لیبرالیسم

اصطلاحاً ایده‌ها و تئوریونی که خانّه دولت «شخصی آزادیون» ره شه مهم‌ترین سیاسی هدف قِرار هاده و «برابر ِفرصتون» و «آزادی» ره لازم بدونه، ره لیبرالیسم گانه. کسی که لیبرالیسم ِطرفدار بائه ره گانّه لیبرال.

لیبرالون معتقد هستنه که اتا جامعه دله ونه همه‌یِ آدِمون حقوق و فرصت برابر دارِن. البته «برابری» ِمعنی لیبرالیسم و سوسیالیسم دله اتا معنی نَدِنّه. لیبرالون گانّه که دِتا چلیک وَچه وقتی که دنیا بمونه - و حتی قبل از اون - هِدی جه کاملاً حقوق مساوی دارنه و قانون وشون‌ها وسّه اتا حُکم دانّه. هچکی قانون جه مستثنی نی‌یه و همه ونه اتا قانون بـِن زندگی هاکنن.

لیبرالیسم دله «آزادی» اینتی معنی وانه که هرکسی آزاد هسته هر کاری که ونه دِل ونه ره انجام هاده تا جایی که هچکی ره ضرر نزنه. این ضرر بتونده جانی، مالی و... بائه. یا اگه بخائیم ساده‌ته بائیم: «شِما بتوندی شه دَس ره هرچَنده که شمه دِل وِنه ویاز هادین؛ مگر این که شمه انگوس بوره ات‌نفر چـِش درون»

اکثر لیبرالون آزادی بیان، مطبوعات و... ره لازم دونّه و دموکراسی طرفدار هستنه. وشون‌ها گانّه دولتون ونه پچیک بائِن، مقامات پاسخگو بائِن و مردم هم نیازی ندارنه که هچکی وشون وسّه تعین-تکلیف هاکنه. وشون مالکیت قانون ره لازم دونّه و گانّه دولِت ونه مردمون ِجان و مال جه محافظت هاکنه. همین جور لیبرالون گانّه که اگه طبیعی نظم ره بهم نَزنیم و بی‌یلیم که مردم شه بخاستی‌ئون ره انجام هادِن، برابری و برادری جه رسمبی.

لیبرالیسم زمونی بساته بیّه که رنسانس گادِر اروپایِ مردِم دمبال این بوردنه که شه شاهون ِاختیارات ره کمته هاکنن و بتونِن شه بخاستی‌ئون ره هم انجام هادِن. این تفکر درواقع خاسته مردِم ره رأی ِحق هاده تا وشون بتونن شه قانون ره شه انتخاب هاکِنن و حتا شاه ره برکنار هاکنن.

اولین مدرن ِدولِت که لیبرالیسم ِسَره شکل بَییته، متحده ایالات آمریکا هسته. این کشور ِاساسی قانون همون اول تاسا این هسته که «تمام آدمون برابر دِنیا بمونه و خدا وشون ره ات‌سری حق هِدائه، من‌جمله این حقوق: زندگی، آزادی و سعادت و خوشبختی ِدمبال بوردِن» این جملات فی‌الواقع جان لاک ِعقاید جه بَییته وانه که این شعار ره دائه: «زندگی، آزادی و مالکیت»

چن سال بعد فرانسه گت انقلاب اثر هاکرده. این انقلاب شعار «آزادی، برابری و برادری» بی‌یه. فرانسه اولین کشوری بی‌یه که بائوته تموم مردها بتونّه رأی‌گیری دله شرکت هاکنن. سال ۱۷۸۹ فرانسه دله شهروندان و مردمون ِحقوق ِاعلامیه منتشر بیّه که لیبرالیسم ِپایه‌ئون و حتی حقوق بشر اعلامیه ونه سَر جا تأثیر بَییتنه.

• امپریالیسم

• انگلیسی ویکی‌پدیا