အရေဝ်ဘာသာ သြသထြောအေရှတေတ်
အရေဝ်ဘာသာ သြသထြောအေရှတေတ် (အၚ်္ဂလိက်: Austroasiatic languages)(/ˌɔːstroʊ.eɪʒiˈætɪk/) ကိုပ်ကၠာတေအ် မကော်စ အရေဝ်မန်ခမာ (Mon–Khmer) (/ˌmoʊnkəˈmɛər/),ဝွံ ဒှ် ဂကောံအရေဝ်ဗွဲမဂၠိုင် ပ္ဍဲဒေသဇၞော်အာရှအဂၞဲ (Mainland Southeast Asia) သီုကဵု ဒၞာဲလ္ၚဵု ပ္ဍဲအိန္ဒိယ၊ ဗင်္ဂလာဒေသ်၊ နဳပဝ် ကေုာံ ဍုင်ကြုက်သၠုင်ကျာတအ်ရ၊၊ သီုဖအိုတ် မၞိဟ် ၜိုတ် ၁၁၇ ပြကောဋိကိုဋ် (မဳလဳယာန်) ဟီုဒၟံင် အရေဝ်သြသထြောအေရှတေတ်ရ၊၊ ပ္ဍဲကဵုဂကူတအ်ဏအ်ဂှ် ဆဂကူမန်၊ ဂကူဗဳယေတ်နာမ် ကေုာံ ဂကူခမေန်တအ်ဟေင် နွံကဵုဝင်ခိုင်င်ကၠိုက်က်တုဲ ပ္ဍဲခေတ်လၟုဟ် ဆဂကူဗဳယေတ်နာမ် ကဵု ဂကူခမေန်တအ်ဟေင် မဒှ်အရေဝ် မစကာဍုင် (ဗွဲတၟေင် အပ္ဍဲဍုင် ဗဳယေတ်နာမ် ကဵု ဍုင်ကာမ္ဗဝ်ဒဳယာ)၊၊ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုင်ဗၟာဂှ် အရေဝ်ဘာသာဝဂှ် ပ္ဍဲဒေသသၟဝ်ပကင်ရင်ဂကူဝဂှ် ဒှ်လိက်စကာရုင်ရ၊၊ အရေဝ်ဘာသာ သင်တလဳ (Santali)ဂှ် ဂွံဒုင်စၟတ်သမ္တီ မလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲအရေဝ်တမ်မူလ ဍုင်အိန္ဒိယဂမၠိုင်ရ၊၊ ဘာသာသၟေဟ်တအ်ဂှ် တန်တဴဒၟံင် နဒဒှ် အရေဝ် မၞိဟ်မအောန် ဟွံလုပ်ရုင်ရ၊၊
နကဵုဂကူ မၞိဟ်မဟီုအရေဝ် သြသထြောအေရှတေတ် သီုဖအိုတ် နွံ ၁၆၈ ဂကူ၊၊ ပ္ဍဲဂှ် မဒးပါ် နကဵုဂကောံကၟိန်မ္ဂး နွံ ၁၃ (ဂကူ ရှောမ်ပေန် (Shompen) မသ္ၚောဲကွေဟ်ဟ်ဂှ် ယဝ်ပၠုပ်စုတ်ကီုမ္ဂး ဒှ် ၁၄)၊ နကဵုအတိုင်နဲတြေံမ္ဂး ပါ်လဝ် ဂကောံကၟိန်မန်ခမာ ကဵု ဂကောံကၟိန်မဏ္ဍ ၜါဂကောံဏအ်ဟေင်ရ၊၊ ဆဂး ဗွဲမဂၠိုင် ပါ်ပိ ဂကောံကၟိန်၊ မဏ္ဍ (Munda)၊ မန်ခမာ (Nuclear Mon-Khmer) ကေုာံ ခသဳခုမိစ် (Khasi–Khmuic)
အရေဝ်သြသထြောအေရှတေတ်ဂှ် ကောံကလောအ် ပ္ဍဲမွဲဒမြိပ် အာရှအဂၞဲ ကေုာံ ဒၞာဲလ္ၚဵု ပ္ဍဲအိန္ဒိယ၊ ဗင်္ဂလာဒေသ်၊ နိပဝ် ကေုာံ အာရှဗမံက် မပြးဇးဒၟံင် အကြာအရေဝ်ဂကူတၞဟ်တအ်ရ၊၊ အရေဝ်သြသထြောအေရှတေတ်ဂှ် ဒှ်အရေဝ်တမ်မူလ အာရှအဂၞဲ (သီုကဵု တကအ် အတမေန်ဂမၠိုင်)တုဲ မနွံကြပ်ညောန် ကုအရေဝ် အေန်ဒဝ်-အရဳယာန် (|Indo-Aryan)၊ ကြ-ဒါဲ (Kra–Dai)၊ မံင်-မေန် (Hmong-Mien)၊ ဒြာဝိဒဳယာန် (Dravidian)၊ သြသထြောနေသဳယာန် (Austronesian) ကေုာံ သဳနဝ်-တိဗေတ်တေန် မဒှ်အရေဝ်ဂကူ မပြံင်လုပ်ကၠုင် ဗွဲကြဴတအ်ရ၊၊
နိရုတ္တိ
ယၟုမ္ဂး သြသထြောအေရှတေတ် Austroasiatic ဂှ် ဒှ်မအရေဝ် လေတ္တေန် မဗဂပ်လဝ် မဝေါဟာရၜါ သၠုင်ကျာ ကဵု အာရှ တုဲ မဂွံအဓိပ္ပါယ် ＂အာရှ ဗွဲသၠုင်ကျာ＂ ရ၊၊
လက္ခဏဗေဒ Typology
ရံင်ကဵု ဗီုလဒက်ပ္တန် မအရေဝ်ဂမၠိုင်တုဲ ဒဒှ်ရ အရေဝ်သြသထြောအေရှတေတ်ဝွံ ဒှ်အရေဝ် မနွံကဵု ရမ္သာင်မဂၠေအ် မၞုံကဵု မနာမ် မကၠုင်နူကြိယာတမ်ဂမၠိုင်ရ၊၊
လက်သန် အရေဝ်သြသထြောအေရှတေတ် မွဲပၠန်ဂှ် ဒဒှ်ရ အရေဝ်ဘာသာဝွံ နွံကဵုရမ္သာင်သွဵု မဂၠိုင်ဗွဲမလောန်တုဲ နွံကဵု ရမ္သာင်ကအ် ရမ္သာင်သြိုဟ် ကေုာံ ရမ္သာင်အကြာတအ်ရ၊၊ ပ္ဍဲကဵုဂကောံလပါ် Pearic branch ကဵု Vietic branchတအ်ဂှ် နွံကဵု ပ္တိတ်ရမ္သာင်ပိဂကူ ပန်ဂကူလေဝ် နွံရ၊၊
ဆဂး အရေဝ်ဘာသာ သြသထြောအေရှတေတ် လ္ၚဵုတအ်ဂှ် ဂကူရမ္သာင်လ္ၚဵုညးတအ် ကၠေအ်အာတုဲ စၞးဂှ် လွဳစ ရမ္သာင်တိုန်စှ်ေ နူကဵု ဂကူညးတၞဟ်ရ၊၊ ဥပမာ အရေဝ်ဗဳယေတ်နာမ်ဂှ် ရမ္သာင်တိုန်စှ်ေ ဗီုကဵု ရမ္သာင်ကြုက်ဂှ် လွဳစလဝ်ရ၊၊ တုဲပၠန် အရေဝ်ဗဳယေတ်နာမ်ဂှ် အရေဝ်ကြုက် လုပ်ဓလီုဂွံ တၟာဂလိုင်ရ၊၊ ညံင်ရဴသာ်ဂှ်ကီု အရေဝ်ခမေန်ဂှ် ရမ္သာင်သံသကြိုတ် လုပ်ဓလီုကီုလေဝ် တၠုင်လအာ အရေဝ်သြသထြောအေရှတေတ် သှ်ေၜက်ဂၠိုင်ညိရ၊၊
အရေဝ်တမၠာ (Proto-language)
နကဵုမပညဳ အကြာ အရေဝ်မန် ကဵု အရေဝ်ခမေန်တုဲ မအရေဝ် ဂကူသြသထြောအေရှတေတ် တမၠာ ဗွဲမဂၠိုင် ကလေင်ဗၟံက်ပတိုန် မာန်ရ၊၊ ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲလိက် အဘိဓါန် ဗဂပ်ၜတ်ကၞောတ် အရေဝ်မန်-ခမေန်၊ ဟာရ်ရဳ အေလ် ရှောရ်တဝ် (Harry L. Shorto's Mon–Khmer Comparative Dictionary) မခၞံကၠောန်လဝ်ဂှ်ရ၊၊ စပ်ကဵု ဂကောံကၟိန်အရေဝ် မဏ္ဍဂှ် မၞိဟ်ကၠောန်ပ္တိတ်လဝ်တုဲ နွံအောန်ညိရ၊၊ တုဲပၠန် မအရေဝ် မန်-ခမေန်ဂှ် နဒဒှ် အရေဝ်သြသထြောအေရှတေတ်တမၠာ ဝေါဟာရတၞဟ် ပ္ဍဲဂကောံဂကူဂမၠိုင်ဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ်ရ၊၊
ပေါလ် သိဒဝေလ် (Paul Sidwell) (2005) ကလေင်ဒက်ပ္တန်လဝ် စရင်သ္ၚိအင် ရမ္သာင်ဗျည် အရေဝ်မန်-ခမေန်တမၠာ အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ၊၊
| *p | *t | *c | *k | *ʔ |
| *b | *d | *ɟ | *ɡ | |
| *ɓ | *ɗ | *ʄ | ||
| *m | *n | *ɲ | *ŋ | |
| *w | *l, *r | *j | ||
| *s | *h |
သ္ၚိအင် ရမ္သာင်ဗျည် ပေါလ် သိဒဝေလ် ဏအ်ဂှ် ပါဲနူကဵု ရမ္သာင် *ʄ. *ʄ ဏအ်တုဲ တုပ်ဒၟံင်ကဵု သ္ၚိအင်ဗျည် တၠပညာကၠာကၠာတေအ် မဗမံက်လဝ်ရ၊၊ ရမ္သာင်ၜါဏအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲအရေဝ် ကတိုစ် (Katuic languages) မဒှ် အရေဝ်ဘာသာ သိဒဝေလ် မလ္ၚတ်လဝ် ဗွဲတၟေင်ရ၊၊ သိဒဝေလ် (၂၀၁၁) ပတိုန်ဂလာန် ဒၞာဲတမ်မူလသ္ၚိဌာန် သြသထြောအေရှတေတ် ဂှ် ဒှ်ဒၞာဲလဒေါဝ် ၜဳမာဲခံင် မဒှ်ဒၞာဲဒေသ ဂကူ ဗဟၞရိစ် (Bahnaric) ကဵု ဂကူကတိုစ် (Katuic languages) မပဒတဴ (ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ် နွံအကြာဍုင်လဴ၊ သေံ၊ ကေုာံ ကမ္ဗောဒဳယာ) ဂကောံအရေဝ်ဏအ်ဂှ် ဟွံတြေံဗီုကဵု အရေဝ်တမ်မူလတၞဟ်ကွေဟ်ဟ်တုဲ နွံစ နူကဵုသၞာံ ၜိုတ် ဘဳသဳ ၂၀၀၀ တေအ်ရ၊၊ ဆဂး ပေဲရောသ် (Peiros) (2011) ပါ်ပါဲ လတူလညာတ်တဳအဝ်ရဳ သိဒဝေလ် ဗွဲမသကာတ်မြဟ်ရ၊၊ နကဵုလညာတ်ပေဲရောသ်မ္ဂး တမ်မူလသ္ၚိဌာန် သြသထြောအေရှတေတ်ဂှ် နွံပ္ဍဲဒၞာဲ ဗဒါဲကြုင်ယာန်သဳကျာန် (Yangtze) ပ္ဍဲဍုင်ကြုက်၊၊ ညးညာတ်ကေတ်မ္ဂး ပ္ဍဲဒၞာဲ သဳချဴ (Sichuan Basin)ဂှ် ဒှ်ဒၞာဲတမ်မူလ သြသထြောအေရှတေတ်တမၠာ (proto-Austroasiatic) ကိုပ်ကၠာ နူညးတအ် ဟွံပြံင်စှ်ေကၠုင် ပ္ဍဲဒၞာဲတၞဟ် ဒေသလဒေါဝ် ကဵု သကုတ်သၠုင်ကျာ ဍုင်ကြုက် နူဂှ်မွဲကဆံင် စိုပ်ကၠုင် အာရှအဂၞဲရ၊၊ ညးဆက်ဟီုပၠန်ဂှ် ဂကောံကၟိန် အရေဝ်သြသထြောအေရှတေတ်ဝွံ ဒှ်အရေဝ်တြေံတမၠာ မတုပ်ကဵု ဂကောံအရေဝ် သြသထြောနိရှာတမၠာ (proto-Austronesian) ကေုာံ သဳနဝ်တိဗေတေန်တမၠာ (proto-Sinotibetan)တအ်ကီုတုဲ တြေံနူ အရေဝ်တအ်ဏအ်ဏီလေဝ် ဒှ်မာန်ရ၊၊
ဂျောတ် ဝင် ဒြိမ် (Georg van Driem) (2011) ပတိုန်လညာတ် ဒဒှ် တမ်မူလသ္ၚိဌာန် အရေဝ် ကေုာံ ဂကူသြသထြောအေရှတေတ်ဂှ် နွံပ္ဍဲဒၞာဲ ဍုင်ကြုက်လပါ်သၠုင်ကျာ၊၊ ညးစှ်ေစိုတ် နွံပ္ဍဲဒေသ အကြာ ၜဳပေလ် (Pearl River (China)ရ၊၊ ညးဆက်ပတိုန်လညာတ်ပၠန်ဂှ် ဒုင်သဇိုင် ကုလ္ၚတ်တၞောဝ်ဗဳဇမၞိဟ်တုဲ ဂကူကြဒါဲ (Kra–Dai people) ဆုဲပြံင်ကၠုင် နူကဵု ထာင်ဝါန်တုဲ ကၠုင်မံင် ပ္ဍဲဒၞာဲတမ်မူလ ဂကူသြသထြောအေရှတေတ်ရ၊၊ ဆဂး ပရေင်ဇီုကပိုက် နူကဵု ဂကူကြဒါဲဂှ် နွံညိညဓဝ်ရ၊၊ ဂကူရးတၞံ သြသထြောအေရှတေတ် လွဳကေတ် မအရေဝ် ကေုာံ အခိုက်အလိုက် ကြဒါဲတအ်ရ၊၊ဂကူကြဒါဲဂှ် ဒှ်ဂကောံဂကူသေံဂမၠိုင်ရ၊၊
တၠပညာအရေဝ်ဘာသာ Sagart (2011) ကဵု Bellwood (2013) ဒုင်တဲ လညာတ်တဳအဝ်ရဳ တမ်မူလ သြသထြောအေရှတေတ် ပ္ဍဲမွဲဒမြိပ် ၜဳယာန်သဳကြာန် ပ္ဍဲဍုင်ကြုက် သကုတ်သၠုင်ကျာရ၊၊
အတိုင်သွဟ် သုတေသန ပရူဂကူတမၠာ ပ္ဍဲအာရှလပါ်ဗမံက် နကဵုတၞောဝ်ဗဳဇ ကေုာံ အရေဝ်ဘာသာ(genetic and linguistic research) ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၅ မ္ဂး တမ်မူလသ္ၚိဌာန် သြသထြောအေရှတေတ်ဂှ် ဒှ်ဒၞာဲ တ္ၚဲဏအ် မကော်ဂးစ ဍုင်ကြုက်လပါ်သၠုင်ကျာ ဟွံသေင်မ္ဂး တိုန်အာ နူလပါ်လတူ လပါ်သၟဝ်ကျာတေအ်ညိဏီရ၊၊
လပါ် အပ္ဍဲဂကောံ
နကဵုနဲတြေံမ္ဂး ဂကောံအရေဝ်သြသထြောအေရှတေတ်ဂှ် ပါ်လဝ် ဂကောံဇၞော် ၜါ - အရေဝ်ဘာသာ မန်-ခမာ နွံပ္ဍဲအာရှအဂၞဲ ကဵု အရေဝ်ဘာသာဂမၠိုင် နွံပ္ဍဲဍုင်အိန္ဒိယလပါ်ဨသာန် မပ္တံကဵု ဂကူပ္ဍဲတကအ် နိကဝ်ပါ ကေုာံ ဂကောံအရေဝ်မဏ္ဍဂမၠိုင် မၞုံပ္ဍဲလဒေါဝ်အိန္ဒိယ ကေုာံ ဗင်္ဂလာဒေသ် ကေုာံ နဳပဝ်တအ်ရ၊၊ ဆဂး ဗွဲမချိုတ်ပၠိုတ် ပါ်ကရေက်လဝ်ကၠးကၠးဂှ် ဟွံဂွံဆဵုကေတ်ဏီရ၊၊ အရာမပါ်ဂကောံ မထ္ၜးလဝ် ဗွဲသၟဝ်တအ် သီုဖအိုတ်ဂှ် ဒၞာဲလ္ၚဵု ထေက်ကဵု ပါ်ပါဲ သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ရ၊၊
Diffloth (1974)
Gérard Diffloth ဂှ် ညးနိဿဲ ကုပရေင်ပါ်ဂအုမ် နဲတြေံဂၠိုင်တုဲ ဆဂး အလဵုဇကု ညးဂှ် လၟုဟ် ဟွံကေတ်စ အတိုင်ဏအ်ရ၊၊
- Munda
- North Munda
- Korku
- Kherwarian
- South Munda
- Kharia–Juang
- Koraput Munda
- North Munda
- Mon–Khmer
- Eastern Mon–Khmer
- Khmer (Cambodian)
- Pearic
- Bahnaric
- Katuic
- Vietic (includes Vietnamese)
- Northern Mon–Khmer
- Khasi (Meghalaya, India)
- Palaungic
- Khmuic
- Southern Mon–Khmer
- Mon
- Aslian (Malaya)
- Nicobarese (Nicobar Islands)
- Eastern Mon–Khmer
Peiros (2004)
Peiros ဂှ် ဒုင်သဇိုင် ကုအရာမပတောအ်ၜတ် အရေဝ်ဝေါဟာရ အကြာဂကူဂမၠိုင်တုဲ ပါ်လဝ် ဂကောံရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ မအရေဝ်လ္ၚဵုတအ်ဂှ် ဆက်စပ် ကုညးတအ် ဂၠိုင်နူကဵု အရာညးတအ် မစုက်လုက်ဒၟံင်ဂှ်ဏီရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကာလ သိဒဝေလ် Sidwell (2009) ကလေင်လ္ၚတ် ပေရောသ် မလ္ၚတ်လဝ်ဂှ်တုဲ အတိုင်ပေရောသ် မလ္ၚတ်လဝ် ဗွဲသၟဝ်ဏအ်ဂှ် ညးတအ် ဟွံညာတ်ကေတ်ရ၊၊
- Nicobarese
- Munda–Khmer
- Munda
- Mon–Khmer
- Khasi
- Nuclear Mon–Khmer
- Mangic (Mang + Palyu) (perhaps in Northern MK)
- Vietic (perhaps in Northern MK)
- Northern Mon–Khmer
- Palaungic
- Khmuic
- Central Mon–Khmer
- Khmer dialects
- Pearic
- Asli-Bahnaric
- Aslian
- Mon–Bahnaric
- Monic
- Katu–Bahnaric
- Katuic
- Bahnaric
နိဿဲ
This article uses material from the Wikipedia မန် article သြသထြောအေရှတေတ် (အရေဝ်ဘာသာ), which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). ပရောပရာတၚ်လညာတ်တၞဟ်ယဝ်ရဟွံမွဲတှ်ေပ္ဍဲ CC BY-SA 4.0 မဒုၚ်ကေတ်မာန်ရ။ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki မန် (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.