Коса (isiXhosa) — еден од службените јазици на Јужноафриканската Република и дел од групата на нгунски јазици.
Коса е зборуван од околу 7,9 милиони луѓе или 18% од вкупното население на државата. Како и останатите банту-јазици, коса е тонски јазик, односно истата согласка или самогласка може да има различно значење ако се каже со повисок или понизок тон. Една од најголемите одлики за овој јазик е присуството на чкрапави согласки. Самите согласки при изговор звучат како чкрапање или други призвуци во устата, така што и самиот збор „коса“ на почетокот е проследен со чкрапав звук.
Коса | ||||
---|---|---|---|---|
isiXhosa | ||||
Застапен во | Јужноафриканска Република, Лесото | |||
Подрачје | Источен Кејп, Западен Кејп | |||
Народ | Коса, Бака | |||
Говорници | 7,6 милиони (2007) | |||
Јазично семејство | нигер-конгоански
| |||
Статус | ||||
Службен во | ЈАР | |||
Јазични кодови | ||||
ISO 639-1 | xh | |||
ISO 639-2 | xho | |||
ISO 639-3 | xho | |||
Linguasphere | 99-AUT-fa вклуч. варијанти од 99-AUT-faa до 99-AUT-faj + 99-AUT-fb (isiHlubi) | |||
Гатриев код | S.41 | |||
Географска распространетост на коса во ЈАР
| ||||
|
Јазикот коса | |
лице | umXhosa |
народ | amaXhosa |
јазик | isiXhosa |
држава | kwaXhosa |
Коса јазикот се пишува со латинична азбука. Во јазикот постојат три чкрапави звуци, односно се бележат со следните букви: „c“ го претставува забната чкрапка, „X“ го претставува страничната чкрапка и „q“ го претставува непчената чкрапка. За разлика од останатите тонални јазици во светот, во коса не се бележат тоновите при пишување.
Народот Коса ги неселувале крајбрежните територии на Јужна Африка уште пред 16 век. Самите себеси се нарекуваат „amaXhosa“, а нивниот јазик „isiXhosa“. Скоро сите коисански јазици имаат согласки наречени чрапки. Околу 15% од зборовниот фонд е од коисанско потекло. Во современиот период јазикот има позајмено зборови од африканс и англиски.
Коса е најјужниот јазик на нгунските јазици, каде се и свазискиот, севернондебелски јазик и зулу. Исто така има одредена сличност и разбирливост со останатите нгунски јазици. Нгунски јазици се дел од банту-јазиците.
Коса е најрспространет јазик африкански јазик во Јужна Африка, додека зулу е најзборуван. Коса е втор најчест јазик кој се користи по дома во ЈАР. Според податоците од 2003 година, поголемиот дел од народот Коса, околу 5,3 милиони живееле во покраината Источен Кејп, околу 2 милиони во Западен Кејп, околу 671.045 во Гаутенг, во Фри Стејт околу 246.192 жители, во Квазулу-Натал 219.826, во Северозападната покраина 214.461, во Мпумаланга 46,553, во Северен Кејп 51,228 и во Лимпопо 14,225. Мал број Коса-говорници (18,000) има во Лесото.
Коса има неколку дијалекти, меѓу кои најголемите се:
Улогата на африканските јазици во Јужна Африка (ЈАР) е сложена. Нивната употреба во образованието била управувана со легислатива, започнувајќи со Актот за банту-образование од 1953.
Денес, коса се користи како главен јазик во многу основни училишта во ЈАР, како и во некои средни учулишта. Сепак, после основното образование, учениците во добар дел продолжуваат да се образуваат на англиски. Јазикот се изучува и како училиштен предмет. Високообразовните институции во државата се на англиски и африканс, а коса се изучува како предмет.
На коса има објавено поезија и проза, како и весници и списанија. Првиот превод на Библијата на коса бил од 1859 година и бил подготвен од Хенри Хер Дагмор. На коса има и телевизиски и радио емзии, како и филмови, драми, музика и слично. Најпознат изведувач на коса-песни е Миријам Макеба. Писменоста кај луѓето чиј мајчин јазик е коса се проценува на 50% (според податоците од 1996 година), но ова може да е доста променео особено по апертхајтот.
Јазик коса | |
Писмо | латиница |
Пример | Прв член од „Декларацијата за човекови права“ |
Текст | Bonke abantu bazalwa bekhululekile belingana ngesidima nangokweemfanelo. Bonke abantu banesiphiwo sesazela nesizathu sokwenza isenzo ongathanda ukuba senziwe kumzalwane wakho. |
Македонски | Сите човечки суштествa се раѓaaт слободни и еднакви по достоинство и правa. Tиe се обдарени со разум и совест и требa да се однесувaaт еден кон друг во дуxот на општо човечкaтa припaдност. |
Портал: Јазици |
This article uses material from the Wikipedia Македонски article Коса (јазик), which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Содржината е достапна под CC BY-SA 4.0 освен ако не е поинаку наведено. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Македонски (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.