Дакка тахьайтӀа Дака (бенг.
ঢাকা; ингл. Dhaka, виликра Dacca хьиз кхьизвай тир) — Бангладешдин кьилин шегьер я. Дакка тӀвар алай дивизиондин ва Дакка тӀвар алай округдин административ юкь я. Уьлкведа виридалайни къалиндаказ ацукьарнавай шегьер я, агьалидин гьисабдал гьалтайла дуьньяда цӀудлагьай чкадал ала. Кьиблепатан Азиядан виридалайни чӀехи шегьеррикай сад я.
Кьилин шегьер
|
ЧӀехи Дакка тӀвар алай агломерациядин юкь я. Буриганга вацӀун рагъэкъечӀдайпатан къерехдал чка кьунва. Бангладешдин сиясатдин, экономикадинни медениятдин «рикӀ» я.
МискӀинрин Шегьер хьиз йижир тир, гьакӀни Рикшайрин дуьньядин кьилин шегьер лугьудай лакӀабдалди машгьур тир (гьар йикъан кьил кьиле ягъун — 500 агъзурдилай пара рикша).
XVII-лагьай виш йисуз ЧӀехи Магъулрин регьбервилик кваз шегьер Джагьангир Нагар (виликан Джагьангир императордин тӀварунихъ) тӀвар алаз йижир тир. ЧӀехи Магъулрик квай Бенгалиядин кьилин шегьер ва вири дуьньядин муслин савдадин юкь тир.
Амма гилан чӀаван шегьер асул гьисабдалди британиядин регьбервилик XIX-лагьай виш йисуз эцигнавай. 1905-1911-лагьай йисарин арада яргъалди уьмуьр авачир РагъэкъечӀдайпатан Бенгалияни Ассам провинциядин кьилин шегьер яз авайди тир. 1947-лагьай йисуз Британиядин Индия чара хьайидалай кьулухъ Дакка РагъэкъечӀдайпатан Пакистандин административ юкь тир. 1971-лагьай йисалай инихъ аслу тушир Бангладешдин кьилин шегьер я.
Даккади портунин Читтагонг шегьердихъ галаз санал Бангладешдин экономикада юкьван рол къугъвазва. Шегьер уьлкведин сиясатдин, медениятдинни илимдин юкь я. Дакка пара кьабул хьанвай памятникрин кӀвал я, гьа гьисабдик: Jatiyo Sangsad Bhaban, Даккадин Университет, Азад авун патал тир Дяведин музей, Миллетдин музей, Шагьид Минар, Лалбах.
Эхиримжи цӀуд йисара Даккади вири уьлкведай тир инсанрин атунар «эхи ийизва», абуру Даккадикай дуьньядин виридалайни фад чӀехи хъижезвай шегьеррикай сад ийизва. Шегьерди пара чара уьлквейрин инвестицияринни масавилин (алишверишдин) чӀехи кьадар чӀугвазава.
Шегьер улакьдинни алакъайрин хилера жезвай модернизациядин шагьид я — къенин юкъуз шегьерда Даккадин Метро ва гилан чӀаван авторекьер йигин темпралди эцигзава.
ГьакӀ ятӀани, шегьер, виликдини хьиз, зурба проблемайрал гьалтзава — кьадардилай артухан тун, кесибвал, яшамиш жезвай агьалийрин паравал, кьацӀурунарни мсб.
Дакка - чими, зегьемни ламу тропикрин климат авай шегьер я. Классификациядиз килигна Даккадиз тропикрин ламуни кьурай климат ава. Вири юкьван гьалдин йисан къваларин кьадардикай 80% кьван тӀулдинни марадин варцарин арада къвадайди я. КӀумпарикайни индустриядин хкатайрикай хкатзавай ятарни гьаваяр кьацӀурун - Даккадин зурба проблема я. Ада жемятдин сагъвилизни уьмуьрдин еридиз лап пис таъсир йизвайди я. Даккадин арада авай цин объектарни уьленар терг хьун мумкин я, вучиз лагьайтӀа абур алай мукьарал (чкайрал) пара гьавайрин кӀвалерни маса дараматар эцигзавайди я. Элкъвена къваларив гвай гьалар кьацӀурунихъ галкӀанвай тӀебии тир яшамишдай мукьарин эрозияди мукьан (чкадин) биофаунадин чӀехи паюниз терг авунин хатавал ийизава..
Даккадин климат | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Активвал къалурзавай лишан | Янв | Фев | Март | Апр | Май | Июнь | Июль | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | |
Абсолют максимум, °C | 29 | 33 | 38 | 38 | 38 | 39 | 37 | 37 | 35 | 34 | 32 | 30 | |
Юкьван максимум, °C | 24 | 26 | 30 | 31 | 31 | 31 | 30 | 31 | 30 | 30 | 28 | 25 | |
Юкьван температура, °C | 19 | 22 | 26 | 28 | 28 | 28 | 28 | 29 | 28 | 27 | 24 | 20 | |
Юкьван минимум, °C | 14 | 17 | 22 | 25 | 26 | 27 | 27 | 27 | 26 | 25 | 20 | 16 | |
Абсолют минимум, °C | 9 | 9 | 14 | 18 | 21 | 22 | 24 | 23 | 21 | 18 | 12 | 10 | |
Къваларин норма, мм | 0 | 20 | 50 | 110 | 260 | 350 | 390 | 310 | 250 | 160 | 30 | 0 |
Шегьерда вири уьлкведин индустриядикай чӀехи пай мукь (чка) кьувайди я. Дакка джутар акъудунин, памбаг ишлемишдай, металл ишлемишдай, недай-хъвадай затӀарин ва маса индустрияр авай мукь я. ГьакӀни ина муслин акъуддайди я. Дакка авай регион джутни дуьгуь цана агакьрунив магьшур я.
2009-лагьай йисан малуматрив кьурвал, Даккадин КъВБ-дин кьадар 85 млрд АСШ-рин доллар тир, КъВБ-дин гьар йисандавай чӀехи хьунин кьадар 6,2 % я. Гьар инсандал къвезвай юкьван гьалдин пуларин кьадар - 1350 доллар са йисуз. Амма вири майишатрикай 34 % кьван кесибвилин цӀарцӀик ква, парабуру йикъа 5 доллар аваз кьил хуьзава. КӀвалах авачирвилин дережа - 19% кьван я.
Даккадин (шегьердин администрациядик акатзавай чилера) агьалийрин сан-гьисаб — 7 млн кас я. 2013-лагьай йисан малуматрив кьурвал, кьилин шегьрдин вилаятдик акатзавай яшамишдай чкайрихъ галаз санал Дакка 15 миллиондилай пара касдиз кӀвал я. Гьар йисуз агьалийрин кьадар 4,2 процентдал чӀехи жезва, им Азиядин шегьердин арада виридалайни чӀехи къалурзавай лишанрикай сад я.
Агьалийрин чӀехи хъижезмай агьалийрин сан-гьисабди хуьруьн вилаятрай давай жезвай миграция къалурзава — 60-70-лагьай йисарра хьанвай чӀехи хьуникай 60 % хуьруьн агьалийрал гьалтна. Агьалийрин кьадар 1980-лагьай йисалай кьулухъ хьанвай Дакка шегьердин сергьятар са шумуд сеферда масакӀа авунин гъиляй лап тӀимилдай са миллиондал чӀехи хьана.
Far Eastern Economic Review-дин малуматрив килигна, 2025-лагьай йисуз Дакка 25 миллиондилай пара кас яшамишна кӀанда.
Дакка шегьердин агьалийрин арада кӀел-кхьиз чирвилин дережани хкаж жезва. Мисал патал, 2001-лагьай йисуз вири агьалийрикай кӀел-кхьиз чидайбур 62,3 % тир, 2010-лагьай йисуз — 72,7 % хьана. И къалурзавай лишан вири уьлкведин юкьван кӀел-кхьиз чирвилин дережадилай (56,5 %) хейлин чӀехи я.
Дакка шегьердин миллетрин ибарат саки са жинсининди я, вучиз лагьайтӀа адак квайбурукай 96 % — бенгалар, 2 % — катай бигьарар я. Амайбур хъсан уьмуьр жугъурун патал куьч хьанвай Бангладешдин куьлуь халкьарин — мейт, кгьаси, санталар, чакма, гьара, ораонарни мунда — векилар я.
Ибурулай гъейри Даккада пара кореявияр, китайвияр, индиявияр, пакистанвияр, непалвияр, бирмавияр, шри-ланкавияр ва маса уьлкведай тирбур яшамишзава. Абур жуьреба-жуьре индустрияра кьилиз тухудай къулугърал кӀвалахзава.
Саки гьар Даккадин агьали Бангладешдин миллетдин тир бенгали чӀалал рахазава. Пара шегьердин агьали жуьреба-жуьре бенгалидин нугъатрин ва уьлкведин регионал тир чӀаларин гъавурда акьазава, мисал патал, Читтагониан (Chittagonian) ва Силгьети (Sylheti) — абур бенгали ва асам чӀаларин нугъатдин акахьун я. Шегьерда чпин тайифаррин чӀаларал рахадай уьлкведин регионрай тирбур гьалтзава — бишнуприя манипури, араканар, чакма, гаро, хо, кокборок ва курукх.
Шегьерда урдудал рахадай жемятни ава, адак Индиядайни Пакистандай куьч хьанвай мусурманар ква. ГьакӀни Дакка 300 агъзурдилай пара бигьаридиз кӀвал я. Абур 1947-лагьай йисалай кьулухъ РагъэкъечӀдайпатан Индияда авай чилерилай масанал алуднавай ва РагъэкъечӀдайпатан Пакистанда чпиз са далда жедай чка жагъанвай мусурманрин несилар я. Абурун дуьз кьадар тийиджир я. Официал малуматрив кьурвал, гьич тахьайтӀа 40 агъзур кас я. Вири Бангладешда 300 000 урду чӀалал рахадайбур ава фикирнава, абурукай чӀехи пай Даккада авай катайбурун лагерра ава.
Инглис чӀал — кьведлагьай асул тир чӀал я. Ам Дакка шегьердин жемятдин лап вини дережадин къатарра кӀвалахарзава, гьакӀни адетдалди коммерцияда, масавиле (алишверишда), ихтияр хуьдай системайрани маарифда кӀвалахарзавайди я.
Ислам — Дакка шегьерда агъавал ийизвай дин, мусурманрикай чӀехи пай — 83 % — суьннияр я. ГьакӀни чӀехи тушир шиитрин уммани ава. Шегьерда агьмадитрин сектадини — Мирза Гъулам Агьмадан пад кьазвайбур — векилвал ийизава.
Индуизм — пад хуьдайбурун кьадардал гьалтайла шегьердик кьведлагьай дин я — 16 % кьван я. Даккада буддистрин ва христианвилин гъвечӀи уммаярни ава.
Ибуралай гъейри Даккада лап са тӀимил исмаилитар, сикхар, багьаяр ва исламдилай вилик тир адет динрин векилар яшамишзава.
Гьар гьи конфессиядин гьал хьайитӀани, макьамар, кьуьлерни эдебиат Дакка шегьердин диндиз талукь тир уьмуьрда зурба метлеб квай аспектар яз амукьзава.
Эхиримжи йисарра диндин дибдикди ийизвай гуж авунин дережадин хкажун мукьвал-мукьвал малуматзава.
Даккада 52 университетди мукь кьунвайди я, абурукай виридалайни цӀуруди - Dhaka College я, ам Британиядин Индиядин кӀелдай мукьарикай виридалайни цӀурубурукай сад я, адан бине 1840 йисуз кутуна. Гьа гьана Бангладешдин виридалайни чӀехиди тир Даккадин университетди мукь кьунвайди, ана 30 агъзурдилай пара студентди кӀелзава. Маса Даккадин кьетӀен чӀехи метлеб авай кӀелдай мукьар ибур я: Jahangirnagar University, Bangladesh University of Engineering and Technology (BUET), The Dhaka Medical College, Sir Salimullah Medical College ва мсб.
This article uses material from the Wikipedia Лезги чІал (Lezgi č’al) article Дакка, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Къене авайбур CC BY-SA 4.0 лицензиядалди гъил агакьдай я (муькуь затl къалурнавачтlа). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Лезги чІал (Lezgi č’al) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.