ល្ខោនខោល: ខ្មែរ

Characteristics of Lakhon Khol

ល្ខោនខោល មានលក្ខណៈ​ជាល្ខោនពាក់របាំងមុខ ក្នុងការរាំសម្ដែងប្រកបដោយភាពបុិនប្រសព្វ ក្នុងខ្សែរឿង​ទេវៈថា របស់សាសនាហិណ្ឌូ ឬ ព្រាហ្មណ៍​សាសនា ដែលតម្រូវឱ្យតួអង្គទាំងអស់ត្រូវពាក់របាំងមុខ ទៅតាមចរិតលក្ខណៈរបស់តួអង្គនីមួយៗ លើកលែងតែតួអង្គនាងមួយចំនួនប៉ុនណោះ មិនតម្រូវឱ្យពាក់របាំងមុខខ្មុកឡើយ តែតម្រូវឱ្យតួអង្គនាងលាបម្សៅមុខសក្បុស តំណាងឱ្យភាពជាតួអង្គក្នុងប្រភេទរឿងទេវៈ ដូចជា មហាភារតៈ កូរមហាសមុទ្រទឹកដោះ រាមកេរ្តិ៍​ (អង់គ្លេស: Mahabharata, Churning of the Ocean of Milk, Reamker) ជាដើម ដែលជាប្រភេទរឿងថ្នាក់ខ្ពស់មិនដូចទៅនិង ខ្សែររឿងនៃមុនស្សទូទៅសម្ដែងឡើយ ដោយគេចាត់ទុកល្ខោនខោលនេះជាល្ខោនហ្លួង ឬ ល្ខោនស្ដេច ដែលមានភាពស្រដៀងទៅនិង របាំព្រះរាជទ្រព្យ តែផ្ទុយត្រង់មួយជាប្រភេទជារបាំ មួយទៀតជាប្រភេទល្ខោនពាក់មុខ ដែលសម្ដែងតែក្នុងពិធីបុណ្យធំៗប៉ុនណោះ និងខុសគ្នាច្រើនចំនុចទៀតទៅលើផ្នែកសំភារៈ ពីព្រោះល្ខោនខោលត្រូវប្រើសំភារៈច្រើន និងគ្រងពណ៌សម្លៀកបំពាក់ទៅតាមប្រភេទនៃចរិតលក្ខណៈរបស់តួអង្គ ។

Lakhon Khol Record

 

ល្ខោនខោល ត្រូវបានកត់ត្រាដោយលោក ហេនរី មូហត - (Henri Mouhot) ក្នុងពិធីពិសារភោជនីយអាហារ ជាមួយនិងទស្សនីយភាព ល្ខោនខោល ក្នុងរាជដំណាក់ព្រះបរមរាជវាំង នាក្រុងឧដុង្គ ជាមួយព្រះបាទ អង្គដួង ក្នុងឆ្នាំ 1858 ដែលរៀបរាប់ពីកំណត់ហេតុរបស់លោក ជាមួយនិងទស្សនីយភាព របាំក្បាច់បុរាណរបស់កម្ពុជា ដែលបានបែងចែកជារបាំពីរដែលមានទម្រង់ប្រហាក់ហែលគ្នា មួយជារបាំក្បាច់បុរាណ ដែលសម្ដែងដោយមនុស្សស្រីសុទ្ធ មួយជារបាំពាក់របាំងមុខ ដែលកើតមានក្នុងរាជព្រះបាទអង្គដួង ។​ ក្រោយពេលព្រះបាទ អង្គដួងបានសោយព្រះទីវង្គត ប្រទេសថៃមានឥទ្ធិពលកងទ័ពយ៉ាងខ្លាំងមកលើកម្ពុជា បានចូលមកកាត់យក បាត់ដំបង សៀមរាប សុីសុផុន ពីកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ 1867 ហើយបានប្រមូលយកឯកសារ របាំ និងទម្រង់សិល្បៈល្ខោនខោលជាច្រើនពីប្រទេសកម្ពុជា ក្រោយមានកិច្ចការពារ ពីអណាព្យាបាលបារាំងមកលើប្រទេសកម្ពុជា បានកើតមានសង្គ្រាមបារាំង-សៀមកើតឡើង (អង់គ្លេស: Franco-Siamese War) ក្នុងឆ្នាំ 1893 ​ដែលមានរយៈពេលដល់ ៦ខែ ទើបខាងបារាំងឈ្នះសង្គ្រាមនេះបង្ខំឱ្យសៀមប្រគល់ខេត្ត បាត់ដំបង សៀមរាប សុីសុផុន មកឱ្យកម្ពុជាវិញឆ្នាំ (1904-1907) នៃគ.សករាជ ។ ល្ខោនខោលបានលិចឡើងម្ដងទៀត នាដើមស.វទី២០ ក្នុងរាជព្រះ​បាទ​ ស៊ីសុវត្ថិ នៃកម្ពុជា សម័យកាលកម្ពុជាក្រោមអាណាព្យាបាលបារាំង (អង់គ្លេស: French protectorate of Cambodia) ល្ខោនខោល តែងត្រូវបានយកមកសម្ដែងជាញឹកញាប់ក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ក្នុងបរិវេណ ព្រះវិហារ​ព្រះកែវមរកត ដើម្បីឲ្យក្រុមការទូត ឬ ក្រុមប្រវត្តិវិទូបារាំងបានទស្សនា ដើម្បីជាកិច្ចគួរសមក្នុងទំនាក់ទំនងការទូត មិត្តភាព កម្ពុជា-បារាំង ក្នុងនោះមាន ប្រវត្តិវិទូបារាំងម្នាក់ លោក ហ្សក ហ្គ្រូលីយេរ (អង់គ្លេស: George Groslier) ដោយការស្រលាញ់ របាំក្បាច់បុរាណរបស់កម្ពុជា លោកបានចងក្រងជាសៀវភៅកំណត់ត្រា អំពីរបាំក្បាច់បុរាណរបស់កម្ពុជាមានចំណងជើងថា "Danseuses cambodgiennes, anciennes & modernes" ឆ្នាំ ១៩១៣ ។

ការដុនដាបនៃល្ខោនខោល

Deterioration of theatrical performances

ល្ខោន​ខោល បានមកដល់​របត់មួយនៃការចុះខ្សោយ​ទស្សនីយ៍ភាពរបស់ខ្លួន ក្នុងអំឡុងកម្ពុជាជួបវិបត្តិ​សង្គ្រាមលោកលើកទី២ (អង់គ្លេស: World War 2) ឆ្នាំ (1939-1945) ក្រុមអ្នកសម្ដែងល្ខោនខោល ជាច្រើនបានបែកខ្ញែកគ្នាទៅតាមបណ្ដាលខេត្តផ្សេងៗ បានធ្វើឱ្យល្ខោនខោល ក្លាយជា​ល្ខោនសម្ដែងទៅតាមតំបន់នីមួយៗទៅវិញ ពេលនោះមានប្រវត្តិ​វិទូរ​មួយរូបគឺលោក ហ្សក ហ្សឺដេស (អង់គ្លេស: George Cœdès) បានចងក្រងក្នុងសៀវភៅមានចំណងជើងថា (La danse du Cambodge) ក្នុងឆ្នាំ 1944 លោកបានមានប្រសាសន៍ថា "Le mot Khol serait celui queles Cambodgiens emploient pour désigner une variété des grands singes" ប្រែសម្រួលជាខេមរៈភាសា​៖ "ពាក្យខោល គឺប្រជាជនកម្ពុជាប្រើដើម្បីកំណត់ការរចនាសត្វស្វាដ៏អស្ចារ្យ និងជាច្រើនប្រភេទ" ។​ ល្ខោនខោល បានបន្តក្នុងរាជព្រះបាទ នរោត្ដម សីហនុ ក្នុងឆ្នាំ១៩៤៨ ក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី២ បន្ទាប់ពីរៀបចំការហាត់សមល្ខោនខោលឡើងវិញ បន្ទាប់មកទ្រង់បានទៅទស្សនា ល្ខោនខោល របស់វត្តស្វាយអណ្ដែត ខេត្តកណ្ដាល ជាមួយនិងការសំដែងដើម្បីសុំទឹកភ្លៀងនៅក្នុងសហគមន៍ជារៀងរាល់ឆ្នាំ ការយាងទៅទស្សនារបស់ទ្រង់បានចុះផ្សាយក្នុងទស្សនាវដ្ដី (កម្ពុជាសូរីយ៉ា) លើកដំបូង របស់លោក ទេពពិទូរ ឈឹម ក្រសេម ឬ ឧកញ៉ា ក្រសេមគន្ធៈបណ្ឌិត ចុះកាលបរិច្ឆេទ ចុះផ្សាយ ថ្ងៃទី៣ ខែមីនា ក្នុងឆ្នាំ ១៩៤៨ ដែលមានចំណងជើងថា "ល្ខោនខោល វត្តស្វាយអណ្ដែត" ដែលលោកបានបញ្ចាក់ក្នុងអត្ថបទចុះផ្សាយនោះថា ជាទម្រង់ល្ខោន ដែលសម្ដែងបានតែចំពោះរឿងទេវៈកៈថាប៉ុនណោះ ដូចជារឿង រាមកេរ្តិ៍ និង រឿងមួយចំនួនទៀត ។

ភាពខ្វះខាត​នៃល្ខោនខោល

Shortage of lakhon Khol

ល្ខោនខោល បានឆ្លងកាត់​សម័យកាល នៃសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុង ទស្សវតន៍ ឆ្នាំ១៩៧០ ជាសម័យកាលដ៏ខ្មៅងងឹតនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសកម្ពុជា គឺសម័យកាលខ្មែរក្រហម ចាប់ពីឆ្នាំ ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ ១៩៧៩ សិល្បៈ​ករ សិល្បៈ​ការនី នៃល្ខោនខោល ត្រូវបានយកទៅសម្លាប់ប្រមាណជា 97% ទំនៀមទម្លាប់ សិល្បៈ​របាំទាំងអស់នៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា ត្រូវបានហាមឃាត់និង មិនមានការសម្ដែង សមាជិកគ្រួសារ របស់អ្នករបាំទាំងអស់នៅកម្ពុជា ត្រូវបានបំបែក ដោយការគំរាមកំហែងផ្នែកធ្វើទារុណកម្មលើរាង្គកាយ និង សតិអារម្មណ៍ អ្នករបាំរស់នៅដោយភាពឈឺចាប់ ជាមួយនិងការកុហក់ដើម្បីរស់ជីវិត ៖ ខ្ញុំជាអ្នកធ្វើស្រែ ខ្ញុំមិនមែនជាអ្នករបាំនោះទេ ។ 3% នៃអ្នករបាំខ្មែរ ក្នុងទម្រង់ល្ខោនខោល បានក្រោកឈរដោយខ្លួនឯង ក្នុងឆ្នាំ 1992 ទោះបីជាពួកគេត្រូវប្រឈមមុខនិង បញ្ហាសេដ្ឋកិច្ចក្នុងជីវភាពរស់នៅយ៉ាងណា គឺពួកគេយល់ជាក់ច្បាស់ត្រូវរក្សាតម្លៃនៃមរតកដូនតា ឱ្យបានគង់វង្សយូរអង្វែង នេះហើយជាភាពខ្វះខាត ក្នុងសិល្បៈ​ ល្ខោនខោល ។

ឥទ្ធិពលនៃល្ខោនខោលខ្មែរ

 

ភាពរីកចម្រើនរុងរឿងនាសម័យអង្គរ បានជំរុញឲ្យសិល្បៈនានាមានការរីកចម្រើនផងដែរ តួយ៉ាងដូចជាល្ខោនខោល ដែលជាល្ខោនពាក់របាំងមុខរបស់កម្ពុជា ដែលមានដើមកំណើតនៃការ សម្តែងក្នុងអំឡុងស.វទី១០ ក្នុងរាជព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥ (គ.ស ៩៦៨-១០០១)។ដោយផ្អែកលើតាមជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរជាសក្ខីភាពនៃភាពរុងរឿងនៃល្ខោនខោលខ្មែរ ដែលត្រូវបានរីករាលដាលដល់អាណាចក្រល្វោ ហើយបានបន្តទៅសាយភាយឥទ្ធិពលរបស់ខ្មែរទៅពួកសៀម និង ឡាវ ដែលពួកនេះទទួលនិងត្រូវបានកែលម្អវាឱ្យស្របតាមទៅតាមចរិតលក្ខណៈរបស់ជាតិសាសន៍ពួកគេនីមួយៗផង។ តួយ៉ាងដូចជា តួអង្គក្រុងរាពណ៍ ដែលមានមុខដប់របស់ថៃមាន១០មុខ ដែលជាឥទ្ធិពលពីកម្ពុជា នេះបើយោងតាមភស្ដុតាងដែលរកឃើញនៅក្នុងជញ្ជាំងប្រាសាទខ្មែរ។ ទោះបីជាក្រោយពីបែកបន្ទាយលង្វែកមក វប្បធម៌ខ្មែរមានការធ្លាក់ចុះយ៉ាងណាក្តី ក៏នៅតែមានប្រជាជនខ្មែរ ឬ ពួកនាដកខ្មែរដែលបានរត់គេចពីសង្គ្រាមឬជួយថែរក្សាសិល្បៈខ្មែរឲ្យមានការរីកចម្រើនខ្លះៗដែរតែមិនសូវទូលំទូលាយ ទោះជាប្រទេសកម្ពុជារងនូវវិបត្តិសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងយ៉ាងរ៊ាំរ៉ៃក៏ដោយ។ ជាក់ស្តែង នៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ពួកខ្មែរក្រហមបានឡើងកាន់កាប់អំណាចចាប់ពីឆ្នាំ១៩៧៥-១៩៧៩ ខ្មែរក្រហមបានយក ពួកបញ្ញវន្តខ្មែរ និស្សិត និង នាដកខ្មែរ យកទៅសម្លាប់យ៉ាងអណោចអធ័មជាខ្លាំង ស្របពេលនោះដែរក៏មាននាដកខ្មែរមួយចំនួនបានរស់រានមានជីវីតដោយសេចក្តីលំបាកលំបិនដែលត្រូវលាក់អត្តសញ្ញាណខ្លួន នៅក្រោយរបបខ្មែរក្រហមត្រូវបានបញ្ចប់អ្នករបាំខ្មែរដែលរស់រានពួកគាត់បានស្ដារឡើងវិញនូវរបាំខ្មែរឲ្យមានការរីកចម្រើនឡើងវិញរហូតដល់បច្ចុប្បន្ននេះ គឺមិនខុសពីអ្វីនៅសម័យឧដុង្គមិនប៉ុន្មានទេ ព្រោះអាចមាននាដកខ្មែរ ឬ អ្នករបាំខ្មែរ មួយចំនួនអាចរស់រានមានជីវិតបន្តថែរក្សាទំនៀមទំលាប់របស់ខ្លួនដល់កូនចៅជំនាន់ក្រោយរបស់ពួកគេជារៀងរហូតទោះជាប្រទេសមានសង្គ្រាមយ៉ាងណាក៏ដោយ តួយ៉ាងស្ដេចខ្មែរបានខិតខំប្រឹងប្រែងថែរក្សាទំនៀមទំលាប់ប្រពៃណីក្បួនខ្នាតរបាំបុរាណខ្មែរមួយចំនួនដែលបង្ហាញពីលក្ខណៈខុសប្លែកពីការរាំរបាំរបស់សៀមមួយចំនួនជាច្រើន ទាំងក្បាច់រាំ ភ្លេង ចម្រៀង សម្លៀកបំពាក់ជាដើម ទោះក្នុងកាលៈទេសៈណាក៏ដោយក៏ខ្មែរអាចថែរក្សានូវអត្តសញ្ញាណរបស់ខ្លួនតាមរយៈប្រជាជន និងស្ដេចខ្មែរមួយចំនួនមិនសូវទទួលរងឥទ្ធិពលរបស់សៀម នៅសម័យសង្គមរាស្ត្រនិយមដែលខ្មែរមានការរីកចម្រើនគ្រប់វិស័យ រួមទាំងរបាំផងដែរនោះ ក៏បានមានការចូលរួមស្ដាររបាំខ្មែរឲ្យមានភាពរស់រវើកពីរាជវង្សានុវង្សដូចជា ព្រះមហាក្សត្រីយានី កុសុមៈនារីរ័ត្នសិរីវឌ្ឍនា ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រី នរោត្តម បុប្ផាទេវី ព្រះបាទ នរោត្តម សីហនុ និងរាជគ្រូចាស់ជាច្រើន។ ឯកសារសៀមមួយចំនួនទទួលស្គាល់ថា ល្ខោនខោលសៀមទទួលពីល្ខោនខោលខ្មែរនាសម័យអង្គរ។

Historians of memory

•  
  Henri Mouhot His Diary with a dance performance of ancient Cambodia 1858.
•  
  George Groslier His Noted Book: Danseuses cambodgiennes, anciennes & modernes 1913.
•  
  Tep Pitur Chim-Krasem His Magazine Kambuja_Suriya Lakhon khol 1948.
•  
  George Cœdès Wrote in his book La danse du Cambodge in 1944.

Lacquer face (Mask)

ជាមុខតួអង្គផ្សេងៗគ្នា ធ្វើដោយស្មាច់ក្រដាស ឬ ក្រណាត់ លាបខ្មុកម្រក្សណ៍ ពាក់សំរាប់រាំល្ខោនរបាំងមុខ ខ្មុកជាពុម្ពមុខដែលធ្វើពី ម្រក្សណ៍លាយនិងកម្លោចស្លឹកចេក ឬអ្វីផ្សេងៗដែលប្រើសម្រាប់ចាក់ជាក្បាច់ ឬ លាបលនលើវត្ថុឲ្យរឹងមាំជាប់ជាពុម្ពបានល្អ មិនឲ្យវាជ្រាបទឹកផង និងងាយស្រួលក្នុងការបិទក្បាច់ គូរនិងផាត់ពណ៌ផង។ ពាក្យខ្មុក នេះផងដែរត្រូវបានប្រទះនៅតាមសិលាចារឹកជាច្រើន ជាពិសេសសិលាចារឹក K.568-a (គ.ស ៩៧៤)។

Local of Lakhon Khol Theatre

• ក្រុមល្ខោនខោល​ ភ្នំពេញ
• ក្រុមល្ខោនខោល​ ខេត្តបាត់ដំបង
• ក្រុមល្ខោនខោល​ ខេត្តពោធិសាត់
• ក្រុមល្ខោនខោល​ ខេត្តកំពង់ធំ
• ក្រុមល្ខោនខោល​ វត្តស្វាយអណ្តែត ខេត្តកណ្តាល
• ក្រុមល្ខោនខោល​ ភូមិទឹកឃ្លាំង ខេត្តកណ្តាល
• ក្រុមល្ខោនខោល​ នៅកោះរះ ខេត្តកណ្តាល
• ក្រុមល្ខោនខោល​ នៅកោះឧកញ៉ាតី ខេត្តកណ្តាល
• ក្រុមល្ខោនខោល​ នៅប៉ារ៉ុង ខេត្តកណ្តាល
• ក្រុមល្ខោនខោល​ នៅវត្តកៀនស្វាយ ខេត្តកណ្តាល

 

 

Lakhon Khol Mask dance battle of Reamker A scene fighting between Rama and Ravana performed in the courtyard of the Silver Pagoda Phnom Penh, c. 1900s~1920s

មានក្មេងៗវប្បធម៌ មួយចំនួនបាននិយាយថា ល្ខោនខោល ជាល្ខោនវត្ត ហើយបានបន្តតាមគ្នាថាល្ខោនខោល សម្ដែងបានតែមនុស្សប្រុសនោះទេ ជាការលើកឡើងដែលមិនសមហេតុផល លោក ទេពពិទូរ ឈឹម ក្រសេម មិនដែលសង្កត់ធ្ងន់ថាល្ខោនខោលត្រូវតែសម្ដែងដោយបុរសសុទ្ធនោះទេ គ្មានឯកសារពាក់ព័ន្ធណាមួយ សរសេរថាល្ខោនខោលជាល្ខោនដែលរាំដោយបុរសសុទ្ធនោះទេ ។តាមរយៈលោក (George Cœdès) បានចងក្រងក្នុងសៀវភៅមានចំណងជើងថា (La danse du Cambodge) ក្នុងឆ្នាំ 1944 លោកបានមានប្រសាសន៍ថា "Le mot Khol serait celui queles Cambodgiens emploient pour désigner une variété des grands singes" ប្រែសម្រួលជាខេមរៈភាសា​៖ "ពាក្យខោល គឺប្រជាជនកម្ពុជាប្រើដើម្បីកំណត់ការរចនាសត្វស្វាដ៏អស្ចារ្យ និងជាច្រើនប្រភេទ" លោកមិនបានបញ្ចាក់ថាល្ខោនខោលជាល្ខោនស្វានោះទេ ។ ពាក្យ Le khôl ដែលដូចគ្នានិងពាក្យ របស់ជនជាតិ អេហ្សុីប បុរាណដែលមានន័យថា ម៉្សៅតុបតែងមុខ ដូចនេះ ល្ខោនខោល គួរមានន័យគ្រប់គ្រាន់ហៅថា ល្ខោនតែងមុខ ។ ក្មេងៗវប្បធម៌មួយចំនួនដែលយល់ថា ល្ខោនខោល ជាល្ខោនថ្នាក់ទាប ក៏មិនត្រឹមត្រូវនោះដែរ ព្រោះមានតឹកតាង ល្ខោនខោល មុខខ្មុក របស់ហនុមាន មានស្រោបទៅដោយប្រាក់សុទ្ធ តម្កល់នៅសារមន្ទីរ នាប្រទេសបារាំង ដូចនេះបុរាណចារណ្យ យល់ឃើញថា មុខខ្មុក ដែលយកមកសម្ដែងល្ខោនខោល ពីមុនៗ មានទៅដោយការស្រោបគ្រឿងមាសប្រាក់ យ៉ាងប្រណិត ដែលខុសពីការលើកឡើងរបស់ អ្នកមួយចំនួនទាំងស្រុង សូមបញ្ឈប់នៅការគិតអគតិ ចំពោះល្ខោនខោល របស់កម្ពុជាសូមអរគុណ ។

សេចក្ដីអំពាវនាវ

សូមឱ្យមានការផ្លាសប្ដូរថ្នាក់ដឹកនាំជាន់ខ្ពស់នៃក្រសួងវប្បធម៌ជាបន្ទាន់ ក្នុងនាមយើងខ្ញុំជាកូនចៅ នៃក្រុមមន្ត្រីជំនុំទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរពីបុរាណ សូមអរគុណ និង អរព្រះគុណ ។

ហេតុអ្វីយើងខ្ញុំស្នើសុំផ្លាសប្ដូរ ថ្នាក់ដឹកនាំជាន់ខ្ពស់នៃក្រសួងវប្បធម៌ ?

• មុននិងសម្រេចចិត្ត ឱ្យក្មេងៗវប្បធម៌មួយចំនួនឡើងសម្ដែងល្ខោនខោល តាមកញ្ចក់ទូរទស្សន៍ ឬ សម្ដែងតាមកម្មវិធីផ្សេងៗ មន្ត្រីក្រសួងវប្បធម៌ ត្រូវមានតួនាទី ត្រួតពិនិត្យ រាល់មុខខ្មុកទាំងអស់របស់តួអង្គ រហូតដល់គ្រឿងសម្លៀកបំពាក់ ដើម្បីហាមឃាត់ការសាបព្រួស នៅផ្នត់គំនិតអវិជ្ជមាន និងការទម្លាក់កិត្តយសជាតិផងដែរ ចង់មុខខ្មុកដែលយកទៅសម្ដែងអាក្រក់មិចក៏អនុញាតដែលនោះ វាជាទង្វើរល្ងីល្ងើរ និងមិនអាចទទួលយកបាន យូរៗទៅឱ្យក្មេងៗយកទៅសម្ដែងប៉ាតណាប៉ាតណី ចាត់ទុកវប្បធម៌ខ្មែរ ដូចបៃឡុកបៃឡក្មេងធ្វើលេង បុរាណចារ្យ លោកចាត់ទុក ជាពួកគ្មានខ្លឹមសារសម្រាប់ជាតិ មិនមែនជាការជួយថែរក្សា និងលើកកិត្តិយសនោះទេ គឺជាការជាន់ឈ្លីវប្បធម៌ខ្មែរឱ្យកប់ភក់ទៅវិញទេ ។

ហេតុអ្វីយើងខ្ញុំស្នើសុំផ្លាសប្ដូរ ថ្នាក់ដឹកនាំជាន់ខ្ពស់នៃក្រសួងវប្បធម៌ ?

• ក្រសួងវប្បធម៌ ត្រូវមានតួនាទី ត្រួតពិនិត្យ រាល់រូបចម្លាក់ដែលសាងសង់ ដែលដាក់នូវតាមសួនច្បារ និង វត្តអារាមទាំងអស់ នូវទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា តើរូបចម្លាក់ទាំងនោះ សមប្រកបតាមស្តង់ដារ ទម្រង់ រង្វស់ខ្នាត ហើយឬនៅ ? ទើបអាចចេញលិខិត ឱ្យសាងសង់ដម្កល់បាន ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្នគ្មានសោះឡើយក្នុងការត្រួតពិនិត្យ ចង់វត្តណាមួយសាងសង់ រូបចម្លាក់ព្រះ ប៉ាតណាប៉ាតណី យកមកដម្កល់បានស្រេចតែនិងចិត្ត យូរៗទៅ ទៅជាចម្លាក់វប្បធម៌ នៃស្ថាបត្យកម្មខ្មែរមួយទាំងមូល ដូចបៃឡុកបៃឡក្មេងធ្វើលេង បណ្ដុះបានតែការមើលងាយជាតិសាសន៍ខ្មែរគ្មានថ្ងៃស្រាក់ស្រាន្តគិតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ។