សម័យមហានគរ

ប្រជាជនសម័យមហានគរចែកជាបី៖

• ក្រុមសាសនា មាន ព្រាហ្មណ៍ និង បព្វជិត
• ក្រុមអ្នកធ្វើចំបាំង មានក្សត្រ និង នាម៉ឺន
• ក្រុមអ្នកធ្វើពលកម្ម មានកសិករ ជាងទង វិចិត្រករ សិប្បករ។

ប្រាសាទត្រូវបានគេកសាងឡើងនៅគ្រប់ទីកន្លែងក្នុងប្រទេស។ ប្រាសាទនីមួយៗមានអ្នកបំរើ អ្នកការពារ និងអ្នកធ្វើពិធីផ្សេងៗទៀតរាប់ពាន់នាក់។ មន្ត្រីរដ្ឋបាលទទួលអំណាចពីព្រះមហាក្សត្រមកគ្រប់គ្រងកសាង និងការពារប្រជារាស្ត្រក្នុងដែនដីរបស់ខ្លួន។

 

លក្ខណៈនៃការគ្រប់គ្រង

ការគ្រប់គ្រងនាសម័យមហានគរ ធ្វើទៅតាមទស្សនៈសាសនាព្រាហ្មណ៍។ ព្រះមហាក្សត្រជាអាទិទេព បែងភាគចុះមកគ្រប់គ្រងមនុស្សលោក។ ព្រះអង្គជាអ្នកធ្វើច្បាប់ ជាអ្នកអនុវត្ត និងជាចៅក្រមកាត់ក្ដីទៀត។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ព្រះមហាក្សត្រជាមេទ័ពដ៏ខ្លាំងក្លាផងដែរ។

ការរៀបចំរដ្ឋបាល

សម័យមហានគរ កម្ពុជាជាប្រទេសសក្ដិភូមិមួយមានមន្ត្រីច្រើន។ អំណាចគ្រប់គ្រងត្រូវបែងចែកជាពីរគឺ អំណាចមជ្ឈិម និងអំណាចភូមិភាគ។ ព្រះរាជាជាម្ចាស់ផែនដី ឆ្លងតាមលទ្ធិទេវរាជ អំណាចព្រះរាជាមានប្រភពចេញពីព្រះអាទិទេព ព្រះអង្គមានសិទ្ធិលើដីធ្លីទាំងអស់ ព្រះអង្គជាអ្នកធ្វើច្បាប់ និងអនុវត្តច្បាប់ អាចជ្រើសតាំង និងដកហូតមន្ត្រីធំៗតាមព្រះទ័យ។ ទ្រង់ជាមេបញ្ជាការទ័ពផ្ទាល់ ជាអ្នកដឹកនាំនយោបាយ និងជាមេសាសនាទៀតផង។

ជនជាតិចាម

ចាម ជាជនជាតិមួយរស់នៅតាមបណ្ដោយឆ្នេរខាងកើតជ្រោយឥណ្ឌូចិន។ នៅសតវត្សទី២នៃគ្រិស្តសករាជ ជនជាតិចាមបានបង្កើតរដ្ឋមួយឈ្មោះថា ចាម្ប៉ា។ បច្ចុប្បន្ន រដ្ឋនេះបានបាត់បង់ព្រោះយួនរាតត្បាតយកបានទាំងស្រុង។

ទំនាក់ទំនងជាមួយសៀម

ពួកកុលសម្ព័ន្ធសៀមបានជ្រៀតចូលមករស់​នៅលើទឹកដីរបស់ខ្មែរតាំងពីសតវត្សទី៩មកម្ល៉េះ។ នៅចុងសតវត្សទី១៣ ពួកកុលសម្ព័ន្ធសៀមពីរក្រុម បានបង្កើតរដ្ឋឯករាជ្យពីរ មួយនៅតាមដងទន្លេមេទឹកឈ្មោះ សុខោទ័យ និងរាជធានីជើងសែន នៅទន្លេមេគង្គ។ ការកកើតរដ្ឋសៀមទាំងពីរនេះ បានបញ្ចប់អំណាចត្រួតត្រារបស់ខ្មែរនៅលើទឹកដីនៃដងទន្លេមេទឹក និងខ្ពង់គោរាជ។ នៅឆ្នាំ ១២៨៣ ពួកសៀមចាប់ផ្ដើមឈ្លានពានខ្មែរ​។ នៅពាក់កណ្ដាលសតវត្សទី១៤ រដ្ឋសៀមទាំងពីរ បានបង្រួបបង្រួមគ្នាជារដ្ឋឯកភាពមួយ ដោយមានរាជធានីឈ្មោះអយុធ្យា។ ចាប់ពីឆ្នាំ ១៣៥១ ស្ដេចក្រុងអយុធ្យាបានលើកទ័ពមកវាយក្រុងអង្គរជាញឹកញាប់ ព្រមទាំងបានកាន់កាប់ក្រុងនេះផង។ ដោយសៀមចេះតែលើកទ័ពមកគំរាមកំហែងខ្លាំងពេក ហើយពេលយកជ័យជំនះលើកងទ័ពសៀមរួចមក ព្រះបាទពញាយ៉ាតជាព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ទ្រង់បានលើករាជធានីទៅតាំងនៅទួលបាសាន្តក្នុងខែត្រស្រីសឈរ (ស្រីសន្ធរ) នៅឆ្នាំ ១៤៣១។

ទំនាក់ទំនងជាមួយចាម

នៅដើមសម័យអង្គរ ប្រទេសចាម្ប៉ាបានលើកទ័ពចូលមកលុកលុយប្រទេសកម្ពុជាញឹកញាប់តាមជើងគោកផង តាមជើងទឹកផង។ ពេលចូលមកលុកលុយកម្វុជទេឝម្ដងៗ ពួកចាមបានឆក់ប្លន់ទ្រព្យសម្បត្តិ និងដុតផ្ទះសំបែងរបស់ប្រជារាស្ត្រខ្មែរជារៀងរាល់លើក។ ពេលនោះកងទ័ពខ្មែរបានដេញកំចាត់ចាមឲ្យរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់​ទៅវិញជាបន្តបន្ទាប់​។ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ទ្រង់បានច្បាំងនឹងចាមជាច្រើនដង ដោយវាយយកនគរចាមដាក់ជាចំណុះ និងឲ្យចាមនាំសួយសារអាករមកថ្វាយព្រះអង្គ។
ចាប់ពីរជ្ជកាលព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ (១១១៣ - ១១៦២) រហូតដល់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ (១១៨១ - ១២១៨) ខ្មែរនិងចាមបានធ្វើសង្គ្រាមសងសឹកគ្នាជាញឹកញាប់។
នៅឆ្នាំ ១១៤៥ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២បានលើកទ័ពទៅវាយយកប្រទេសចាមដាក់ជានគរចំណុះ។ ឆ្នាំ ១១៧៧ ឆ្លៀតពេលដែលប្រទេសកម្ពុជាមានភាពវឹកវរ ចាមបានលើកទ័ពចូលមកកំទេចទីក្រុងអង្គរ ធ្វើគុតព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ហើយដាក់ប្រទេសកម្ពុជាជាចំណុះវិញ។ ព្រះបាទជយវម៌្មទី៨រំដោះទីក្រុងអង្គរបានពីចាមមកវិញនៅឆ្នាំ ១១៨១។ ក្រោយមក កងទ័ពខ្មែរបានវាយយកប្រទេសចាមដាក់ជាអាណាខែត្ររបស់ខ្មែរអស់ពេលដ៏យូរ។

ក្រោយពីរំដោះប្រទេសរួចពីជ្វា ព្រះបាទជយវម៌្មទី២ (៨០២) បានជ្រើសរើសតំបន់ខាងជើងបឹងទន្លេសាប​ដែលមានលក្ខណៈអំណោយផលល្អខាងកសិកម្ម និងជាតំបន់ចំកណ្ដាលព្រះរាជាណាចក្រ​ដែលមានគមនាគមន៍តាមផ្លូវទៅតំបន់នគររាជ និងគមនាគមន៍តាមផ្លូវទឹកទៅកំពង់ផែអូរកែវដើម្បីកសាងរាជធានី។ ចាប់ពីពេលនោះមក ព្រះរាជារបស់ខ្មែរបានកំណត់យកតំបន់នោះធ្វើជាទីតាំងរាជធានីរហូតដល់ស.វ.ទី១៥។

ដោយការប្រារព្ធពិធីទេវរាជ ព្រះរាជាត្រូវមានឋានៈស្មើអាទិទេព។ រាជធានីរបស់ព្រះអង្គជាតំណាងនៃចក្រវាឡទាំងមូល៖ ប្រាសាទភ្នំនៅកណ្ដាលក្រុងជានិមិត្តរូបភ្នំព្រះសុមេរុដែលគេចាត់ទុកថាជាស្នូលនៃចក្រវាឡ កំពែងនិងគូទឹកជានិមិត្តរូបនៃជួរភ្នំ និងសមុទ្រដែលព័ទ្ធជុំវិញភ្នំព្រះសុមេរុ ហើយប្រាសាទភ្នំសំរាប់តំកល់លិង្គទេវរាជ។
ប្រាសាទភ្នំមួយសំរាប់តែព្រះរាជាមួយព្រះអង្គ លុះទ្រង់ចូលទិវង្គតប្រាសាទនោះនឹងក្លាយជាផ្នូររបស់ព្រះអង្គ។
ព្រះបាទយសោវម៌្មទី១ (៨៨៩ - ៩០០) បានលើករាជធានីទៅតាំងនៅខាងជើងតំបន់រលួសដោយយកភ្នំបាខែងធ្វើជាស្នូលនៃ​រាជធានីយសោធរបុរ។ ព្រះអង្គឲ្យគេសង់ប្រាសាទភ្នំបាខែង​សំរាប់ធ្វើពិធីទេវរាជ​។

ការរីកលូតលាស់នៃទីក្រុង

គេចែកការរីកចំរើនសម័យអង្គរជាបីដំណាក់៖

• ដំណាក់ទី១ ពីឆ្នាំ ៨០២ ដល់ ៩៤៤
• ដំណាក់ទី២ ពីឆ្នាំ ៩៤៤ ដល់ ១១៧៧
• ដំណាក់ទី៣ ពីឆ្នាំ ១១៨១ ដល់ ១២១៨។

អង្គរចាប់ផ្ដើមរីកលូតលាស់ក្នុងរាជ្យព្រះបាទយសោវម៌្មទី១ រហូតដល់ចុងរាជ្យព្រះបាទជយវម៌្មទី៨។ រវាងឆ្នាំ ៩៤៤ - ៩៦៨ ព្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទី២ បានបង្រួបបង្រួម និងអភិវឌ្ឍកម្វុជទេឝ។ ក្នុងរាជ្យព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ (១១១៣ - ១១៦២) ក្រៅពីធ្វើសង្គ្រាមពង្រីកទឹកដី ទ្រង់បានកសាងប្រាសាទអង្គរវត្តដ៏ល្បីល្បាញ។ បន្ទាប់មក ក្រោយពីកំចាត់ចាមឈ្លានពានរួចនៅឆ្នាំ ១១៨១ ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ទ្រង់បានកសាងប្រាសាទបាយ័នមានកំពែងថ្មបាយក្រៀមព័ទ្ធជុំវិញកំពស់ ៨ មាត្រ មានប្រវែង ៣ សហាតិមាត្រ ក្នុងមួយជ្រុងៗ។

មូលហេតុនៃការរីកលូតលាស់

ប្រាសាទភ្នំត្រូវបានកសាងឡើង សំរាប់តែព្រះរាជាមួយព្រះអង្គប៉ុណ្ណោះ។ ពេលទ្រង់កំពុងសោយរាជ្យ ព្រះរាជាយាងទៅធ្វើពិធីទេវរាជ។ ពេលទ្រង់ចូលទិវង្គតប្រាសាទនោះ ក៏ក្លាយជាផ្នូរផ្ទាល់ព្រះអង្គតែម្ដង។ ចំពោះព្រះរាជាដែលសោយរាជ្យបន្ទាប់មកទៀត ត្រូវខិតខំកសាងប្រាសាទភ្នំថ្មីមួយទៀត។ គេសង្កេតឃើញប្រាសាទភ្នំដែលសង់នៅពេលក្រោយៗ ភាគច្រើនធំៗជាមុន។ ការណ៍នេះបង្ហាញថា៖ ព្រះរាជាសោយរាជ្យបន្ត រមែងចង់បង្ហាញមហិទ្ធិឫទ្ធិរបស់ខ្លួនថា​ជាព្រះរាជាអាទិទេពខ្លាំងពូកែជាងព្រះរាជាមុនៗ។
ចាប់ពីចុងសតវត្សទី៩ ដល់ចុងសម័យអង្គរ បុព្វបុរសខ្មែរយើងបានកសាងប្រាសាទជិត ២០០០ ប្រាសាទ។ តែដោយឡែកលើទឹកដីកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន តាមស្ថិតិសារមន្ទីរជាតិភ្នំពេញ គេរាប់ឃើញតែ ១០៧០ ប្រាសាទប៉ុណ្ណោះ ហើយក្រៅពីនេះគេឃើញមាននៅប្រទេសសៀម ប្រទេសលាវ និងប្រទេសវៀតណាមទៀតផង។

ការតំរង់ទិសការអភិវឌ្ឍ

តំបន់ខាងជើងបឹងទន្លេសាបជាតំបន់អំណោយផលដល់កសិកម្ម ដែលធ្វើឲ្យព្រះរាជាខ្មែរយកព្រះទ័យទុកដាក់ដល់ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រជានិច្ច ព្រោះសម័យនោះការកសាងបារាយណ៍ជាគូនឹងការកសាងប្រាសាទ។
ព្រះបាទឥន្ទ្រវម៌្មទី១ (៨៧៧ - ៨៨៩) ទ្រង់បានបញ្ជាឲ្យជីកបារាយណ៍មួយខាងជើងរាជធានីគឺបារាយណ៍ឥន្ទ្រតដាក មានបណ្ដោយ ៣០០០ មាត្រ និង ទទឹង ៨០០ មាត្រ។
ព្រះបាទយសោវម៌្មទី១ (៨៨៩ - ៩០០) ក្រោយពីកសាងរាជធានីហើយ ព្រះអង្គបានបញ្ជាឲ្យជីកបារាយណ៍មួយមានឈ្មោះថា បារាយណ៍យសោធរតដាក។
ផ្សេងពីនេះគេឃើញមាន បារាយណ៍ទឹកថ្លា ឬ បារាយណ៍ខាងលិចដែលមានបណ្ដោយ ៨ សហាតិមាត្រ និង ទទឹង ២,២ មាត្រ។ ការកសាងសំណង់ធារាសាស្ត្រដោះស្រាយបញ្ហាទឹក នាំឲ្យមានការអភិវឌ្ឍសង្គមខាង កសិកម្ម គមនាគមន៍ សុខាភិបាល និង សិក្សាធិការ ... ៕

• សៀវភៅសិក្សាសង្គមថ្នាក់ទី៧ ក្រសួងអប់រំ១៩៩៧

• ដើមមហានគរ
• ចុងមហានគរ
• កម្វុជទេឝ