ფატიმა ალ-ფიჰრია

800 — გ. 880) — არაბი მუსლიმი ქალი, რომელსაც მიეწერება 859 წელს, მაროკოს ქალაქ ფესში, მსოფლიოში ყველაზე ძველი, დღესაც მოქმედი საგანმანათლებლო ინსტიტუტის დაარსება. ეს უძველესი სასწავლო დაწესებულება ფატიმას ოჯახის გვარს — ალ-კარაუინს ატარებს. აღსანიშნავია, რომ ეს უნივერსიტეტი პირველი იყო, სადაც სწავლის დასრულების შემდეგ სტუდენტებს ხარისხი ენიჭებოდათ.

 

ალ-ფიჰრია მდიდარი ვაჭრის შვილი იყო და შესაბამისად, განათლებაც მიღებული ჰქონდა. მისი ოჯახი კაირუანიდან (თანამედროვე ტუნისის ტერიტორია) ფესში დიდი გადასახლების დროს გადავიდა. საბოლოოდ, მათი საგვარეულო სახელი მეჩეთმა და სასწავლო დაწესებულებამ უკვდავყო.

ტუნისელების მასშტაბური მიგრაცია ნაწილობრივ გამოიწვია იმან, რომ მაროკოს სათავეში ედგა დიდებული მმართველი და თავდადებული მუსლიმი იდრის II. ფესი ამ დროს „მუსლიმურ დასავლეთად“ (თანამედროვე მაღრიბად) წოდებული მზარდი მეტროპოლისი იყო და შესანიშნავ პირობებს ქმნიდა ხალხის გამდიდრებისაკენ მიმართული ფანტაზიებისთვის. იმ დროისთვის ფესი წარმოადგენდა ქალაქს, სადაც ერთმანეთს ერწყმოდა ტრადიციული და ეთნომრავალფეროვნებით გაჯერებული რელიგია და კულტურა. სწორედ ეს ადგილი, მდინარე ფესის მარცხენა სანაპიროზე, გახდა ფატიმას ოჯახის სამოსახლო. მოგვიანებით, მანაც აქვე დაიდო ბინა მეუღლესთან ერთად.

მამამისი, მოჰამედ ბინ აბდულა ალ-ფიჰრია, უმოკლეს პერიოდში წარმატებული ბიზნესმენი გახდა და გამდიდრება შეძლო. მამის, ქმრის და ძმის გარდაცვალების შემდეგ, ფატიმამ და მისმა დამ, მერიემმა დიდძალი ქონება მიიღეს მემკვიდრეობით, რამაც მათი ფინანსური მდგომარეობა განამტკიცა. სწორედ ამ პერიოდში გაიყარა დების გზები და ორივე განათლების მისაღებად გაემართა. განათლების მიღების შემდეგ კი დაიწყო მათი მოღვაწეობა ტუნისელების მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად, რასაც მთელი თავიანთი ქონება მოახმარეს. ორივე და აქტიურად იყო ჩაბმული უძველესი ტრადიციების შენარჩუნებაში. ხედავდა რა მერიემი, რომ ქალაქში არსებული სამლოცველოები ვეღარ იტევდა ხალხის მზარდ რაოდენობას, გადაწყვიტა აეშენებინა გრანდიოზული და შთამბეჭდავი ანდალუსის მეჩეთი. თავისი წვლილი შეიტანა ფატიმამაც, რომელმაც 857 წელს კაირუანის მეჩეთი ააგო.

ამ უძველეს ისტორიულ ძეგლს თანამედროვე სახე მისცა კორდობას ხალიფას აბდ ალ-რაჰმან III-ის მიერ, X საუკუნეში ჩატარებულმა რეკონსტრუქციამ. შემდგომში მეჩეთს კიდევ ერთი რესტავრაცია ჩაუტარდა, ამჯერად XII საუკუნეში იგი ალმორავიდმა აღადგინა. კაირუანის მეჩეთი თავის შემადგენლობაში მოიცავდა უნივერსიტეტს, რომელიც შუასაუკუნეების ხმელთაშუაზღვისპირეთის მთავარი საგანმანათლებლო ცენტრი გახდა. ალ-ქარაუინის უნივერსიტეტში განათლება მიიღეს ცნობილმა მუსლიმმა მოაზროვნეებმა.

ალ-ფიჰრიამ, ალ-ქარაუინის უნივერსიტეტში მსოფლიოს ერთ-ერთი უძველესი ბიბლიოთეკა დააარსა. ბიბლიოთეკას ახლახან რესტავრაცია ჩაუტარდა და 2016 წლის მაისში ფართო საზოგადოებისთვის კვლავ გაიხსნა. ბიბლიოთეკის მფლობელობაში არსებულ 4 000 ხელნაწერს შორისაა IX საუკუნით დათარიღებული ყურანი და ჰადითის უძველესი კოლექცია.

თითქმის 1200 წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც ფატიმა ალ-ფიჰრიამ ალ-ქარაუინის უნივერსიტეტი დააარსა. ის ჯერ კიდევ აგრძელებს სტუდენტების განათლებას სხვადასხვა რელიგიასა და ფიზიკურ მეცნიერებებში. ფატიმას მემკვიდრეობაში უმთავრესი სწორედ ეს საგანმანათლებლო დაწესებულებაა, რომელმაც ჯერ კიდევ XIV საუკუნემდე მოახერხა 8 000 სტუდენტისთვის ცოდნის მიცემა. ესაა ისტორია ქალისა, რომელმაც გაუძლო დროს და კაცობრიობის განვითარებაში მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა.

• Kairaouine Mosque, Fes. Sacred Destinations.
• The Al-Qarawiyyin Mosque. Morocco.com.