უდიური ენა, უდური ენა (Удин Муз; Udin Muz) — კავკასიურ ენათა ოჯახის, ნახურ-დაღესტნურ ენათა ჯგუფის, ლეზგიურ ენათა ქვეჯგუფის ერთ-ერთი ენა.
უდიური ენა Удин муз, Udin muz | |
გავრცელებულია | რუსეთი, საქართველო, აზერბაიჯანი, სომხეთი |
მოლაპარაკეთა რაოდენობა | 8 440 |
ლინგვისტური კლასიფიკაცია | ნახურ-დაღესტნური ენები
|
დამწერლობის სისტემა | კირილიცა |
ენის კოდები | udi |
რუკა | |
მოლაპარაკეთა არეალი (№15 – მუქი ლურჯი) | |
ვიკისივრცე | |
ენის თარგი | {{Lang-udi}} |
ვიკიმედიის ინკუბატორში არის ვიკიპედიის სატესტო განყოფილება — უდიური ენა |
იგი იყოფა ორ დიალექტად — ნიჯურ და ვართაშნულ (ოღუზურ) დიალექტებად . უდიურ ენაზე ლაპარაკობს 8 440 ადამიანი.
უიდური ენა ითვლება უმწერლობო ენად, თუმცა დღეისათვის არსებობს ენის დამწერლობის შექმნის მცდელობები. ამჟამად, უდიური ენის გავრცელების არეალი შემოიფარგლება სამი სოფლით: სოფ. ზინობიანით (საქართველო, ყვარლის მუნიციპალიტეტი), სოფ. ოღუზით (ყოფ. ვართაშენი) (აზერბაიჯანი, გაბალის (ყოფ. კუტკაშენის) რაიონი), სოფ. ნიჯით (აზერბაიჯანი, გაბალის რაიონი). უდიური ენა ძირითადად გამოიყენება სახლში — თუმცა ყველა უდი კარგად ფლობს იმ ქვეყნის ოფიციალურ ენას, სადაც ცხოვრობს — საქართველოში უდები ასევე ლაპარაკობენ ქართულად, რუსეთში რუსულად, ხოლო აზერბაიჯანში — აზერბაჯანულად.
უდიური ენა კავკასიის ალბანეთის უძველესი ენაა. უდიური ენის დამწერლობისათვის მნიშვნელოვან ფაქტს პროფ. ი. აბულაძის მიერ „ალბანური ანბანის“ აღმოჩენა წარმოადგენს. მისი შემდგომი გამოკვლევა ჩატარდა ა. შანიძის მიერ („Новооткрытый алфавит кавказских албанцев и его значение для науки“ („ენიმკის მოამბე“, IV, ნაკვ. I, თბილისი, 1938 წ.), თუმცა ამ საკითხის განხილვა დღესაც გვხვდება სხვადასხვა სამეცნიერო ნაშრომში (იხ. ზ. ალექსიძე „ალბანური ენის გრამატიკული და ლექსიკური აღწერა (წინასწარი შენიშვნები“) (ენათმეცნიერების ძიებანი, IV, თბილისი, 2001), „კავკასიის ალბანეთის დამწერლობა, ენა და მწერლობა“ (თბილისი, 2003), რ. ლოლუა ”კავკასიის ალბანური ანბანის რიგის დადგენისათვის” (თბილისი, 2007) და სხვ.)
უდიურ ენას გააჩნია ორი დიალექტი — ნიჯური და ვართაშნული (ოღუზური). ნიჯური დიალექტი იყოფა სამ ქვედიალექტად — ქვემო, შუა და ზემო, თუმცა სამივე ქვედიალექტი გადასახლებების გამო შეერწყა ერთმანეთს. ვართაშნული დიალექტი ასევე იყოფა ორ ქვედიალექტად — იგულისხმება ვართაშნული და ოქტომბრული. მათი დაყოფა უფრო პირობითია, რადგანაც უდების გადასახლება ზინობიანში (ყოფილ ოქტომბერში) მოხდა ვართაშნიდან 1922 წელს.
დღეს უდიურ ენას არ გააჩნია დამწერლობა, თუმცა ისტორიულად კავკასიურ ალბანურ ენას (რომლის ახლო ნათესავია ძველუდიური ენა) ჰქონდა 52 ასოსგან შემდგარი ანბანი. ამ ანბანის გამოყენებით ითარგმნა ბიბლია, ალბანურ ენაზე იმართებოდა ღვთისმსახურება, თუმცა შემდგომ ენა და დამწერლობა გაქრა.
A | Аъ | Аь | Б | В | Г | Гъ | Гь | Д | Дж |
ДжӀ | Дз | Е | Ж | ЖӀ | З | И | Й | К | Ҝ |
КӀ | Къ | Л | М | Н | О | Оь | П | ПӀ | Р |
С | Т | ТӀ | У | Уь | Ф | Х | Хъ | Ц | Ц' |
ЦӀ | Ч | Ч' | ЧӀ | Чъ | Ш | ШӀ | Ы |
A a | B b | C c | Ç ç | D d | E e | Ə ə | F f | G g | Ğ ğ |
H h | X x | I ı | İ i | Ҝ ҝ | J j | K k | Q q | L l | M m |
N n | O o | Ö ö | P p | R r | S s | Ş ş | T t | U u | Ü ü |
V v | Y y | Z z | Ц ц | Цı цı | Eъ eъ | Tı tı | Əъ əъ | Kъ kъ | Pı pı |
Xъ xъ | Şı şı | Öъ öъ | Çı çı | Çъ çъ | Ć ć | Jı jı | Zı zı | Uъ uъ | Oъ oъ |
İъ iъ | Dz dz |
This article uses material from the Wikipedia ქართული article უდიური ენა, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). შინაარსი წარმოდგენილია შემდეგი ლიცენზიით (თუ სხვა არ არის მითითებული): CC BY-SA 4.0. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki ქართული (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.