სოღდი

ბერძნ. Σογδιανή) — ოლქი მდინარეების ზარაფშანისა და კაშკადარიის აუზებში, თანამედროვე უზბეკეთისა და ტაჯიკეთის ტერიტორიაზე. ძვ. წ. VI–IV საუკუნეებში შედიოდა აქემენიანთა სახელმწიფოში, ძვ. წ. 329–328 წლებში მოსახლეობამ მედგარი წინააღმდეგობა გაუწია ალექსანდრე მაკედონელს. ამ პერიოდში სოღდი შედიოდა სელევკიდების სახელმწიფოში, ხოლო ძვ. წ. III საუკუნიდან — ბერძნულ-ბაქტრიულ სამეფოში, ახ. წ. I საუკუნიდან კი – ქუშანის სამეფოში. IV–V საუკუნეების მიჯნაზე სოღდი დაიპყრეს ეფტალიტებმა, VI–VII საუკუნეებში — თურქთა სახაკანომ, VIII საუკუნის დამდეგს დაიპყრეს არაბებმა.

IV–VIII საუკუნეებში სოღდის ტერიტორიაზე არსებობდა მრავალი ავტონომიური სამთავრო, აქედან ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო სამარყანდის, რომელმაც მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა აღმოსავლეთის ეკონომიკურ და კულტურულ ცხოვრებაში.

ძველი სოღდის ხელოვნება სუსტადაა შესწავლილი. არქიტექტურაზე გარკვეულ წარმოდგენას იძლევა აფრასიაბის (ძვ. წ. I ათასწლეულის II ნახევარი – ახ. წ. I საუკუნე), ყიზილ-ქირისა და თალი-ბარზუს (ორივე ახ. წ. I საუკუნე) ალიზის შენობები და საფორტიფიკაციო ნაგებობანი. სახვითი ხელოვნების ნიმუშებიდან ცნობილია ტერაკოტის მცირე პლასტიკა (ძვ. წ. III–I საუკუნეები). ტერაკოტის ცალკეული ნამუშევრები ელინისტური მხატვრული პრინციპების ნიშნებს ატარებს, გვხვდება აგრეთვე ადგილობრივი ტრადიციების მხატვრული ნამუშევრები; ისინი გამოირჩევიან ეთნიკური ნიშნების ზუსტი გადმოცემით. V–VIII საუკუნეებში მიმდინარეობდა ქალაქებისა და ციტადელების, სასახლეების, ტაძრების, მონუმენტების, ზოგჯერ 2–3-სართულიანი, სახლების მშენებლობა. ქალაქის მაღალი წრის წარმომადგენელთა სახლებს რთავდნენ კედლის მხატვრობით, მხატვრული კვეთის (თიხაზე, ხეზე, ალებასტრზე) ნიმუშებით. ქანდაკებაში ჭარბობს მონუმენტურ-დეკორატიული რელიეფი. ამ პერიოდის დეკორატიულ-გამოყენებითი ხელოვნების მნიშვნელოვანი დარგები (კერამიკა, ვერცხლის ნაკეთობანი, მხატვრული ქსოვილი) ავლენენ კავშირს ძველი თურქული ტომების, ირანის, ინდოეთის, ჩინეთის, ბიზანტიის ხელოვნებასთან.

• სოღდელები
• სოღდური ენა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 9, თბ., 1985. — გვ. 485.