Լուսնային Օրացույց

Քանի որ յուրաքանչյուր լուսնային ցիկլի տևողությունը մոտավորապես 29 1/2 օր է, սովորաբար լուսնային օրացույցի ամիսները փոփոխվում են 29 կամ 30 օրվա ընթացքում։ Քանի որ 12 նման լուսնային ամիսների ժամանակահատվածը՝ լուսնային տարին, 354 օր 8 ժամ 48 րոպե 34 վայրկյան (354,36707 օր) է, զուտ լուսնային օրացույցները 11-12 օրով ավելի կարճ են, քան արևային տարին։ Զուտ լուսնային օրացույցներում, որոնք չեն օգտագործում նահանջ օրվա հավելում, լուսնային ամիսները կրկնում են արևային տարվա բոլոր եղանակները 33-34 լուսնային տարիների ընթացքում։

Լուսնա-արևային օրացույցը հայտնաբերվել է Շոտլանդիայի Ուորեն ֆիլդում (անգլ.՝ Warren Field) և թվագրվում է մ.թ.ա. մոտ 8000 թվականով՝ մեզոլիթյան ժամանակաշրջանով։ Որոշ գիտնականներ պնդում են, որ լուսնային օրացույցները եղել են նույնիսկ ավելի վաղ․ Ռապենգլյուկը՝ Լասկոյում գտնվող մոտ 17,000 տարեկան ժայռապատկերների վրա և Մարշակը՝ մոտ 27,000 տարեկան ոսկրային մահակի վրա, բայց նրանց գտածոները մնում են վիճելի։ Գիտնականները պնդել են, որ հնագույն որսորդները լուսնի կանոնավոր աստղագիտական դիտարկումներ են իրականացրել դեռևս վերին պալեոլիթում։ Սամուել Լ. Մեյսին Լուսնի՝ որպես ժամանակի չափման սարքի ամենավաղ օգտագործումը թվագրում է 28,000-ից 30,000 տարի առաջ։

Լուսնային և լուսնա-արևային օրացույցները տարբերվում են՝ կախված ամսվա առաջին օրից։ Որոշները հիմնված են լուսնային առաջին կիսալուսնի երևալու վրա, ինչպես օրինակ՝ մուսուլմանների մեծամասնության կողմից հարգված Հիջրի օրացույցը։ Որպես այլընտրանք, լուսնա-արևային որոշ օրացույցներում, ինչպիսիք են հրեական օրացույցը և չինական օրացույցը, ամսվա առաջին օրն այն օրն է, երբ աստղագիտական նորալուսինը գտնվում է որոշակի ժամային գոտում։ Մյուսներում, ինչպես օրինակ հինդուական օրացույցները, յուրաքանչյուր ամիս սկսվում է լիալուսնի հաջորդ օրը։

Յուրաքանչյուր լուսնային ցիկլի տևողությունը փոքր-ինչ տարբերվում է միջինից։ Բացի այդ, դիտարկումները ենթարկվում են անորոշության և եղանակային պայմանների։ Անորոշությունը նվազագույնի հասցնելու համար փորձեր են արվել ստեղծել ֆիքսված թվաբանական կանոններ՝ յուրաքանչյուր օրացուցային ամսվա սկիզբը որոշելու համար։ Դրանցից ամենահայտնին աղյուսակային Իսլամական օրացույցն է. համառոտ կերպով, այն ունի 30-ամյա ցիկլ՝ 11 նահանջ տարի՝ 355 օրով և 19 տարի՝ 354 օրով։ Երկարաժամկետ հեռանկարում դա հավասարազոր է մեկ օրվա՝ 2500 արևային տարվա կամ 2570 լուսնային տարվա ընթացքում։ Կարճ ժամանակահատվածում այն շեղվում է դիտարկվածից մոտ մեկ կամ երկու օրով։ Ալգորիթմը ներդրվել է մուսուլման աստղագետների կողմից մ.թ. 8-րդ դարում՝ կանխատեսելու առաջին կիսալուսնի առաջացման մոտավոր ամսաթիվը, որն օգտագործվում է իսլամական լուսնային օրացույցում յուրաքանչյուր ամսվա առաջին օրը որոշելու համար։

• Իսլամական Հիրջի օրացույց

Օրացույցների մեծ մասը, որոնք կոչվում են «լուսնային», իրականում լուսնա-արևային օրացույցներ են։ Նրանց ամիսները հիմնված են լուսնային ցիկլի դիտարկումների վրա՝ նահանջ օրվա պարբերական հավելումով, որն օգտագործվում է դրանք արևային տարվան ընդհանուր համապատասխանեցնելու համար։ Արեգակնային «քաղաքացիական օրացույցը», որն օգտագործվում էր Հին Եգիպտոսում, իր ծագման հետքերն ունի ավելի վաղ լուսնային օրացույցում, որը կրոնական և գյուղատնտեսական նպատակներով շարունակում էր օգտագործվել դրա հետ միասին։ Ժամանակակից լուսնային օրացույցները ներառում են չինական, կորեական, վիետնական, հին հնդկական, հրեական և թայլանդական օրացույցները։

Նահանջ օրվա հավելման ամենատարածված ձևը յուրաքանչյուր երկրորդ կամ երրորդ տարին լրացուցիչ ամիս ավելացնելն է։ Որոշ լուսնա-արևային օրացույցներ նույնպես ճշտված են ըստ տարեկան բնական իրադարձությունների, որոնք ազդում են լուսնային ցիկլերի, ինչպես նաև արևային ցիկլի վրա։ Դրա օրինակ է Բենքս կղզիների (անգլ.՝ Banks Islands) լուսնա-արևային օրացույցը, որը ներառում է երեք ամիս, որոնց ընթացքում ուտելի պալոլո որդերը զանգվածաբար հայտնվում են լողափերում։ Այս իրադարձությունները տեղի են ունենում լուսնային ամսվա վերջին քառորդում, քանի որ պալոլոյի վերարտադրողական ցիկլը համաժամանակեցվում է լուսնի հետ։

• Լուսնի փուլեր