सम्राट अशोक

ताच्या भुरगेपणाविशींची म्हायती मेळना. बिंदुसाराच्या ह्या पुताचो जल्म क्रिस्ता पयलीं 303 वर्सा जाल्लो आसूंक जाय अशें मानतात. मौर्य वंशाचो हो तिसरो राजा. क्रिस्ता पयली 373 वर्सा मागध राज्याचो कारभार तो सांबाळूंक लागलो. आपल्या बापायच्या राजवटी वेळार अशोक तक्षशिला आनी उज्जयनी हांगा राजप्रतिनीधी म्हूण वावुरतालो. तो बिंदूसाराचो व्हडलो पूत न्हय, तरीपूण ताचो व्हडलो भाव सुसीम हाका इ. स. पयली 273 त राजगादयेवयल्यान कुशीक सारून तो राजा जालो. बिंदूसाराक 160 राणयांपसून जल्मल्ले 101 भुरगे आशिल्ले. तातूंत अशोक खुनशी आनी दुश्ट आशिल्ल्यान ताणें आपल्या भावांक मारून उडयले आसूंक जाय असो पुरावो कांय इतिहासीक बरपावळींतल्यान मेळटा. अशोकाक लागून चण्डाशोक वा दुष्टाशोक ह्या नांवान वळखताले. बौध्द धर्म आपणायल्या उपरांत मात ताका धर्माशोक (धर्मान चलपी अशोक) ह्या नांवान पाचारुंक लागले.

कलिंगाचेर जैतःकलिंगाचेर जैत

अशोकान राज्यकारभार सांबाळूंक लागल्या उपरांत 9 व्या वर्सा म्हल्यार इ. स. प. 261 त आपल्या राज्याच्यो शिमो वाडोवपा खातीर कलिंग वाठाराचेर घुरी घाली. अशोकान ही लडाय जिखली. पूण हे लडायेंत ताका व्हडा प्रमाणांत रगताच्यो न्हंयो व्हांवोवच्यो पडल्यो. अशोकाक लडाये उपरांत पश्चाताप जालो आनी अहिंसेच्या मार्गान मोगाची शिकवण दिवपी बौध्द धर्मा लागीं ओडलो. ताणें बौध्द धर्माची दिक्षा घेतली आनी त्या धर्माचो प्रसार आनी प्रचार करपाचें थारायलें. सुर्वेक ताणें उपासकाची (गृहस्थाश्रमी बौध्दाची) दीक्षा घेतली आनी एक अडेच वर्सा उपरांत तो संघांत म्हळ्यार बौध्द भिक्षुंच्या वर्गांत पावलो, अशें ताच्या रुपनाथ हांगाच्या फातरपट्यावयल्यान समजता. बौध्द प्रसाराचो वावर हातांत घेतल्या उपरांत सगळ्यांत पयलीं ताणें आपल्या राज्यांतली शिकार बंद केली. चैनी खातीर जावपी आपल्यो भोंवड्यो बंद केल्यो. धर्मप्रसाराचो वावर नेटान जावंचे खातीर ताणें इ. स.प. 256 त खास अधिकाऱ्यांची नेमणूक केली आनी तो स्वता बौध्द तीर्थांच्यो यात्रा करूंक लागलो. आपलो गुरू आचार्य उपगुप्त हाच्या वांगडा ताणें आपली नेपाळांतल्या तेराय प्रांतातल्या बुध्दाची जल्मसुवात आशिल्ल्या कपिलवस्तू लागींच्या लुम्बिनी बागेचें दर्शन घेतलें. उपरांत कपिलवस्तू, गया, सारनाथ, कुशिनगर, श्रावस्ती ह्या तीर्थस्थानांत ताणें भेट दिली.

अशोकाचो धर्म

अशोकाचो धर्म म्हळ्यार नितीची एक वळेरीच आशिल्ली. ताणें सर्वसादारण मनशांक घुस्पावन उडोवपी धर्म तत्वगिन्यानाच्यो व्हड व्हड धर्मकल्पना कुशीक दवरल्यो. तशेंच देव आनी आत्मो हांकांय ताणें एकामेकांमदी भरशिले नात. जिणेंत निर्मळताय येवचे खातीर ताणें लोकांक आपल्या मनाचेर ताबो दवरपाची बुध्द दिली. ताणें दुसऱ्यांच्या धर्माचो आदार राखचे खातीर, मोनजातीचेर काकुळट दाखोवन तांकां मारचे न्हय म्हूण मनशान वावुरचें अशें शिकयलें. आवय-बापूय, जाण्टे, गुरूजन, साधू-संन्यासी, गुलाम, नोकर-चाकर हांचे लागीं सभ्यतायेन वागपाविशीं ताणे उपदेश केला. सत्य उलोवपाची आनी सत्यान वागपाची ताणें देख दिली.

अशोकाची चलणूकः

अशोकान फकत बऱ्या आदर्शांचो आनी विचारांचो उपदेशच केलो ना, ताची स्वताची चलणूकय ताच्या विचारांभशेन आदर्श आशिल्ली. ताणें शिकार करप सोडलें आनी मांस खावप थांबयलें. लोकां खातीर आनी जनावरां खातीर ताणें भलायकी केंद्रां बांदलीं. ब्राह्मण आनी हेर धर्माच्या लोकांचो आदार राखून ताणें सदळ हातान दानधर्म केलो. कलिंग हांगाच्या ताच्या एका फातरपट्याचेर अशीं उतरां आसातः “सगळे मनीस म्हाका भुरग्यांभशेन आनी सगळ्या मनशानीं म्हज्या भुरग्यांभशेन हे जीणेतलीं आनी परलोकाचीं सगळीं सुखां भोगचीं.

राज्यविस्तार

आपली प्रजा उजू चलणूकेन चलची हाका लागून अशोकान फातरपट्यांचेर आदेश बरोवन दवरले. तशेंच बौध्द धर्माचें मार्गदर्शन जावंचें हाका लागून आरसपानी फातरी स्तंभाचेर (अशोकस्तंभ) आदर्श तत्वां कोरातून ते राज्यभर लायले. हांच्या वयल्यान ताचें राज्य खंयमेरेन पातळिल्लें हाचो अदमास येता. नेपाळ (रुक्मिणी-देई), पाकिस्तान (गांधार,मानसेहरा,तक्षशिला), उदेंत अफगाणिस्तान (लपांक आनी जलालाबाद), दक्षिण अफगाणिस्तान (शहर-इ-कून), राजस्थान (बैरात, भाबू), हरियाणा (तोप्रा), उत्तर प्रदेश (काल्सी, मीरत), अलाहाबाद (कौशांबी), बंगाल,(ताम्रलिप्ति), बिहार (मगध अरराज), मध्यप्रदेश (सांची, रुपनाथ), गुजरात (गिरनार), महाराष्ट्र (राष्ट्रीक) म्हैसूर (मस्की, सिध्दपूर), ओरिसा (धौली, कलिंग) हांगा सांपडिल्ल्या स्तंभांवयल्यान अशोकाचें राज्य सद्याच्या भारत, पाकिस्तान, उदेंत अफगाणिस्तान हांगा पातळिल्लें. दक्षिण भारतांतले केरळ (चेल), तमीळनाडू, पॉडिचेरी (चोल, चेर, पांड्य) आनी श्रीलंका (ताम्रपर्णी) हांचो मात ताच्या साम्राज्यांत आस्पाव नाशिल्लो.

राज्यवेवस्थेची नदरः

सम्राट अशोकान पयलींसावन चलत आयिल्ले राज्यकारभार पद्दतींत जाय तितलेच बदल केले. कलिंग जैता उपरांत तोशलीच्या राज्यप्रतिनिधदीचें पद निर्माण करून थंयची परिस्थिती सांबाळ्ळी. कलिंग झुजा उपरांत ताणें बौध्द धर्माचीं तत्वां राज्यकारभारांतल्यान मुखार हाडूंक सुरवात केली. ताचे तेन्नाच्या ग्रीक राजावांगडा इश्टागतीचे संबंद आशिल्ले. ताच्या सुजाण कारभाराक लागून ताणें निर्माण केल्लीं प्रतिकां आयजमेरेन भारताचीं राष्ट्रचिन्नां जाल्यांत.

•  
  A Circa1910 painting by Abanindranath Tagore (1871–1951) depicting Ashoka's queen standing in front of the railings of the Buddhist monument at Sanchi , Madhya Pradesh.
•  
  A similar four “Indian lion" Lion Capital of Ashoka atop an intact Ashoka Pillar at Wat U Mong near Chiang Mai, Thailand.
•  
  Ashokan Pillar at Vaishali ancient city
•  
  Bilingual inscription in Greek and Aramaic by King Ashoka, discovered at Kandahar small National Museum of Afghanistan.
•  
  A Punch-marked coins
•  
  Mauryan ringstone, with standing goddess. Northwest Pakistan. 3rd century BCE. British Museum.
•  
  The Ashoka Chakra, "the wheel of Righteousness" Dharma in Sanskrit or Dhamma in Pali
•  
  The Ashokan pillar at Lumbini, Nepal, Buddha's birthplace

Ashoka