रॉयल सोसायटी

1660 वर्सा ही संस्था स्थापन जाली. तिचें पुराय नांव द रॉयल सोसायटी ऑफ लंडन फॉर इंप्रुव्हिंग नॅचरल नॉलेज. 1661 त लॉर्ड विल्यम ब्रंगकर हाची संस्थेचो पयलो अध्यक्ष म्हणू नेमणूक जाली. इंग्लंडचो राजा दुसरो चार्ल्स हाणें 15 जुलय 1962 दिसा संस्थेचे पयले सनदेक मान्यताय दिली. संस्थेच्या खाशेल्या अधिकारांत वाड करपी दुसरी सनद 22 एप्रिल 1662 दिसा संमत जाली. Nullius in verba हें संस्थेचें ब्रीदवाक्य.

ह्या ब्रीदवाक्याक अणसरुन संस्थेचीं जी उद्दिश्टां थारायलीं ती अशीं – (1)संस्थेचे नवे वांगडी वेंचतना उंचेलो विज्ञानीक पांवडो राखप आनी फक्त सामान्याभायर गुणवत्ता आशिल्ल्या मनशाकच पदकां, अधिव्याख्यातोपदां संशोधन नेमणुको हांचो मान दिवप (2) नवें विज्ञानीक गिन्यान उजवाडा हाडप, तशेंच तेविशीं आवड आशिल्ल्यांक आनी सगळ्यांक उकते आशिल्ले संस्थेचे बसकेंत ताचेर भासाभास करपाक प्रोत्साहन दिवप, (3) वेगवेगळ्या तरेन विज्ञानीक संशोधनाक, खास करुन नव्या मळावयल्या संशोधनाक उत्तेजन दिवन, (4) सहकारी संशोधनाक पुरस्कृत करप आनी तें सोयीचें जावपाखातीर यत्न करप, खास करुन हेखातीर परदेशी विज्ञानीक संस्थांकडेन विनिमय कबलात करप आनी परदेशांत प्रवास करपाक मदत करप, (5) जायत्या आंतरराश्ट्रीय बीनसरकारी संस्थांकडेन संपर्क दवरपी ब्रिटनाची राश्ट्रीय संस्था म्हणून काम करप (6) सरकाराक आनी हेर संस्थांक विज्ञानीक सल्लो दिवप (7) खास करुन विज्ञानाच्या आनी इतिहासाविशीं ग्रंथ आशिल्लें ग्रंथालय चलोवप. ब्रिटीश सरकाराक राश्ट्रीय म्हत्वाच्या विज्ञानीक उपक्रमांविशीं सल्लो दिवपावांगडाच आंतरराश्ट्रीय संशोधन मंडळाचेर ब्रिटीश प्रतिनिधी नेमपाचो अधिकारुय संस्थेक दिला. ही संस्था सरकारापसून पुराय तरेन स्वतंत्र आसली तरी वेगवेगळ्या फांट्यांतल्या विज्ञानीक संशोधनाक चालना दिवपाखातीर आनी आंतरराश्ट्रीय सहकार आनी हेर संस्थांवांगडा आयोजीत करतल्या विनिमय कार्यक्रन हे खातीर दितल्या वर्सुकी अनुदानाची वेवस्था सरकारावतीनूच करप जाता.

हे संस्थेवरवीं जीं म्हत्वाचीं कार्यां जाल्यांत तीं अशीं कालगणाना पद्दतींतलो बदल (1751) लांबायेच्या ब्रिटीश आनी फ्रेंच प्रमाणभूत मापांची तुळा, भुगणितीय सर्वेक्षण, अंटार्क्टिक मोहिमो (कॅप्टन जेम्स कूक 1772, जेम्स रॉस 1839, 1900), अर्क्टिटक मोहिमो, आंतरराश्ट्रीयय भूभौतिकी वर्सांतली अंटार्क्टिक मोहिम (1956- 59), सुर्याच्या गिरणाचें निरिक्षण करपाखातीर जायत्यो मोहिमो, चार्ल्स बेबिज हाचें गणकयंत्र, रंगाधत्वासंबंदीचें अनुसंधान, वॅस्ट इंडीजांतली ज्वालामुखी उद्रेकांची पळोवणी, आयन्स्टायन हाचो व्यापक सापेक्षताय सिध्दांताचो पडटाळो पळोवपाखातीर 1919 तलें खग्रास सूर्यगिरणाचें निरिक्षण करपाखातीर दोन मोहिमो, वेगवेगळ्या उश्ण कटिबंधीय रोगांविशीचें (हिंवताप, न्हिदेरोग) संशोधन आदी संस्थेच्या वर्धापन दिसा, संस्थेवरवीं विज्ञानांत वा तंत्रविद्येंत म्हत्वाची कामगिरी करपी मनशांक दर वर्सा पदकां दितात. संस्थेचो सर्वोच्च भोवमान कॉप्ली पदका हो आसून तो सर गॉडफ्री हाच्या मरणपत्रांतले देणगेंतल्यान 1731 त स्थापन केला. हें पदक सवंसारांतल्या खंयच्याय शास्त्रज्ञाक ताणें खंयच्याय विशयांत केल्ले कामगिरीखातीर दितात.

तीन रॉयल पदकां दर वर्सा संस्थेच्या मंडळान केल्ले शिफारशीप्रमाण ब्रिटनाच्या सार्वभौम राजसत्तेवतीन दितात. हातुंतलीं दोन सैमीक गिन्यानांत म्हत्वाची भर घालपाखातीर आनी तिसरें अनुप्रयुक्त विज्ञानांत म्हत्वाची भर घालपाखातीर आनी तिसरें अनुप्रयुक्त विज्ञानांत खाशेली कामगिरी केल्लेखातीर दिवप जातात. हेर णव पदकांमदी ब्रिटनाचे राश्ट्रीय उदरगतीक भर घालपी विज्ञान वा अभियांत्रिकी, वा तंत्रविद्या हांचे प्रगतीखातीर दितल्या मुलार्ड पदक आनी पुरस्कार (स्थापना 1966), तेचपरी खंयच्याय स्वरुपांतल्या उर्जेच्या कार्यक्षम उपेगाक रुपींतराक आदार दिवपी खाशेल्या विज्ञानीक वा तंत्रीक वावराखातीर दितल्या एस्सो पुरस्कार हांचो आस्पाव जाता. हाचेभायर डेव्ही आनी ह्यू हीं पदकां दर वर्सा रम्फर्ड आनी डार्विन हीं पदकां दोन वर्सांनी, सिल्व्हॅस्टर पदक तीन वर्सांनी आनी ब्यूकनन पदक पांच वर्सांनी दितात . हे संस्थेच्यो स्वताच्यो संशोधन संस्था आनी प्रयोगशाळा नात.

संशोधक प्राध्यापक आनी अधिछात्र हांची हेर संस्थांनी (विद्यापिठांत) वेवस्था करप जाता. हे संस्थेवतीन दाननिधीवरवीं आठ खास व्याख्यानां वर्सुकी आसून तातुंतलीं कूनियन व्याख्यानां (स्थापना 1684) जीवविज्ञानीय विशयाचेर, बेकरीयन व्याख्यानां (1775) भौतिक विज्ञानाचेर, लेव्हेनहूक व्याख्यानां सूक्ष्मजीवविज्ञानाचेर आनी क्लिफर्ड पॅटर्सन व्याख्यानां तिवर्सुकीं आसून तातुंतली वर्नाल व्याख्यानां विज्ञानाच्या समाजीक कार्याचेर, फेरिअर व्याख्यानां तंत्रिका तंत्राची संरचना आनी वावर हांचेर तशेंच विल्किन्झ व्याख्यानां राश्ट्रकूल देशांतल्या वेंचीक विद्यापिठांनी आनी ब्लॅकेट स्मुती व्याख्यानां अदींमदीं भारतांत आनी ब्रिटनांत आयोजीत करतात.

ही संस्था विज्ञानीक संशोधनाचे निबंदय उजवाडाक हाडटा. 1665 त स्थापन जाल्ल्या आनी सतत उजवाडाक येवपी फिलॉसॉफिकल ट्रॅन्झॅक्शन्स ह्या सगळ्यांत पोरन्या विज्ञानीक नेमाळ्यांत व्याप्तीलेख आनी बसकांतल्या भासाभासांचे अहवाल उजवाडाक येतात. 1832 त सुरु जाल्ल्या प्रोसिडिंगज हातूंत लघू संशोधन निबंद व्याख्यानां आनी एका दिसाचे बसकेंतलीं भासाभाशेचीं कार्यवृत्तां उजवाडाक येतात. दर वर्सा ही संस्था बायॉग्राफिकल मेम्बार्स ऑफ फॅलोस ऑफ द रॉयल सोसायटी (एक खंड), इयर बूक आनी नॉटस् अँड रॅकॉर्डस ऑफ द रॉयल सोसायटी हीं नेमाळीं उजवाडाक येतात. हातुंतल्या पयल्या पुस्तकांत हालीं मरण आयिल्ल्या दर एका वांगड्याचें चरित्र आनी ताच्या वावराचो विज्ञानीक नदरेन गूणगौरव हांचो आस्पाव जाता.

इ. स. 1666 हॅन्ऱी हौअर्ड आनी ताचो आजो टॉमस हांणी आपले ग्रंथ संग्रह संस्थेक भेट दिवन हे संस्थेक ग्रंथालयाची बुन्याद घाली. हे संस्थेंत 1,49,000 वयर ग्रंथ आसून 1660 ते 1800 ह्या काळांतल्या विज्ञानाच्या इतिहासाचेर अभ्यास करपाखातीर हें एक बरें ग्रंथालय आसा. ह्या ग्रंथालयांत हेर देशांच्या राश्ट्रीय विज्ञानीक संस्थांनी उजवाडाक हाडिल्लीं नेमाळीं, विज्ञानाचे आनी शिक्षणीक संस्थांचे इतिहास, वांगड्यांनी बरयल्ले ग्रंथ, तशेंच वांगड्यांची चरित्रां आनी आत्मचरित्रां हांचे संग्रह आसात.

हे संस्थेंत आयझॅक न्यूटन, हंफ्री डेव्ही, मायकंल फॅराडे अर्नेस्ट रदरफर्ड, विल्यम टॉमसन, केल्व्हिन, जे. जे. टॉमसन, आर्थर एडिंग्टन, लॉरेन्स आनी विल्यन ब्रॅग, अँल्बर्ट आयन्स्टायन, नील्स बोर, पॉल डिरेक, तशेंच विज्ञान आनी तंत्रविद्येच्या वेगवेगळ्या फांटल्यांतलें गिन्यान विस्तारपाक म्हत्वाची कामगिरी केल्ल्या जायत्या विज्ञानिकांचो हे संस्थेच्या वांगड्यांचे वळेरेंत आस्पाव आसा. राश्ट्रकुलांतल्या, देशांतल्या आनी आयरिश प्रजासत्ताकांतल्या नामनेच्या विज्ञानिकांवांगडाच संवसारांतल्या हेर देशांतल्या व्हड दर्जाच्या विज्ञानिकांकूय परदेशी वांगडी म्हणू वेंचप जाता. सिरवेक हे संस्थेचो वांगडी जावपाक मर्यादा नाशिल्ली. पूण 1848 वर्सा सावन दरवर्सा वांगडी वेंचपाचे संख्येंत मर्यादा घाली आनी फकत बऱ्या पांवड्याचें विज्ञानीक काम करपी विज्ञानिकांचीय वेंचणूक करपाचें थारयलें. 1988 मेरेन संस्थेच्या वांगड्यांची संख्या हजारांपरस चड आनी परदेशी वांगड्यांची संख्या सुमार शंबर आशिल्ली.

रॉयल सोसायटीचो पयलो भारतीय वांगडी अर्देशिर कर्सेटजी हो आशिल्लो. 1988 मेरेन 29 भारतीय विज्ञानीक रॉयल सोसायटीचे वांगडी आशिल्ले. हे वांगडी अशे, अर्द्शिर कर्सेटजी (1841), श्रिनिवास अय्यंगार रामानुजन (1918), जगदीशचंद्र होस (1920), चंद्रशेखर व्यंकट रामन (1924),मेघनाद साहा (1927) बिरबल रुचिराम साहनी (1936), कार्यमाणिक्कम श्रीनिवास कृष्णन (1940), होमी जहांगरी भाभा(1941), शांतिस्वरुप भटनागर (1943), प्रशांतचंद्र महालनोबीस (1945), दारशा नौशेखान वाडिया (1957), सत्येंद्रनाथ बोस (1958), शिशिरकुमार मित्र (1958), तिरुव्यंकट राजेंद्र शेषाद्री (1960), पंचानन माहेश्र्वरी (1965), कल्यमपुडी राधाकृष्ण राव (1967), मामबिलिकाल्थिल गोविंद कुमार मेनन (1970), बेंजामिन पिअर पाल (1972), मोनकोंबू सांबशिवन् स्वामिनाधन (1973),गोपालसमुद्रम नारायण रामचंद्र (1977), देवेंद्र लाल (1979), अवतार सिंग पेन्टल (1981), चिंतामणी नागेश रामचंद्र राव (1982), सुब्रह्माण्यम चंद्रशेखर (1983), ओबद सिध्दीकी (1984), वुलमिरी रामलिंगस्वामी (1986), सी गोपालन (1987), ए. पी. मित्र (1988), सी. एस्. शेषाद्री (1988).