مريخ

مريخ ٚ مدار زيمي جه طۊلاني‌تر ؤ اۊن ٚ گردسن ٚ سۊرعت ني زيمي جه کمتر ايسه. هر ايته وار مريخ ٚ گردسن خۊر ٚ دؤر ۶۸۷ ته زيمي رۊج ٚ أندر طۊل کشه ؤ اۊن ٚ ايته کامل ٚ رۊج ني ۲۴ ساعت ؤ ۳۷ دئقه ايسه کي تقريبا زيمي-أ مأنه ؤ ايبچه طۊلاني‌تره.

مريخ ٚ قؤطر زيمي اي دۊوؤم ٚ قؤطر ٚ أندر ؤ ۶,۷۹۰ کيلۊمتر ايسه. (زيمي قؤطر: ۱۲,۷۵۶ کيلۊمتر).

سۊيي کي خۊر ٚ جه مريخ-أ رسه نصف سۊيي ايسه کي زيمي خۊر ٚ جه گيره، ولي مريخ ٚ رۊج زيمي جه چل دئقه ويشتره ؤ نۊر ؤ سۊ مريخ ٚ دۊرۊن زيمي زمستان-أ مأنه ؤ هأن ٚ وأسي واش ؤ دار تانه گۊلخانه دۊرۊن اۊیه روشد بۊکۊنه. مريخ ٚ دۊرۊن زيمي مأنستن هر سال چن ته فصل دأره چؤن اۊن ٚ محور °۲۴ درجه کج ايسه، ولي اۊن ٚ سالان تقريبا زيمي دۊ ته سال ٚ أندر طۊل کشه ؤ ۶۸۷ رۊج ايسه.

مريخ ٚ أتمؤسفر ٚ رنگ سۊرخ ايسه ؤ زيمي آسمان ٚ جه شأ اۊن ٚ سۊرخي-أ دئن. مريخ دۊ ته کۊچي قمر (طبيعي مانگ) دأره کي اۊشان ٚ نامان فؤبؤس ؤ دىمؤس ايسه کي ىۊنان ٚ اؤسطۊره‌ئن ٚ جه بيگيته بۊبؤسته. أ دۊ قمر احتمال دأره کي قبلا شهاب سنگ بۊد کي مريخ ٚ مدار ٚ مئن بيگير دکتد. مريخ ٚ قمران اۊن سطح-أ نزديک ايسد. أگر اي نفر مريخ ٚ دۊرۊن بئسه دينه کي فؤبوس ايته رۊج ٚ مئن سه بار طلۊع ؤ غرۊب کۊنه. دىمؤس فؤبؤس جه کۊچي‌تره ؤ آسمان ٚ مئن ايته ستاره مأنستن بيده به. فؤبؤس ۷ ساعت ؤ ۳۹ دئقه ؤ ۲۷ ثانیه‌ مئن اي وار مريخ ٚ دؤر گرده. دىمؤس گردسن ني ۱ رۊج ؤ ۶ ساعت ؤ ۲۱ دئقه ؤ ۱۶ ثانيه طۊل کشه.

مريخ ٚ قؤطر زيمي اي دۊوؤم ٚ قؤطر ٚ أندره ولي اۊن ٚ سطح ٚ مساحت تقريبا زيمي أمرأ برابر ايسه. مريخ ني زيمي مأنستن قؤطبي ىئخ، کۊ، درّه، فصل ؤ طۊفان دأره. اۊن ٚ دشتان ٚ مئن مانگ ٚ مأنستن ايسه ؤ پيله خۊله‌ئني نهأ کي آسماني سنگان ٚ برخؤرد ٚ وأسي ايجاد بۊبؤسته. خۊري منظۊمه پيله‌ترين قله (اۊليمپۊس) ؤ پيله‌ترين درّه ني هأ سىاره دۊرۊن نهأ.

 

مريخ ٚ متوسط فاصله خۊر ٚ جه تقريباً ۲۳۰ ميليۊن کيلۊمتر (۱۴۳ ميلیۊن ماىل) ؤ اۊن ٚ مداری دؤره ني ۶۸۷ رۊج ايسه. ايته کامل رۊج مريخ ٚ مئن ايبچه زيمي جه طۊلاني‌تر ايسه: ۲۴ ساعت، ۳۹ دئقه ؤ ۳۵,۲۴۴ ثانيه. ايته مريخ ٚ سال زيمي ۱٫۸۸۰۹ سال ىا اي سال، ۳۲۰ رۊج ؤ ۱۸,۲ ساعت ايسه.

 

زيمي جو ۷۸ درصد نيترؤژن، ۲۱ درصد اؤکسيژن، ۰,۹ درصد آرگؤن، ۰,۰۳ درصد کربؤن دي‌اؤکسيد ؤ ايبچه ني آو ٚ بۊخار ؤ معلق ٚ ذره‌ئن ايسه. ولي مريخ ٚ جو ۹۵ درصد کربؤن دي‌اؤکسيد، ۳ درصد نيترؤژن، ۱,۶ درصد آرگؤن شامل به ؤ اؤکسيژن ؤ آو ٚ مقدار ني اۊن ٚ مئن خئلي کم ايسه. مريخ ٚ جو پۊر رقيق ايسه ؤ اۊن ٚ سطحي جو ٚ فشار اي صدؤم زيمي جو ٚ فشار درىا سطح ٚ مئنه. هأتؤني مريخ جو فضايي تابشان ورۊد جه خؤب محافظت نۊکۊنه.

مريخ ٚ ويشتر جا جيگایان پۊر سرد ايسه ؤ هأوا دما اۊن ٚ قؤطبان ٚ دؤرۊن ۱۳۰ درجه صفر ٚ جه بيجيرتر-أ ني رسه.

 

مريخ ٚ هأوا رقيقي وأسي، هأوا دما سريع عوض-أ به؛ مثلاً أگر مريخ ٚ اؤستؤوا دۊرۊن بئسيد ممکن ايسه دما شيمي لينگ ٚ ورجه ۲۰ درجه سلسيۊس ؤ شيمي سر ٚ ورجه صفر درجه ببه. مريخ ٚ دۊرۊن پۊر پيله وا وزه کي اۊشان ٚ سۊرعت تانه ۲۰۰ کيلۊمتر بر ساعت ٚ جه ني ويشتر ببه ؤ باعث به کي خرت ٚ خشالان تا ۴۰ کيلۊمتر بۊلندي مئن معلق بماند.