Batalla De Boyacá: Batalla decisiva na campaña de Simón Bolívar para liberar Nova Granada

Tivo lugar o día 7 de agosto de 1819 no cruzamento do río Teatinos, en inmediacións de Tunja. A batalla saldouse coa rendición en masa da división realista, e foi a culminación de 77 días de campaña iniciada dende Venezuela polo Libertador Simón Bolívar para independizar o Vicerreinado de Nova Granada.

Batalla de Boyacá
Parte de Campaña Libertadora de Nova Granada
Batalla de Boyacá. Óleo de Martín Tovar y Tovar, París 1890.
Data 7 de agosto de 1819 Lugar Boyacá, Colombia Coordenadas 73°25′45″O / 5.45000, -73.42917 Resultado Vitoria dos libertadores
Belixerantes
Provincias Unidas da Nova Granada Terceira República de Venezuela	Imperio español
Líderes
Simón Bolívar Francisco de Paula Santander José Antonio Anzoátegui Carlos Soublette	José María Barreiro Manjón Francisco Jiménez Sebastián Díaz Isidro Barrada Valdés
Forzas en combate
Exército Libertador Estimación antiga: 2000 tropas Estimación moderna: 2850-2900 tropas (2200 infantes e 600 xinetes)	Exército Realista Estimación antiga: 2900 tropas Estimación moderna: 2670-3500 tropas (1800 infantes e 400 xinetes)
Baixas
13 mortos e 53 feridos	100 mortos, 150 feridos e 1600 prisioneiros. Barreiro e os 37 oficiais españois prisioneiros foron executados.

Comezou por unha loita territorial entre o exército realista e o exército libertador, o realista tratando de conquistar territorios e o libertador tratando de impedilo.

Os exércitos

As tropas republicanas estaban conformadas do seguinte xeito:

• Número de combatentes: 2850
• Xefe de batalla

Xeneral Simón Bolívar.

• División de vangarda: Xeneral Francisco de Paula Santander.
• División de retagarda: Xeneral José Antonio Anzoátegui.
• Xefe do estado maior: Xeneral Carlos Soublette.
• Procedencias dos soldados: na súa maioría de Venezuela e Colombia (granadinos).

As tropas realistas estaban conformadas do seguinte xeito:

• Número de combatentes: 2670 (Infantaría 2300; Cabalaría 350; Artillaría 20).
• Xefe ao mando:

Brigadier José María Barreiro.

• Xefe do estado maior: Sebastián Díaz.
• Vangarda ao mando do coronel Francisco Jiménez.
• Terceira división do exército expedicionario de costa firme. A procedencia dos soldados é de tropas americanas na súa totalidade, orixinarias de Venezuela e Colombia (granadinos), agás o estado maior que é orixinario de España.

 

 

 

O sábado 7 de agosto na mañá, o exército realista desde Motavita iniciou o seu desprazamento cara a Santafé de Bogotá. O seu obxectivo era chegar á capital para unir as súas forzas coas do vicerrei Sámano e organizar unha fronte militar contra Bolívar e o exército libertador. Escolleron a vía pola ponte de Boyacá no Camiño Real, con dirección á capital do vicerreinado. Advertido deste movemento, Bolívar ordenou a marcha do seu exército, tamén cara á ponte de Boyacá, disposto a tomalo para impedir a Barreiro o seu desprazamento cara á capital neogranadina.

As dúas forzas atopáronse no campo de Boyacá. O exército libertador estaba conformado por 2.850 combatentes ao mando do xeneral Simón Bolívar. A vangarda patriota estaba comandada polo xeneral Francisco de Paula Santander e a retagarda, polo xeneral José Antonio Anzoátegui. O xeneral Carlos Soublette era o xefe do estado maior.

As tropas patriotas estaban compostas por granadinos e venezolanos. Os seus integrantes eran crioulos, mestizos, mulatos, zambos, negros e indíxenas, xeralmente xentes pobres, escasas de alimentos e mal vestidos, considerados polas autoridades realista como insurxentes. O exército tivo moito apoio popular dos granadinos, e en especial dos campesiños de Tunja.

Pola súa banda, o exército realista estaba conformado integramente por tropas americanas, uns 2.670 soldados, dos cales 2.300 eran de infantaría, 350 de cabalaría e 20 de artillaría. Este pertencía á terceira división do Exército Expedicionario creado en Nova Granada. O seu comandante era o brigadier José María Barreiro; o xefe do estado maior, o coronel Sebastián Díaz, e a vangarda estaba ao mando do coronel Francisco Jiménez.

Desde o alto de San Lázaro en Tunja, o Libertador e o estado maior observaron os movementos do exército realista. Ás 10 da mañá ordenaron impedir o paso pola ponte de Boyacá, no cal conflúen os dous camiños: o de Samacá, utilizado polos realistas desde Motavita e o Camiño Real, utilizado polos patriotas.

Ás 2 da tarde a descuberta do exército patriota, encomendada ao capitán Andrés Ibarra cos seus xinetes, descendeu da grande abertura do Tobal e chegou até a Casa de Teza e os seus arredores, onde se enfrontou á vangarda realista que estaba en pleno xantar. O xeneral Francisco de Paula Santander iniciou coa vangarda o combate, e puxo en retroceso á vangarda realista até a ponte de Boyacá, onde estaba forte na beira oposta do río Teatinos.

Nese intre chegou ao campo de Boyacá o groso da división de Barreiro polo camiño de Samacá e enfrontouse á retagarda patriota comandada polo xeneral José Antonio Anzoátegui. Neses momentos chegou á Casa de Teza o Libertador Bolívar, quen se situou nun outeiro equidistante entre a ponte e a casa. Así di o coronel Antonio Obando nos seus Apuntamentos para a historia: "O xeneral Bolívar coa nosa retagarda seguiu o movemento de Barreiro e formouse unha fronte á beira oposta do río". Ás 3 da tarde a acción militar era intensa en dous combates simultáneos: as dúas vangardas nos arredores da ponte e o groso dos exércitos na chaira cara ao camiño de Samacá. As forzas patriotas tiñan unidade e facilidade nas comunicacións; en cambio, as realistas estaban incomunicadas e separadas polo Teatinos e a vangarda patriota.

Os soldados patriotas meteron presión con heroísmo contra as forzas de Barreiro. A infantaría patriota fixo un movemento rápido e envolvente. Pola súa banda, o coronel Juan José Rondón cos seus lanceiros de Llano Arriba recibiu a orde de atacar polo centro ao exército realista. Os lanceiros de Rondón arremeteron con ímpeto á infantaría realista que, incapaz de resistir, retrocedeu en desorde. Un escuadrón da cabalaría realista fuxiu polo camiño de Samacá sen presentar resistencia. Así mesmo, os patriotas aniquilaron ao Batallón 2 de Dragóns do exército español.

 

Simultaneamente, Santander ordenou aos guías de Casanare, guiados por José María Ruiz, pasar ao regato Teatinos para volver por detrás á vangarda realista. Os patriotas rubiron polos escarpados lugares cheos de matogueiras e presentáronse de improviso para envolver por detrás á vangarda realista comandada polo coronel Francisco Jiménez. Dous escuadróns de realistas enfrontáronse aos llaneros, pero foron derrotados. O xeneral Santander aproveitou o desconcerto do inimigo para lanzar sobre a ponte de Boyacá aos batallóns Cazadores e Primeiro de Liña, comandados polos tenentes coroneis Joaquín París Ricaurte e Antonio Obando. A vangarda patriota pasou á beira dereita do río Teatinos ou Boyacá e tomouse a ponte, o obxectivo do combate.

O xeneral Barreiro mantívose á defensiva. Tratou de refacer a súa infantaría noutra altura, pero a rapidez das tropas patriotas pechoulles o paso, polo cal a retagarda realista, cercada por todas partes, decidiu renderse. Así mesmo rendeuse a vangarda realista ante a forza militar da patriota, co seu comandante Santander, considerado o 'Heroe de Boyacá'. Os xefes españois e a división realista case ao completo, uns 1.600 soldados de tropa americana, foron feitos prisioneiros.

A batalla rematou ás 4 da tarde do 7 de agosto de 1819. Apenas morreron máis de 100 realistas, entre eles o coronel Juan Tolrá e o comandante Salazar, e 150 quedaron feridos. Dos patriotas morreron 13 soldados, entre eles o capelán da vangarda, frei Ignacio Díaz, e 53 quedaron feridos.

Con este enfrontamento culminou a Campaña Libertadora de 1819, realizada no seu curto período de 77 días, desde o 23 de maio, cando Simón Bolívar expuxo o plan na aldea do Setenta ante os xefes do exército patriota, seguindo un itinerario militar desde os chairos de Casanare, a cordilleira de Ándelos e as terras da antiga providencia de Tunja, o cal culminou na ponte de Boyacá.