Bibelboek Joël

Yn 'e joadske Tenach makket it ûnderdiel út fan it boek תרי עשר, Ṯrei Asar, dat "De Tolve" betsjut (t.w. de tolve Lytse Profeten, dy't yn 'e joadske Bibel gearboske wurde ta ien inkeld boek (it 13de fan 24). Yn it Alde Testamint fan 'e kristlike Bibel foarmet Joël in bibelboek op himsels, it 29ste fan 39 (neffens de Nije Fryske Bibeloersetting fan 1978), dat yn 'e offisjeuze ûnderferdieling fan 'e bibelboeken ta de Lytse Profeten heart (dy't sa neamd wurde om't dy teksten frij koart binne yn ferhâlding ta de saneamde Grutte Profeten). Yn Joël binne de profesijen fan 'e joadske profeet Joël, soan fan Petûel fêstlein. De earste Fryske oersetting fan Joël waard yn 1898 makke troch Sake Kornelis Feitsma.

Mei't der gjin dúdlike ferwizings yn Joël foarkomme nei datearbere persoanen of barrens, hat it ûntstean fan it boek al withoelang in striidpunt west ûnder bibelwittenskippers en teologen. Wat dat oanbelange, gou foarhinne de miening dat it út 'e njoggende iuw f.Kr. datearre as de meast gongbere. Gauris waard dêrby tocht oan it regear fan 'e Judeeske kening Joäsj (835-796 f.Kr.), wat Joël ta ien fan 'e earste skriuwende profeten meitsje soe. Tsjintwurdich is men lykwols fan tinken dat de profesije better teplak brocht wurde kin yn 'e tiid nei de Babyloanyske Ballingskip, tusken likernôch 520 f.Kr. en 500 f.Kr., wêrmei't Joël in tiidgenoat west hawwe soe fan 'e profeten Sacharja en Haggai. De tradisjonele taskreauwing fan it boek oan Joël waard yn 'e njoggentjinde en iere tweintichste iuw trouwens troch in grut part fan 'e saakkundigen oanfochten op grûn fan 'e trije dúdlik ferskillende ûnderdielen dêr't it boek út opmakke is. Sûnt de midden fan 'e tweintichste iuw is men dêr lykwols grutdiels wer fan weromkommen.

 

It boek Joël falt útinoar yn trije dúdlik faninoar te ûnderskieden dielen. Yn it foarste plak (Joël 1:1-2:17) is der in klaachsang oer in grutte sprinkhoannepleach en in slimme drûchte, wêrby't de gefolgen fan dy tsjinrampen op 'e lânbou, de boerestân en de oanfier fan offerjeften foar de Timpel te Jeruzalim beweeklage wurde. Yn in wat apokalyptysk oandwaande passaazje wurde de sprinkhoannen ferlike mei in leger, en ien dat wol troch God stjoerd wêze moat. Dêrop ropt de profeet op ta in lanlik berou yn reäksje op it oardiel fan God. Oard (Joël 2:18-3:5) wurdt der in ûnthjit dien oangeande takomstige seinigings. As it folk mar berou toant foar syn sûnden sil God sûnder mis de sprinkhoannen ferdriuwe en de fruchtberens fan it lân ta syn eardere steat werombringe. En trêd (Joël 4:1-21) kundiget de profeet it oardiel Gods oan oer alle fijannen fan it Joadske folk en de waarboarch dat de Joaden feilich wêze sille ûnder alle ferdylging.

De earste Fryske oersetting fan Joël moat yn 1898 troch Sake Kornelis Feitsma makke wêze, mar is spitigernôch nea útjûn en inkeld bekend fan in stikje dat dû. Geart Aeilco Wumkes deroer skreau. Yn 1919 joech dyselde Wumkes, yn syn Ut 'e Heilige Dobbe, û.m. in oersettingsfragmint fan eigen hân fan Joël 1:14-20 út. De earste folsleine útjefte fan Joël stie yn it Alde Testamint fan Wumkes en Eeltsje Boates Folkertsma, dêr't dy yn 1943 de earste Fryske bibeloersetting mei foltôgen. Om't sawol teologen as taalkundigen beswieren tsjin 'e fertaling Wumkes-Folkertsma hiene, waard fan 1966 ôf wurke oan in nije bibeloersetting, dy't yn 1978 útkaam as de Nije Fryske Bibeloersetting (mei stipe fan 'e provinsje Fryslân, it Nederlands Bijbelgenootschap te Haarlim en de Katholieke Bijbelstichting te Bokstel). Dat is de fertaling dy't noch altiten yn gebrûk is, yn 'e foarm fan 'e trêde, ferbettere druk fan 1995. De oersetting fan Joël waard dêrby dien troch dû. Bernard Smilde, dy't op taalkundich mêd ûnderstipe waard troch frisikus M.J. de Haan.