Ezkio-Itsaso Gipuzkoako udalerria da, administratiboki Urola Garaia mankomunitatearen parte, geografikoki Goierri eskualdekoa.
Itsas mailatik 300 metro gorago dago, 21,3 km² ditu, eta biztanle zituen 2016. urtean. Udalerria 1965ean sortu zen frankismo garaian, Ezkio eta Itsaso herriak batzean. 2017an bi herrien desanexioa dekretatu zuen Gipuzkoako Foru Aldundiak, parte-hartze prozesu baten ondoren. 2020ko abenduaren 22ko akordio bidez, Gipuzkoako Foru Aldundiak berriz ere sortu zuen Ezkio eta Itsaso elkartuz, Espainiako Auzitegi Gorenaren uztailaren 16ko 1025/2020 epaiari men eginez.
| Ezkio-Itsaso | |
|---|---|
 Gipuzkoa, Euskal Herria | |
 Ezkio-Itsasoko Igartubeiti baserria. | |
| Administrazioa | |
| Estatua | Espainia |
| Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa |
| Lurraldea | Gipuzkoa |
| Eskualdea | Urola Garaia |
| Izen ofiziala | Ezkio-Itsaso (1980-2017) Ezquioga-Ichaso(1965-1980) |
| Azken alkatea | Joseba Telleria (Indep.) |
| Posta kodea | 20.709 |
| INE kodea | 20035 |
| Herritarra | ezkiotar, itsasoar |
| Kokapena | |
| Koordenatuak | 43°4′55″N 2°16′27″W / 43.08194°N 2.27417°W |
  Ezkio-Itsaso Ezkio-Itsaso (Gipuzkoa) | |
 Ikusi OpenStreetMapen | |
| Azalera | 21,22 km2 |
| Garaiera | 425 metro |
| Distantzia | 50 km Donostiara |
| Datu gehigarriak | |
| Sorrera | 1965. urtea |
| Desagertzea | 2017. urtea |
Azpeitia, Beasain, Ormaiztegi, Gabiria, Legazpi eta Zumarragarekin egiten du muga. Santa Lutzia ibaiak zeharkatzen du herria.
Ezkio-Itsaso udalerriko urak bi haranetara doaz: iparraldekoak, Urola haranera, eta hegoaldekoak, Oriara. Herrigunea Oria haranean dagoenez, harremanak nagusiki Goierri aldearekin izan ditu eta ditu —hala erakusten du, besteak beste, bertako goierritar euskarak—, eta horrenbestez kulturaren aldetik Goierriko udalerritzat jotzen da Ezkio-Itsaso, nahiz eta administratiboki Urola Garaikoa izan.
Ezkio-Itsaso sei auzotan banatzen zen:
| Auzoa | Biztanleria |
|---|---|
| Ezkio (herriburua) | 144 |
| Itsaso | 87 |
| Itsaso-Alegia | 61 |
| Mandubia | 6 |
| Matximenta | 13 |
| Santa Lutzi-Anduaga | 259 |
Ezkio-Itsaso 1965. urtean sortu zen, ordura arte bi udalerri ziren Ezkio eta Itsaso batu zirenean.
Ezkiori buruzko lehenengo datuak 1385eko urriaren 29koak dira. Egun hartan Urretxuri batu zitzaion. Horren ondorioz, Segurarekin hainbat iskanbila izan zituen Urretxuk. Azkenean 1441. urtean Ezkio Segurari batu zitzaion.
1661eko martxoaren 13an Ezkio Areriako alkatetzatik banandu zen.
Itsaso izena 1399an Henrike III.ari bidalitako agiri batean ageri da lehen aldiz. 1461ean Henrike IV.ak Itsaso izendatu zuen. Arriaranekin batera, Areriako alkatetzaren parte zen. 1692an Itsasok eta Arriaranek udalerri bakarra osatu zuten.
Santa Lutzi-Anduaga eta Alegi auzoak geroago sortu ziren, Erdi Aroaren erdialdean.
1726an Iruñeko gotzaina Santa Lutzi auzotik igaro eta bertako feria ospatzen ari zirela, gizon-emakumeak elizan lo egiten ikustean, bertan feria bat egitearen aurka azaldu zen. Urretxuk feria bertan antolatzeko eskakizuna egin zuen eta 1727tik aurrera han ospatu da.
1927an Arriaran Beasaini lotu zitzaion.
Udalerrian garatutako parte-hartze prozesu baten ondorioz, 2017an Gipuzkoako Foru Aldundiak Itsasoren desanexioa dekretatu zuen, 1965 urtera arteko egoera administratibora itzuliz: Ezkio alde batetik eta Itsaso bestetik.
Ezkio-Itsasoko euskara erdialdeko euskararen (gipuzkeraren) aldaera bat da, sartaldeko euskararen barnean kokatzen den Goierriko euskara, hain zuzen. Urolaldeko hizkerarekin batera osatzen du Sartaldeko azpieuskalkia, baina Urolaldekoan sakonagoa da mendebaleko euskararen eragina. Nortasun beteko hizkera da Goierrikoa, batasun handikoa, nahiz eta gorabeherak badiren mendebaletik ekialdera, hau da, Segura, Zegama eta Legazpitik Zaldibia edo Legorretara. Ataungoa ere berezia da, ziurrenik, bakarti samar eta Nafarroako mugan dagoelako. Abaltzisketak eta Ikaztegietak Tolosaldearekin lotura egiten dute, eta Urretxuk eta Zumarragak, berriz, Goierrieta Urolaldearen artekoa.
| Ezkio-Itsasoko biztanleria |
|---|
 |
| Datu-iturria: www.ine.es |
Hauek izan dira Ezkio-Itsasoko azken alkateak:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia | |
| Ignacio Idiaquez Korta | 1979 | 1983 | Agrupacion de Electores Independientes | |
| 1983 | 1987 | Independenteak | ||
| 1987 | 1991 | Eusko Alkartasuna | ||
| 1991 | 1995 | Independenteak | ||
| 1995 | 1999 | Ezkio-Itsaso Herrikideak (E-I H) | ||
| Iñaki Idiakez | 1999 | 2003 | Euskal Herritarrok | |
| Jose Ignacio Etxezarreta | 2003 | 2007 | Ezkio-Itsaso Herrikideak (E-I H) | |
| Jose Ignacio Etxezarreta | 2007 | 2008 a | Ezkio-Itsaso Herrikideak (E-I H) | |
| Marijo Telleria | 2008 | 2009 b | Ezkio-Itsaso Herrikideak (E-I H) | |
| 2009 | 2011 | Independenteak | ||
| Tomas Etxaniz | 2011 | 2012 c | Ezkio-Itsasokoak (E-I K) | |
| Garikoitz Aiesta Etxaniz | 2012 | 2015 | Ezkio-Itsasokoak (E-I K) | |
| Garikoitz Aiesta Etxaniz | 2015 | 2017 d | Ezkio-Itsasokoak (E-I K) | |
| Joseba Telleria Zubeldia | 2021 e | 2023 | ||
| 2023 | Jardunean | |||
a 2008ko uztailean Jose Ignacio Etxezareta alkateak dimisioa aurkeztu zuen.
b Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.
c Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.
d 2017an Ezkio-Itsaso udalerria bitan banatu zen eta Ezkio eta Itsaso udalerriak sortu ziren.
e 2020an Ezkio-Itsaso berriro ere udalerria bihurtu zen.
1931ko ekainaren 30ean bertako Bereziartua anaia-arrebek Ama Birjina ikusi zutela adierazi zuten. Horren ondorioz, jende ugari joan zen Ezkiora erromes. Starkie irlandar katoliko hispanistak gertakizun hura jaso zuen bere Spanish Raggle-Taggle liburuko kapitulu batean; haren ustez, dena zenbait tradizionalistek eta eskuindarrek manipulatua izan zen.
1933ko ekainaren 10ean Ezkion eliza bat egitea debekatu zuten. 1934az geroztik, Ezkio toki debekatua bihurtu zen, bai errepublikanoentzat, bai Erromatar Eliza Katolikoarentzat; ordutik aurrera, oso jende gutxi hurbildu zen bertara.
| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Gipuzkoa |
Datuak: Q1110918
Multimedia: Ezkio-Itsaso / Q1110918
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Ezkio-ItsasoThis article uses material from the Wikipedia Euskara article Ezkio-Itsaso, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Eduki guztia CC BY-SA 4.0(r)en babespean dago, ez bada kontrakoa esaten. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Euskara (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.
