Albiztur Gipuzkoako Tolosaldea eskualdean kokaturik dagoen udalerria da.
13,09 km² ditu eta 309 biztanle zituen 2016. urtean. Donostiatik 33 km-tara dago. Albiztur Gipuzkoa erdialdean dagoen herria da, Tolosaldea eskualdean.
| Albiztur | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Gipuzkoa, Euskal Herria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua | Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
| Lurraldea | Gipuzkoa | ||||||||||
| Eskualdea | Tolosaldea | ||||||||||
| Izen ofiziala | Albiztur | ||||||||||
| Alkatea | Gregorio Iraola Tejeria | ||||||||||
| Posta kodea | 20495 | ||||||||||
| INE kodea | 20004 | ||||||||||
| Herritarra | albizturtar | ||||||||||
| Ezizena | kunplituak | ||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Koordenatuak | 43°07′46″N 2°08′14″W / 43.1294°N 2.1373°W | ||||||||||
| Azalera | 13,09 km² | ||||||||||
| Distantzia | 33 km Donostiara | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 325 (2023) 9 (2022) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 24,83 bizt/km² | ||||||||||
| Hazkundea (2003-2013) | % 9,9 | ||||||||||
| Zahartze tasa | % 11,95 | ||||||||||
| Ugalkortasun tasa | ‰ 101,45 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera tasa | % 78,05 (2011) | ||||||||||
| Genero desoreka | % -8,02 (2011) | ||||||||||
| Langabezia erregistratua | % 6,12 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak | % 83,56 (2010) | ||||||||||
| Kaleko erabilera | % 87,5 (2016) | ||||||||||
| Etxeko erabilera | % 87.08 (2016) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Sorrera | 1617 (juliotar egutegia) | ||||||||||
| Webgunea | http://www.albiztur.eus/ | ||||||||||
Salubita haranean dago kokaturik, Igaran ibaiaren, Oriaren ibaiadarraren, ondorioz sortua. Hernio eta Intxaurre mendien magalean dago udalerria, paisaia karstikoko lurraldean (Igaran ibaiaren ondorioz sortutakoa).
Albizturrek mugakide ditu Alkiza iparraldean, Tolosa ekialdean eta hegoaldean, Legorreta eta Beizama hegoalde-mendebaldean, eta Bidania-Goiatz mendebaldean.
K.a. 800-1300 urte bitarteko aztarnak aurkitu dituzte, baina herri honen lehen aipamen idatzia 1384. urtekoa da, eta dokumentu horretan, baldintza batzuen pean, Tolosara batzen dela aipatzen da. 200 urte geroago, Filipe III.ak "Villa" edo hiribildu izaera eman zion. Herri udala ondorengoak osatzen zuten: Alkatea, Alkateordea, bi zinegotzi eta Sindiko Prokuradore bat. Alkabalero eta Kamara Epaile bat ere bazeuden. Karguak zoriz erabakitzen ziren bizilagunen artean, San Migel egunean, baina 1761etik aurrera, hauteskundeak urtarrilaren 1ean ospatzera igaro ziren. XIX. mendetik XX. mendea arte Hego Amerikara emigratu zuten hainbat albizturtarrek lan bila eta honek 140 urtetan 500 biztanle baino gehiagoren galera ondoriozta dezake.
Mendiko nekazaritza, abeltzaintza eta baso-esplotazioak nagusitzen dira. Albiztur oso menditsua da baina aldi berean lurrak emankorrak dira, larre on, ur kantitate handia eta zuhaitz askorekin. Kareharrizko harrobiak ere nabarmendu beharrekoak dira.
Gaur egun, gutxi gorabehera, udalerriak 70 nekazaritza eta abeltzaintza esplotazio ditu, esplotazioak normalean familiartekoak dira, baserrirantz zuzenduak.
Industriari buruz aldiz, papergintza industria bat da, 60 bat langile dituena. Biztanle gehienak industrian eta Tolosa herriko zerbitzuetan lan egiten du. Tolosa gertu dagoenez albizturtar asko Tolosara joaten dira zerbitzu bila.
Dozena erdi jatetxe daude bertan, gehienak babarrun ospetsuetan espezializatuak. Albizturko babarrun beltzak Amerikar jatorria daukate. Belaunaldiz belaunaldi landatu ohi izan dira herriko soro eta baratzetan, uzta oparo ugari eskainiz. Iraila eta Urri aldera herrira inguratuz gero laster ikusten dira artasoroak babarrun lekekin biltzeko prest. Bereziki ezagunak dira babarrunak bere zapore eta salda lodiarengatik, dirudienez kare-harrien eraginez soroetako lurrak aberastu eta ezaugarri bereziak dituzten babarrunak lortzen dira bertan, udazkena eta negua dira beraiek dastatzeko urte sasoi egokienak. Ohiko babarrun janaldia, babarrun beltzaz gain, aza, odolki, saiheski eta piperrez osatzen da.
2017an herriko sektore ekonomikoak honela banatzen ziren: lehen sektorea %4,7; bigarren sektorea %62,3; hirugarren sektorea %28,8; eraikuntza %4,3. Urte horretan herriko biztanleko BPGa 33.660,1 euro ziren.
Biztanleria gutxituz joan da azkenengo urteetan, lehen aipatu bezala Hego Amerika kontinentera egindako emigrazioen ondorioz. Baina, gutxienez, azken urte hauetan Albizturko biztanleak mantentzen ari direla dirudi.
2019an Albizturrek 296 biztanle zituen. Horietatik %17,91k 65 urte edo gehiago zituen. Atzerrian jaiotako biztanleak herritarren %2,36 ziren.
| Albizturko biztanleria |
|---|
 |
| Datu-iturria: www.ine.es |
2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz Albizturko alkatea Aralarreko Gregorio Iraola da.
Albizturko udalbatza | |||||
Alderdia | 2011ko maiatzaren 22a | ||||
| Zinegotziak | Boto kopurua | ||||
| Aralar | 7 / 7 | ||||
| Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE)) | 0 / 7 | ||||
| Alderdi Popularra (PP) | 0 / 7 | ||||
| Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean | |||||
2015eko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: PSE-EEk 13 boto. PPk 0 boto. Ez zen beste zerrendarik aurkeztu, eta PSE-EEk alkatetza hartzeari uko egin zion. Gipuzkoako Foru Aldundiak Batzorde Kudeatzaile bat eratu zuen. Karlos Ugartemendiak hartu zuen batzorde horren lehendakaritza, 2017ko maiatzera arte. Orduan Maixabel Matxinandiarenak hartu zuen kargu hura. Ugartemendiak batzordean jarraitu zuen. 2019ko apirilean dimisioa aurkeztu zuen Matxinandiarenak.
2019ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: Albizturko independenteek (Albiztur Bizituz) 145 boto. PSE-EEk 2 boto. Iñaki Orbegozo izendatu zuten alkate.
2023ko udal hauteskundeetan Albiztur Bizirik talde independenteak 119 boto lortu zituen, eta PSE-EEk 13 boto.
Albizturko euskara gipuzkeraren barnean kokatzen da, erdiguneko gipuzkeraren barne dagoen Tolosaldeko euskaran. Beterriko hizkerek eta Tolosaldekoek osatzen dute Erdiguneko azpieuskalki hau. Euskara datuei dagokienez, herriko euskaldun kopurua %83.56 da, eta euskararen erabilera %62.8.
Eperra-Mendi ehiza eta arrantza kirol elkartea dago.
Albiztur herriko festa nagusiak Andre Mariaren Jasokundearen egunean ospatzen dira, abuztuaren 15ean. Santa Marina eguna ere ospatzen da, santu horren elizaren aurrean ekitaldi batzuk antolatuz.
Albizturrek ez dauka garrantzizko ondare historiko handirik, baina hainbat berezitasun ditu:
XVII. mende hasieran hasi ziren eliza hau eraikitzen, antzinako eliza baten hondarren gainean. XVIII. mende bukaeran teilatua behera erori zenez, eliza berreraiki behar izan zuten, eta gaur egun ezagutzen dugun eliza Lucas Longakoa maisuak eraikia da. Eraikinaren ezaugarriak: Itxura barrokoa du, eta harlanduzko bi ate ditu elizaren alde banatan. Oinplano latindar eta barnealdean abside erdizirkularra duen nabe bakarreko eliza dugu. Elizaren bi albo eta oinaldeetan, arkupea dago.
Argisaingo Santa Marina eliza itxura erromanikoa duen eraikin hau, Santa Marina auzoan dago, zein oso garrantzitsua izan zen, bide nagusi bat bertatik pasatzen zelako, eta inguruko herriko erreguteak bertako baselizan izaten zirelako. Auzo honetan dagoen Santa Marina Haundi baserria ere aipatzekoa da, antzina erromesen ospitalea izan baitzen.
XVI. mendearen bukaeran egina da ermita hau, bere aurrean, harrizko gurutze bat dago, zeinak Kristoren martiriko ikurrak landuta baitauzka. Baselizaren barrualdeari dagokionez, Jeronimo Larreakoaren erretaula dago. Eraikinaren ezaugarriak: Oinplano laukizuzenekoa da, oinean hormak harlanduzkoak dira eta beste lekuetan harlangaitzezkoak.
Herrian zehar lau iturri daude, handiena Jasokundeko elizaren ezkerraldean dagoena da eta Simon Francisco Labaien anaiei esker 1864. urtean eraikia izan zen. Iturri hauek badute herritarrentzat esanahi berezia, batik bat gure helduentzat. Garai batean etxeetara urik iristen ez zenean, iturri hauek izugarrizko aurrerakuntza suposatu zuten erdigunean bizi zirenentzat, etxetik gertu ura hartzeko gunea baitzuten.
.jpg)
1863an eraikitakoa, Ospitale Zaharraren beste aldean kokatzen da.
Oro har arrunta eta neurri txikikoa izateagatik nabarmentzen da Mendikuteko gotorlekua, garai bereko Gipuzkoako gotorlekuen antzera, bere erabilpena XIII. mendearen bigarren erdialdean kokatzen dugu.
Nagusi den eraikuntza mota hau herriko erdigunean eta bailaratan sakabanatuak daude, batzuk Erdi Aroko kutsuarekin, esaterako, Errekalde, edota elementu bitxiak gordetzen dituztenak, hala nola, kakaoa eta txokolatea ehotzeko harriak, antzina gozotegi izandako Oria etxea. Eraikin gehienek antzeko ezaugarriak dituzte: bi oin eta estalkipea, harlandua behe-oinean eta baoetan, armarria zurezko armazoiekin goi-oinetan. Arretxe, Urretaundi eta Urrutume baserriek armarri bana dituzte bere fatxadan. Urrutume baserria, kultura Ondasun gisa, Monumentu izendapena du.
| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Gipuzkoa |
Datuak: Q1639421
Multimedia: Albiztur / Q1639421
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/AlbizturThis article uses material from the Wikipedia Euskara article Albiztur, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Eduki guztia CC BY-SA 4.0(r)en babespean dago, ez bada kontrakoa esaten. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Euskara (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.
