gipuzkoako Herrietako Ezizenak
Gipuzkoako herrietako ezizenak probintzia horretako herri bakoitzeko herritarrak izendatzeko erabiltzen diren ezizenak dira, jatorrian zirikatzeko edo burla nahiz iseka egiteko asmatuak.
Askotan, ezizena umore onez hartu eta burla kutsua ahaztuta, bertakoek ezizena deituratzat hartu eta harro erabiltzen dute, baita herriko bertako ekimenak izendatzeko ere, marka gisa. Bizkaian ere zabaldurik dagoen ohitura da, eta han ere anitz dira ezizen berezia hartzen dute herritarrak, euren herria zein den.
Ezizen horiek gehienbat herri bakoitzaren inguruetan dira ezagunak, eta Felix Ibargutxi kazetariak bi artikulutan (bata euskaraz, bestea gaztelaniaz) horien berri zabaldu du.
Kulturagintzan eta marketinean
Ezizen hauek herrietako kulturagintzarako eta marketinerako guztiz tresna baliagarriak dira. Konparazio baterako:
- Alegian, Txintxarri abesbatza sortu zuten 1960an, eta herriko jaien hasiera iragartzeko Txintxarriaren Igoera egiteko ohitura hasi zen XX. mendearen bukaeraldean. Txintxarri izeneko jatetxe bat ere bada. Era berean, herriko blogariek eginikoa biltzeko, Txintxarrisfera sortu dute.
- Beasainen, dendari elkarteak Bareak Merkatari Elkartea izena hartu zuen; eta Beti-Bizi elkarteak Beasaingo herriaren alde lan egin duen elkarte edo pertsona bati ematen dion eskerron sariak Urrezko Barea du izena.
- Lazkaon, Lazkao Antzar Pilota Kirol Elkartea (LAPKE), Antzar Gazteak musika eskola eta Antzar Korrikalariak atletismo taldea daude.
- Zegaman, herriko jaietako egitarauan ekitaldi nagusietakoa da Belearen Entierroa (ehorzketa), jaien bukaerako ekitaldia. 1986an sortu zuen ekitaldi hori lagun talde batek, Joxantonio Ormazabalek egindako panpinarekin; 1987. urtetik aurrera udaletxeko balkoitik behera egiten hasi ziren, kable bat erabilita; eta hurrengo urterako Udalak sartua zuen jaietako egitarau ofizialean. Zegamako ehiztari elkarteak ere Belea du izena.
Ezizenen taula
| Udalerria | Ezizena (izen soila eta plurala) | Azalpenak | Erabilerak, kulturagintzan eta marketinean | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
(ezberdina baldin bada) | |||||||||
| Abaltzisketa | txalburu, txalburuk | zapaburu, zapaburuak | |||||||
| Aduna | |||||||||
| Aia | |||||||||
| Aizarnazabal | |||||||||
| Albiztur | kunplitu, kunplituak | ||||||||
| Alegia | txintxarri, txintxarrik | txintxarri, txintxarriak | «zintzarri» izenaren txikigarria |
| |||||
| Alkiza | oilo, oiluak | oilo, oiloak |
| ||||||
| Altzaga | zakur, zakurrek | zakur, zakurrak | |||||||
| Altzo | tipul, tipulek | tipula, tipulak | |||||||
| Amezketa | elbi, elbik | euli, euliak | |||||||
| Andoain | hontz, hontzak | ||||||||
| Anoeta | kuku, kukuak | ||||||||
| Antzuola | |||||||||
| Arama | idiezizale, idiezizalek edo fruterozale, fruterozalek | ? fruterozale, fruterozaleak | |||||||
| Aretxabaleta | |||||||||
| Arrasate |
|
| |||||||
| Asteasu | tranpazulo, tranpazuluak | tranpazulo, tranpazuloak | |||||||
| Astigarraga | |||||||||
| Ataun | otso, otsok | otso, otsoak | |||||||
| Azkoitia | xakel, xakelak | «sakel» izenaren txikigarria; «igel» esan nahi du, eskualde hartako euskaran. | |||||||
| Azpeitia | xapu, xapuek | xapo, xapoak | «zapo» izenaren txikigarria | ||||||
| Baliarrain | zartagi, zartagik edo zartagi zahar, zartagi zaharrak | zartagin, zartaginak zartagin zahar, zartagin zaharrak | |||||||
| Beasain | bare, barek | bare, bareak | burla kutsurik gabe, bagoigile ere esaten diete beasaindarrei (gaztelaniazko vagoneroren itzulpena) |
| |||||
| Bedaio | makil, makilek | makila, makilak | |||||||
| Beizama | makil, makilak | makila, makilak | |||||||
| Belauntza | |||||||||
| Berastegi | Gautxori | ||||||||
| Bergara | mokolo, mokoluak (emakumezkoak izendatzean, mokoliak plurala ere erabiltzen da) | mokolo, mokoloak | «ergela» esan nahi du | ||||||
| Berrobi | |||||||||
| Bidegoian | |||||||||
| Deba | tarin, tarinak | ||||||||
| Donostia | kaskarinak edo ñoñostiarrak
| ||||||||
| Eibar | xapu herriko, xapu herrikuak edo txaputxero, txaputxeruak | ? txaputxero, txaputxeroak | Soraluzen eibartarrei kantatzen zieten abestia, Ramiro Larrañaga soraluzetarrari jasoa (txapela gorriak = liberalak):
| ||||||
| Elduain | |||||||||
| Elgeta | |||||||||
| Elgoibar | |||||||||
| Errenteria | gailetero, gaileteroak | Errenteriako industria garrantzitsuenetako bat Olibet gaileta fabrika zen, eta hortik sortu zen errenteriarren gaileteroak goitizena. | |||||||
| Errezil | aker, akerrak | ||||||||
| Eskoriatza | |||||||||
| Ezkio-Itsaso | otamotz, otamotzak edo otamoxka, otamoxkak | «ote» landare izenetik eta «motz» adjektibotik sortua, segur aski | |||||||
| Gabiria | makilari, makilarik | makilari, makilariak |
| ||||||
| Gaintza | zapo, zapok | zapo, zapoak | |||||||
| Gaztelu | |||||||||
| Getaria | lapajaleak | ||||||||
| Hernani | |||||||||
| Hernialde | |||||||||
| Hondarribia | bikingo, bikingoak | Ezizen horren zergatikoa ez dago batere argi. Batzuen esanetan, Hondarribian inguruko herrietan baino ilehori gehiago omen dagoelako da, baina bada beste hainbat teoria xelebre edo ez hain xelebre ere. | |||||||
| Ibarra | |||||||||
| Idiazabal | axari, axarik | axeri, axeriak | «azeri» izenaren txikigarria |
| |||||
| Ikaztegieta | madril txiki, madril txikik | madril txiki, madril txikiak |
| ||||||
| Irun | |||||||||
| Irura | |||||||||
| Itsasondo | ijito, ijitok | ijito, ijitoak | |||||||
| Larraul | tabako erretzaile | ||||||||
| Lasarte-Oria | |||||||||
| Lazkao | antzar, antzarrak | antzara, antzarak |
| ||||||
| Leaburu | |||||||||
| Legazpi | ilintxa, ilintxak | ilintxa: txondorrean behar bezala egosi gabe gelditutako egur edo ikatz pusketa |
| ||||||
| Legorreta | piku, pikuk | piku, pikuak | |||||||
| Leintz Gatzaga | |||||||||
| Lezo | trapujale, trapujaliak | trapujale, trapujaleak | |||||||
| Lizartza | |||||||||
| Mendaro | |||||||||
| Mutiloa | txerrigorri, txerrigorrik | txerrigorri, txerrigorriak |
| ||||||
| Mutriku | lapazorri, lapazorrixak | lapazorri, lapazorriak |
| ||||||
| Oiartzun | |||||||||
| Olaberria | dotore, dotorek | dotore, dotoreak | |||||||
| Oñati | txantxiku, txantxikuak | txantxiku, txantxikuak | «igel» izenaren eskualde hartako sinonimoa | ||||||
| Ordizia | aza, azak | ||||||||
| Orendain | eltxo, eltxok | eltxo, eltxoak | |||||||
| Orexa | |||||||||
| Orio | ijito, ijitok | ijito, ijitoak | Anjel Lertxundi oriotar idazlearen esanetan, ezizenaren jatorria hauxe izan daiteke: Errepublika garaian ijitoek inguruko herrietan kanpatzea debekatua zutelako, Orion maiz kanpatzen zutela. | ||||||
| Ormaiztegi | harrikalari, harrikalarik | harrikalari, harrikalariak |
| ||||||
| Pasaia | |||||||||
| Segura | zopajale, zopajalek | zopajale, zopajaleak |
| ||||||
| Soraluze | hautx herriko, hautx herrikuak edo hautx herri, hautx herrixak | hautx herriko, hautx herrikoak hautx herri, hautx herriak | «hauts» hitza gaizki idazten edo esaten da, nahita, soraluzetarrei adarra jotzeko. Eibartarrek deitzen zieten halaxe soraluzetarrei, Eibarkoek bezala «hautz» ahoskatu beharrean, «hautx» ahoskatzen zutelako «hauts» hitza. | ||||||
| Tolosa | zuri, zurijak edo zurik | zuri, zuriak | |||||||
| Urnieta | |||||||||
| Urretxu | otamotz, otamotzak edo otamoxka, otamoxkak | «ote» landare izenetik eta «motz» adjektibotik sortua, segur aski |
| ||||||
| Usurbil | baxurde, baxurdek | basurde, basurdeak |
| ||||||
| Villabona-Amasa | |||||||||
| Zaldibia | arkakuxo, arkakuxok | arkakuso, arkakusoak |
| ||||||
| Zarautz | haize, haizeak | ||||||||
| Zegama | bele, belek | bele, beleak |
| ||||||
| Zerain | xagu, xaguk | xagu, xaguak | «sagu» izenaren txikigarria | ||||||
| Zestoa | aldrebes, aldrebesak[erreferentzia behar] | ||||||||
| Zizurkil | |||||||||
| Zumaia | |||||||||
| Zumarraga | otamotz, otamotzak edo otamoxka, otamoxkak | «ote» landare izenetik eta «motz» adjektibotik sortua, segur aski |
| ||||||
Erreferentziak
Ikus, gainera
Kanpo estekak
- Felix Ibargutxi: «Hau fauna». ZingiZango euskara elkartearen webgunean argitaratua (2008-02-02).
- Felix Ibargutxi: «La fauna más nuestra, Diario Vasco, 2007-08-26.
- Jose Luis Egaña Manterola: «Gipuzkoako herrietako ezizenak», Aidanen, 19. zenbakia, 2022ko abuztua, 37-38. orrialdeak.
This article uses material from the Wikipedia Euskara article Zerrenda:Gipuzkoako herrietako ezizenak, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Eduki guztia CC BY-SA 4.0(r)en babespean dago, ez bada kontrakoa esaten. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Euskara (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.