Székesfehérvár

Ĝi estas ĉefurbo de la departemento kaj distrikto, havanta la rangon departementrajta, fine ankaŭ sidloko de diocezo. La loknomo signifas hungare: rezida-blanka-fortikaĵo. Ĉar ne estis latina nomo (tie estis nur marĉo dum la romianoj), oni uzas la vorton Alba Regia.

Székesfehérvár
Hungaria urbo • urbo • urbo kun departementaj rajtoj • urbo kun departementaj rajtoj (ĝis 1990) • urbo kun komunumaj rajtoj
Flago	Blazono
Administrado
Ĝemelurboj Alba Iulia • Schwäbisch Gmünd • Miercurea Ciuc • Blagoevgrad • Bratislavo • San Salvo • Chorley • Kemi • Opole • Cento • İzmit • Erdenet • Birmingham • Luhansko • Zadar • Banská Štiavnica • Sarivon • St. Pölten • Hradec Králové • Ĉangĉuno vd
Poŝtkodo	8000–8019
En TTT	Oficiala retejo [+]
Demografio
Loĝantaro	95 915  (2023) [+]
Loĝdenso	561 loĝ./km²
Geografio
Geografia situo	, 18° 25′ O 47.218.41666666666747° 12′ N, 18° 25′ O [+]
Alto	118 m [+]
Areo	170,89 km² (17 089 ha) [+]
Horzono	Mezeŭropa tempo [+]
DEC Situo de Székesfehérvár
Alia projekto
Vikimedia Komunejo Székesfehérvár [+]
v • d • r

Székesfehérvár situas sur ebenaĵo preter aŭtoŝoseo M7 inter Budapeŝto kaj Balatono, laŭ la fervoja linio Budapeŝto-Balatono, krome estas ankaŭ aliaj ĉefvojoj kaj fervojoj.

 

 

 

La urbo estis loĝata jam dum la neolitiko. Unue la romianoj ne fondis tie urbon, ĉar tiutempe ĝi estis marĉa regiono, sed estis proksime alia granda urbo Gorsium, kie nun estas vilaĝo Tác.

Hungara princo Géza en 972 fondis komunumon, poste Stefano la 1-a (Hungario) faris tion grava urbo, dume ĝi iĝis episkopejo. Multaj reĝoj vivis tie. Troviĝas tie 15 reĝaj tomboj. La loko kontraŭstaris la mongolan atakon en 1241. La turkoj okupis la urbon inter la 1543-1688. En 1703 la urbo ricevis la rangon libera reĝa urbo. En 1777 episkopejo fondiĝis.

Post la 1-a mondmilito, kiam restis nur la unu triono da la landoparto, la urbo ricevis pli da taskoj. Komenciĝis industria prospero. Longe estis famaj fabrikoj Ikarusz (autobus-produktado) kaj Videoton (televizio-produktado). La urbo estas ankaŭ universitata urbo. En 1945 okazis grandaj bataloj inter Ruĝa Armeo kaj germanoj. La germanoj sukcese reokupis la urbon kaj tenis ĝin dum pli ol unu monato, dume estis oftaj bombardadoj.

Kroma vidindaĵo estas fortikaĵo de Bory [bori]. Jenő Bory estis profesoro pri arkitekto, sed estis ankaŭ pentristo, skulptisto kaj poeto. Li mem konstruis fortikaĵon. En ĝi trobeblas pentraĵoj, skulptaĵoj kaj poemoj.

Oni profitas mineralakvon "Mathias Aqua".

 

Sakralaj vidindaĵoj

• Kronada Ruino-Baziliko de Székesfehérvár
• Baziliko-katedralo Reĝo Sankta Stefano en Székesfehérvár
• Preĝejo Ĉieliro de Maria kaj Johano Nepomuko (Székesfehérvár)
• Preĝejo Ĉieliro de Maria kaj Sankta Jozefo (Székesfehérvár)
• Episkopa palaco (Székesfehérvár)
• Preĝejo Sankta Sebastiano (Székesfehérvár)
• Preĝejo de Emeriko de Hungario (Székesfehérvár)
• Preĝejo Koro de Jesuo (Székesfehérvár)
• Kapelo de Sankta Anna (Székesfehérvár)
• Preĝejo de Bona Pastoro (Székesfehérvár)
• Preĝejo Johano Baptisto (Székesfehérvár) (grekokatolika)
• Kalvinana preĝejo (Székesfehérvár)
• Luterana preĝejo (Székesfehérvár)

Profanaj vidindaĵoj

• ruino de fortikaĵo
• Departementa domo (Székesfehérvár)
• Urbodomo de Székesfehérvár
• Teatro Vörösmarty (Székesfehérvár)
• Bory-burgo
• Kastelo de Kégl (Székesfehérvár)

  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Listo de famuloj naskiĝintaj en Székesfehérvár.

• en Székesfehérvár naskiĝis kaj mortis:
  • monaĥo Bonifác Ferenc Platz
  • arkitekto kaj skulptisto Jenő Bory
• en Székesfehérvár naskiĝis:
  • unua episkopo de la urbo Ignác Nagy (episkopo)
  • esteto, pastro József Beély Fidél
  • Wiki Esperantogeologo Elemér Vadász
  • historiistoj István Deák, Gyula Schvarcz kaj Gyula Szekfű
  • Ernő Nagy (juristo)
  • kardinalo János Simor
  • kemiisto Móric Say
  • kuracisto Károly Laufenauer
  • lingvisto Ignác Goldziher
  • literaturhistoriisto Béla Zolnai
  • ministroj Antal Günther kaj László Somogyi (ministro)
  • pastro-poeto Antal Egyed
  • poetoj Ferenc Jankovich kaj István Bella
  • poetino Sarolta Lányi
  • reĝisoro Tamás Almási
  • pentristoj László Bencze kaj László Fehér
  • verkistoj Péter Kuczka kaj Aladár Tóth
• en Székesfehérvár mortis:
  • reĝo Kolomano (Hungario)
  • aktoro Sándor Novák
  • arkivisto Károly Moenich
  • István Györffy (botanikisto)
  • gitaristo Béla Tibor Jeszenszky
  • episkopoj János Pauer, Miklós Bertalan Milassin kaj Jusztin Nándor Takács
  • instruistoj Béla Kelemen kaj Júlia Terézia Horváth
  • kalvinana episkopo István Németh
  • Pál Nagy (kanoniko)
  • János Fekete (notario)
  • oficisto Ernő Rozgonyi
  • pastroj Ödön Szabolcs Barlay kaj Ádám Fejes
  • pentristo Lajos Áron Nagy
  • prelato Ferenc Galla
  • reĝa juĝisto László Szőgyény-Marich (1806)

• Altlernejo János Kodolányi