Lutesiom

Lutesiom
	Iterbiom – Lutesiom – Hafniom
; Lu; Lr	Taolenn beriodek
Perzhioù hollek
Niver atomek	71
Rummad kimiek	Lantanidoù
Strollad	Lantanidoù
Trovezh	6
Bloc'h	f
Tolz atomek	174,97
Aozadur elektronek
	[Xe] 4f14 5d1 6s2; Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 32, 9, 2
Perzhioù atomek
Niver oksidadur	+ 3; Oksidenn vazennek skañv
Tredanleiegezh	1,00 (Skeul Linus Pauling)
Gremmoù ionadur	1 : 523,519 kJ/mol; 2 : 1 341,145 kJ/mol; 3 : 2 022,273 kJ/mol; 4 : 4 365,958 kJ/mol; 5 : 6 445,215 kJ/mol
Skin atomek	224 pm
Skin kenamsav	174 pm
Skin Van der Vaals	(stlenn ebet)
Perzhioù fizikel
Arvez	Kaled
Douester (≈20 °C)	9,842 g/cm3
Teuzverk	1 663 °C
Bervverk	3 402 °C
Tredanharzusted	582 nΩ•m (e 20 °C)
Neuz an elfenn
	; 1 cm3 eo ec'honad an diñs lutesiom

Istor

E 1878 e voe hiniennekaet an elfenn 70 gant ar c'himiour suis Jean Charles Galissard de Marignac e Skol-veur Geneva a-douez an erbiom a oa en un tamm kailh gadolinit. An anv ytterbium a roas d'an elfenn nevez, en enor da Ytterby, ur gêriadenn e-kichen Stockholm ma teue ar c'hailh.
E 1907 e voe rannet ytterbium Galissard de Marignac e div elfenn gant ar c'himiour gall Georges Urbain : unan a anvas neoytterbia, a zeuas da vezañ an iterbiom ₇₀Yb, hag eben a anvas lutecia diwar anv latin Pariz, a voe anvet lutecium (pe : lutetium) ₇₁Lu diwezhatoc'h.
E 1907 ivez e voe dizoloet Yb ha Lu en ytterbia gant ar c'himiour aostrian Carl Auer von Welsbach, hag ur wezh c'hoazh gant er Stadoù-Unanet gant ar c'himiour saoz Charles James.
E 1953 e voe kenderc'het lutesiom peuzc'hlan.

Perzhioù

Ur metal liv an arc'hant eo al lutesiom, al lantanid kaletañ eo.

Kimiek

Mat e talc'h al lutesiom ouzh an daskrign. Gorrek-tre e c'houzañv an oksidadur en 20°C, met buan e tev e 150 °C ; da neuze e tro da drioksidenn lutesiom Lu₂O₃, a c'hall lonkañ an dour hag an dioksidenn garbon CO₂.

Buan e tazgwered al lutesiom gant dour zomm, gorrekoc'h gant dour yen :

2 Lu [k] + 6 H₂O [d] → 2 Lu(OH)₃ [dz] + 3 H₂ [g]

Dilufrañ gorrek-tre a ra an iterbiom en aer :

4 Lu + 3 O₂ → 2 Lu₂O₃ (trioksidenn lutesiom)

Aes ivez eo dileizhañ an iterbiom en drenkenn sulfurek :

2 Lu [k] + 3 H₂SO₄ [dz] → 2 [Lu(H₂O)₉]³⁺ [dz] + 3 SO₄^2- [dz] + 3 H₂ [g]

Gant ar pevar halogen skañvañ (F, Cl, Br hag I), aroueziet amañ dre X, e tazgwered Lu pa vez tommoc'h eget 200 °C :

2 Lu [k] + 3 X₂ [g] → 2 LuX₃ [k]

Izotopoù

Daou izotop eus Lu a gaver en natur : Lu-175 ha Lu-176, ¹⁷⁵Lu o vezañ stabil.
Skinizotopoù zo bet kevanaozet, 32 anezho, ¹⁷⁴Lu o vezañ an hini stabilañ gant un hanter-vuhez a 3,31 bloavezh.

Izotopoù stabilañ al lutesiom
Izotop	% en natur	Hanter-vuhez	Digevanad
¹⁷³Lu	kevanaozet	1,37 bloavezh	¹⁷³Yb
¹⁷⁴Lu	kevanaozet	32,31 bloavezh]]	¹⁷⁴Yb
¹⁷⁵Lu	97,41	stabil, 104 neutron
¹⁷⁶Lu	2,59	3x10¹⁰ bloavezh	¹⁷⁶Hf

Arver

Nebeut a implij a vez graet eus al lutesiom, abalamour d'e rouezded ha d'e briz.

Lu-175, al lutesiom stabil, a dalvez da drelusker e granterezh an eoul-maen.
E greanterezh an elektronik ez arverer Lu a-gementadoù bihan da bistañ granatoù Gd Ga a vez lakaet e lod memorioù evit an urzhiataerioù.
Skinoù β a vez bannet gant ar skinizotop Lu-177, setu e vez implijer er mezegiezh evit stourm ouzh ar c'hankr.

Notennoù

Daveennoù

American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de FranPr (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-InterscienPr, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
Jefferson Lab (en) Liamm oberiant 22 KZU 2012
Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
Los Alamos National Laboratory (en) Liamm oberiant 14 C'HWE 2013
Les propriétés chimiques (fr) Liamm oberiant 07 GEN 13
LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press, 2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012

Kimiezh \| Elfennoù kimiek
Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anv • Taolenn beriodek Taolennoù an izotopoù rannet ~ klok
Dmitriy Mendeleyev • Ernest Rutherford

This article uses material from the Wikipedia Brezhoneg article Lutesiom, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Danvez a c'haller implijout dindan CC BY-SA 4.0 nemet ha notet e vefe ar c'hontrol. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Brezhoneg (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.