Ірана-Іракская Вайна

іх барацьбой за кантроль над нафтавымі рэсурсамі ў Персідскім заліве; Іран імкнуўся таксама скінуць кіруючы ў Іраку рэжым С. Хусейна.

Ірана-іракская вайна
Іракскія салдаты, узятыя ў палон у Харэмшэхры
Дата	22 верасня 1980 — 20 жніўня 1988
Месца	Ірак, Іран, Персідскі заліў
Прычына	Тэрытарыяльныя прэтэнзіі Ірака адносна левага берага памежнай ракі Арвандруд
Вынік	Аднаўленне даваеннай сітуацыі
Змены	Без змен
Праціўнікі
Ірак АМІН ДРФВА ДПІК пры падтрымцы:  СССР  ЗША  Кувейт  Іарданія  Судан Іран Пешмерга ПСК ВІСІ пры падтрымцы:  Пакістан  Ізраіль  Сірыя  КНДР Лівія
Камандуючыя
Садам Хусейн Аднан Хейралах Алі Хасан аль-Маджыд Масуд Раджаві Махамед Джэсем аль-Джабуры Султан Хашым Ахмад Хамід Раджа Салах ат-Тыкрыці Рухала Хамейні Акбар Рафсанджані Алі Шамхані Мастафа Чамран Алі Саяд-Шыразі Масуд Барзані Джаляль Талабані
Сілы бакоў
190 000 салдат 4500 танкаў 4000 бранемашын 7330 артгармат 500+ самалётаў 100+ верталётаў 305 000 салдат (+ 500 000 народнае апалчэнне) 1000 танкаў 1000 бранемашын 3000 артгармат 720 самалётаў 65 верталётаў
Страты
ад 125 000 да 250 забітых і зніклых без вестак ад 180 000 да 500 000 забітых і зніклых без вестак
Медыяфайлы на Вікісховішчы

 

22 верасня 1980 іракская армія ўварвалася ў Хузестан, захапіўшы праз 5 дзён буйны горад Ахваз. У пачатковы перыяд вайны (да снежня 1980 г.) яны валодалі ініцыятывай, што дазволіла ў ходзе наступлення прасунуцца да 80 км і акупаваць каля 20 тыс. кв. км іранскай тэрыторыі, захапіўшы шэраг гарадоў. Пры гэтым разбураліся іранскія нафтавыя тэрміналы. Упартай абаронай і шляхам контрудару іранцам атрымалася да канца лістапада спыніць прасоўванне ворага.

14 кастрычніка пачалася аблога горада Абадан. 18 кастрычніка сілы 5-й іракскай танкавай дывізіі паспрабавалі зайсці ў тыл гарнізону Абадана па мосце над ракой Арванд, але былі адкінутыя. 24 кастрычніка іракцамі быў узяты г. Харэмшэхра. У ходзе цяжкіх вулічных баёў у «іранскім Сталінградзе» іракцы страцілі 2000 салдат забітымі і 6000 параненымі супраць 1500 ахвяр з боку Ірана. Цяжкія страты вымусілі іракскае камандаванне адмовіцца ад ўзяцця Абадана.

3 лістапада іракскі наступленне ў Хузестане аднавіўся. 1-я і 10-я іракскія бранятанкавыя дывізіі, кінутыя на захоп Дызфуля, у баях з 16-й бранятанкавай дывізіяй Ірана страцілі 60 Т-55 і Т-62 супраць 40 знішчаных M60 праціўніка і былі вымушаны адступіць. 150 танкаў іракскай 9-й бранятанкавай дывізіі, што наступала на Ахваз, ва ўмовах распачатага сезону дажджоў завязлі ў бруду і пад агнём іранскіх часцей былі часткова кінуты экіпажамі, часткова знішчаны. Працягвалася асада Абадана, які іракскія войскі не змаглі цалкам акружыць.

Са снежня 1980 да верасня 1981 годзе ва ўмовах прыкладнай роўнасці сіл супрацьлеглых бакоў вяліся зацятыя пазіцыйныя баі. Кіраўніцтва ІРІ, абвясціўшы вайну з Іракам абарончай, выкарыстоўвала патрыятычныя настроі мас і здолела нарасціць баявы патэнцыял сваіх войскаў. Іранскае камандаванне, якое падрыхтавала і паспяхова правяло шэраг наступальных аперацый.

4 красавіка 1981 года Іран разбамбіў іракскай авіябазы H-3, размешчанай у 50 км ад мяжы Ірака з Іарданіяй. З-за сваёй аддаленасці ад іранскага мяжы яна выкарыстоўвалася для размяшчэння бамбардзіроўшчыкаў Ту-16 і Ту-22, мела буйную рамонтную базу і служыла прамежкавым аэрадромам для дастаўкі ў Ірак французскіх знішчальнікаў Mirage F1 і 10 «Фантомаў». У ходзе авіаналёта загінула каля 30 авіятэхнікаў, якія працавалі на базе, у тым ліку замежных. Камандуючы СПА авіябазы палкоўнік Фахры Хусейн Джабер быў адкліканы ў Багдад і расстраляны, як і пяцёра іншых афіцэраў, 20 афіцэраў былі звольнены з войска і селі ў турму.

7 чэрвеня 1981 года Ізраіль правёў аперацыю «Опера» па бамбардзіроўцы іракскага рэактара «Асірак». У аперацыі прымалі ўдзел 8 F-16 і 6 F-15. У выніку авіаналёта рэактар ​​і некалькі будынкаў комплексу, у тым ліку падземная лабараторыя, былі знішчаны.

У верасні 1981 года часці КВІР і 84-я бранятанкавая дывізія разгарнулі наступленне на іракскія пазіцыі паблізу горада Шуш. Поўнамаштабных баявых дзеянняў весці не меркавалася, іранскі генштаб спадзяваўся выматаць праціўніка і пераканаць яго ў тым, што агульнае наступленне плануецца менавіта на гэтым участку. За тры тыдні баёў іранскім войскам удалося прасунуцца на 10 км. Тым часам іранцы сцягнулі падмацавання да Ахваза. У ноч на 27 верасня іранскія войскі разгарнулі наступленне на Абадан. Іракцы, заспетыя знянацку, не змаглі аказаць годны супраціў і ў беспарадку адступілі, страціўшы каля 50 Т-55, 200 адзінак бранятэхнікі і значная колькасць артылерыі. Да 29 верасня іранцы цалкам кантралявалі ўсходні бераг ракі Каруна. Гарнізон Абадана далучыўся да наступленне і адкінуў іракцаў ад горада. Аблога Абадана спынілася, аднак іранцы, страціўшы за 2000 чалавек забітымі і 5000 параненымі, не маглі працягваць наступленне.

Да канца 1981 года Іран адбіў каля 40 адсоткаў захопленай Іракам тэрыторыі.

Вясной 1982 іранцы вызвалілі Харэмшэхр.

У сакавіку 1982 г. іранскім камандаваннем была праведзена наступальная аперацыя «Фатх» па вызваленні горада Шуш. Хоць іранскім войскам і ўдалося ўзяць горад, аднак гэты поспех быў дасягнуты цаной вялікіх людскіх страт. Услед за тым іранскае камандаванне правяло новую аперацыю — «Бейт-оль-Макадас» («Святы храм»), у выніку якой іракскія войскі пакінулі Харэмшэхр. Іран ўзяў курс на вайну на знясіленне.

Страціўшы ініцыятыву, Ірак да ліпеня 1982 г. адвёў войскі на лінію дзяржаўнай мяжы, пакінуўшы за сабой толькі спрэчныя раёны, якія павінны былі адысці яму па дамове 1975 г. З боку Ірана рушыла ўслед прапанова аб міры, але яна была адмоўлена. З ліпеня 1982 г. узброеная барацьба ўступіла ў новую фазу. Іранцы паспрабавалі прарвацца да Басры. Зрабіць гэта не ўдалося. Яны спыніліся ў 3-5 км ад мяжы на іракскай тэрыторыі, зноў пачалася пазіцыйная вайна. Паступова ў раёне баявых дзеянняў сканцэнтравалася да 1,5 мільёна чалавек.

1 кастрычніка іранскія войскі разгарнулі наступленне ля Касра-Шырына. За ноч іранцам удалося прасунуцца на 10 км углыб іракскай тэрыторыі, аднак днём 1 кастрычніка іх контратакавала іракская пяхота пры падтрымцы танкаў. Не маючы падтрымкай танкаў, якія знаходзіліся ў тыле, іранцы адступілі. 2 кастрычніка іранцы зноў паспрабавалі атакаваць, але іракскія часці ўжылі супраць іх слезацечны газ CS, якім размяшчалі ў вялікіх колькасцях. Ірак таксама актыўна задзейнічаў ўласныя ВПС. У ноч на 6 кастрычніка іранскія войскі паспрабавалі ўзяць горад Мандала, але беспаспяхова. Наступленне правалілася.

У канцы 1982 года фронт стабілізаваўся.

У лютым 1983 года, у выніку аперацыі «Перад світаннем», іранскай арміі ўдалося вызваліць звыш за 200 000 кв. км. сваёй тэрыторыі.

У пачатку 1984 г. іранскія войскі паспрабавалі адрэзаць Ірак ад выхаду ў заліў і фарсіраваць Тыгр. Але і тут іх поспехі былі абмежаванымі.

8 сакавіка 1985 г. іранскія войскі паспрабавалі перарэзаць шашы, якое злучае Багдад з Басрай. У адказ на гэта Ірак нанёс бомбавы ўдар па тэрыторыі Ірана. Запалалі Тэгеран, Ісфахан, Тэбрыз і Шыраза. У адказ Іран пачаў бамбёжкі Багдаду і Басры.

У лютым 1986 г. іранцы ўзялі важны горад Фао на поўдні Ірака і глыбока уклініліся на іракскую тэрыторыю на поўначы. Але вясной тактычную ініцыятыву перахапіў Ірак, дасягнуўшы поспеху на цэнтральных участках фронту.

З мая 1987 г. на фронце ўсталявалася зацішша. Савет Бяспекі ААН прыняў рэзалюцыю № 598, якая прапанавала праціўнікам спыніць агонь.

З красавіка па ліпень 1988 г. Ірак правёў чатыры паслядоўных наступленняў. У ходзе аперацыі «Блаславёны Рамадан» іракцы вярнулі сабе страчаныя пазіцыі на поўдні.

Улетку Іран праводзіць паспяховую наступальную аперацыю «Мерсад». Тым часам іракскія часці ўварваліся на тэрыторыю Ірана, на Тэгеран пасыпаліся ракеты. Хамейні нарэшце зразумеў, што «пераможнага канца» не будзе.

Генеральны сакратар ААН абвясціў 20 жніўня днём спынення агню.

У ходзе канфлікту загінула прыблізна 180 000 іракскіх салдат і 500 000 іранскіх, а таксама не менш за 20 000 мірных жыхароў. Раненні атрымалі каля 1,5 мільёна чалавек з абодвух бакоў. У агульнай складанасці Ірак і Іран страцілі да 1,3 адсотка свайго насельніцтва. Бакі таксама панеслі значныя матэрыяльныя страты: 4600 танкаў (2500 у Ірака і 2100 у Ірана), 1650 артылерыйскіх гармат, 485 самалётаў (305 у Іраку і 180 ў Ірана), 30 ваенных караблёў.

Ірана-іракская вайна стала апошнім буйным канфліктам у рамках Халоднай вайны і адным з самых працяглых ўзброеных канфліктаў XX стагоддзя, а таксама апошняй «татальнай вайной» стагоддзя. Важную ролю ў ходзе вайны згулялі разведка, вайсковыя вучэнні і баявы дух салдат, камандная структура войскаў. Вялікая была роля ландшафту, інжынерных часцей і лагістыкі. У ходзе ірана-іракскай вайны шырока ўжываліся хімічнае і ракетнае ўзбраенне.

У ходзе паветраных баёў былі апрабаваны тэхналогіі «электроннай вайны», шырока ўжываліся дазапраўкі ў паветры. Яшчэ раз была даказана важнасць бамбардзіровак аэрадромаў праціўніка — 60 адсоткаў іранскіх самалётаў было знішчана іракцамі на зямлі. Паветраныя баі мелі месца на працягу ўсяго канфлікту, хоць іх інтэнсіўнасць і знізілася з ходам вайны з-за недахопу запчастак ў Ірана. У межах кампаніі на моры добра сябе паказалі ракеты «Экзасет» і «Гарпун», горш — кітайскія HY-2. Іран актыўна выкарыстаў мініраванне вод Персідскага заліва. Баявы вопыт, атрыманы ў ходзе ірана-ірацкай вайны, спрыяў развіццю зброевых тэхналогій.