Расея Сураж

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Сураж (неадназначнасьць).

Сура́ж) — места ў Расеі, на рацэ Іпуці. Адміністрацыйны цэнтар Сураскага раёну Бранскай вобласьці. Насельніцтва на 2016 год — 11 089 чалавек. Знаходзіцца за 170 км на паўднёвы захад ад Бранску. Чыгуначная станцыя на лініі Ворша — Унеча.

Сураж лац. Suraž
Капліца-пахавальня
Герб Суражу
Першыя згадкі:	XVII стагодзьдзе
Магдэбурскае права:	4 чэрвеня 1782
Былая назва:	Суражычы, Сураж-на-Іпуці, Сураж-Северскі
Краіна:	Расея
Суб’ект фэдэрацыі:	Бранская вобласьць
Муніцыпальны раён:	Сураскі
Плошча:	10 км²
Насельніцтва:	11 709 чал. (2009)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	48330
Паштовы індэкс:	243500
Нумарны знак:	32
Геаграфічныя каардынаты:	53°1′0″ пн. ш. 32°24′0″ у. д. / 53.01667° пн. ш. 32.4° у. д. / 53.01667; 32.4 32°24′0″ у. д. / 53.01667° пн. ш. 32.4° у. д. / 53.01667; 32.4
Сураж на мапе Расеі Сураж
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Сураж Северскі — места гістарычнай Старадубшчыны (частка Смаленшчыны і Севершчыны), на этнічнай тэрыторыі беларусаў.

Паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Маскоўскай дзяржавай

Упершыню Сураж упамінаецца ў ХV ст., калі вялікі князь Казімер аддаў Сураж на рацэ Іпуці свайму дзядзьку князю Міхалу Жыгімонтавічу. У 1454 годзе ён увайшоў у склад утворанага Старадубскага княства як удзел князя Івана Мажайскага.

У 1500 годзе князь старадубскі Сямён Мажайскі разам з уладальнікам Ноўгарад-Северскага княства Шамяцічам перайшлі на бок маскоўскага гаспадара Івана ІІІ. У 1518 годзе Старадубскае княства перайшло ў валоданьне Васіля ІІІ і спыніла сваё існаваньне.

У пачатку XVII ст. Сураж вярнуўся ў склад Вялікага Княства Літоўскага, што пацьвердзіла Дэвулінскае замірэньне 1618 году. Ён увайшоў у склад Старадубскага павету Смаленскага ваяводзтва. У гэты час упамінаецца як сяло Суражычы.

З пачаткам вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай у 1654 годзе Сураж захапілі маскоўскія войскі.

Пад уладай Маскоўскай дзяржавы і Расейскай імпэрыі

Згодна з Андрусаўскім замірэньнем 1667 году Сураж апынуўся ў складзе Маскоўскай дзяржавы. У 1781 годзе ён атрымаў статус павятовага места Ноўгарад-Северскага намесьніцтва. У гэты час ён пачынае называцца Сураж-на-Іпуці. 4 чэрвеня 1782 году расейскія ўлады даравалі месту герб «куст каноплі ў залатым полі, у знак багацьця гэтай расьліны, якой жыхары гандлююць». У 1797 годзе Сураж увайшоў у склад Маларасейскай губэрні, у назьве места прыбралі пазнаку месца знаходжаньня («на-Іпуці»), у 1802 годзе — у склад Чарнігаўскай губэрні.

11 траўня 1865 году зьявіўся праект новага гербу Суражу «ў срэбным полі блакітны шыльд з трыма залатымі манэтамі, па бардзюры восем блакітных кветак ільну». Аднак, яго так і не зацьвердзілі. На 1870 год у месьце было 318 будынкаў, у тым ліку 3 камяніцы, дзейнічалі царква і 2 малітоўныя дамы, працавалі школа, шпіталь і 42 крамы. На 1897 год — 817 будынкаў, сярод якіх 23 мураваныя, штогод адбываліся 6 кірмашоў, штотыдзень — торг. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, беларусы складалі 67,3% жыхароў Сураскага павету.

Яшчэ ў 1846 годзе тутэйшы шляхціч Рыгор Есімонтаўскі выдаў кнігу «Апісаньне Сураскага павету Чарнігаўскай губэрні». У гэтай працы лібэральны зямянін шмат пісаў пра эканамічныя пэрспэктывы краю, а ў этнаграфічным разьдзеле апавядаў пра мясцовых сялянаў — ліцьвінаў («усё насельніцтва Сураскага павету, якое носіць народную назву ліцьвінаў»). У 1890 годзе адзначалася, што ў газэце «Чарнігаўскія губэрнскія ведамасьці» выйшаў артыкул пра «народныя паданьні ліцьвінаў — жыхароў Ноўгарад-Северскага, Старадубскага, Мглінскага і Сураскага паветаў».

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Сураж абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, дзе стаў цэнтрам павету («падраёну») Гомельскага раёну. Аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР, дзе ён стаў цэнтрам павету Гомельскай губэрні (у 1926—1929 гадох у Бранскай губэрні). У 1921 годзе Сураскі павет пераназвалі ў Клінцоўскі. У 1929 годзе Сураж стаў цэнтрам раёну Заходняй вобласьці (з 1938 году ў Арлоўскай, з 1944 году ў Бранскай вобласьці).

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1867 — 4,0 тыс. чал., зь іх гандляроў было 70, мяшчанаў — 3049, сялянаў — 263, шляхты і разначынцаў — 458; 1870 год — 3850 чал., у тым ліку 11 каталікоў і 2743 юдэяў; 1897 год — 4006 (1997 муж. і 2009 жан.), зь іх 978 беларусаў (464 муж. і 514 жан.), 559 расейцаў (355 муж. і 204 жан.), 33 украінцы (23 муж. і 10 жан.), 25 палякаў (12 муж. і 13 жан.), 2400 жыдоў (1137 муж. і 1263 жан.)
• XX стагодзьдзе: 1939 год — 9,0 тыс. чал.; 1959 год — 8,5 тыс. чал.; 1975 год — 10,3 тыс. чал.; 1991 год — 12,6 тыс. чал.; 1993 год — 12,8 тыс. чал.
• XXI стагодзьдзе: 2002 год — 12,0 тыс. чал.; 2008 год — 11,7 тыс. чал.; 2016 год — 11 089 чал.

Рэлігія

 

У канцы XX ст. у Суражы збудавалі новую царкву Зьвеставаньня Багародзіцы.

У Суражы працуюць кардонная фабрыка, швацкая фабрыка «Суражанка», масласыраробчы завод, хлебакамбінат.

Славутасьці

• Будынак краязнаўчага музэю (1893)
• Будынак пэдагагічнага каледжу
• Капліца-пахавальня шляхоцкага роду Іскрыцкіх (1907)

Страчаная спадчына

• Царква Зьвеставаньня Багародзіцы (XIX ст.)
• Царква Сьвятой Тройцы (XIX ст.)

• Рыгор Есімонтаўскі (1785—1851) — землеўладальнік, шляхціч, этнограф, які вывучаў беларусаў Старадубшчыны

• Старадубскае княства
• Ліцьвіны Севершчыны

• Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XI: Sochaczew — Szlubowska Wola. — Warszawa, 1890.

• Сураж , Radzima.org