Мосар: вёска ў Глыбоцкім раёне Віцебскай вобласьці Беларусі

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Мосар (неадназначнасьць).

Уваходзіць у склад Удзелаўскага сельсавету Глыбоцкага раёну Віцебскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 348 чалавек. Знаходзіцца за 20 км на поўнач ад Глыбокага, за 220 км ад Віцебску; на аўтамабільнай дарозе, якая злучае Мосар з Глыбокім.

Мосар лац. Mosar
Касьцёл Сьвятой Ганны
Першыя згадкі:	1514
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Віцебская
Раён:	Глыбоцкі
Сельсавет:	Удзелаўскі
Насельніцтва:	348 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2156
Паштовы індэкс:	211807
СААТА:	2215882096
Нумарны знак:	2
Геаграфічныя каардынаты:	55°13′39″ пн. ш. 27°27′59″ у. д. / 55.2275° пн. ш. 27.46639° у. д. / 55.2275; 27.46639 27°27′59″ у. д. / 55.2275° пн. ш. 27.46639° у. д. / 55.2275; 27.46639
Мосар на мапе Беларусі ± Мосар Мосар
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Мосар — даўняе мястэчка гістарычнай Ашмяншчыны (частка Віленшчыны). У наш час атрымаў вядомасьць дзякуючы а. Юзэфу Бульку, намаганьнямі якога мясцовы касьцёл Сьвятой Ганны ў стылі клясыцызму, помнік архітэктуры XIX стагодзьдзя, пераўтварыўся ў духоўны цэнтар. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся палац Бжастоўскіх, помнік архітэктуры XVIII стагодзьдзя, зруйнаваны бальшавікамі.

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Мосар ўпамінаецца ў 1514 годзе. Ягоным уладальнікам быў Юры Зяновіч (Зяноўевіч), намесьнік браслаўскі, якому ў грамаце вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ад 11 кастрычніка 1554 году было дазволена «при именью его Мосары над р. Дисною, местечко посадити, торг и корчмы вольные к пожитку у его мети».

Пазьней Мосар перайшоў у валоданьне ваяводу троцкаму Пацу, а ад яго — маршалку вялікаму Марцыяну Валовічу. У 1639 годзе ўладальнікамі маёнтку зьяўлялася сям’я Долмат-Ісайкоўскіх, ад якой ён зноў перайшоў Пацам у якасьці пасагу. Пэўны час уладальнікамі Мосара былі Млечкі. Канстанцыя Млечка ў канцы 17 стагодзьдзя пабралася шлюбам з кашталянам троцкім Янам Уладыславам Бжастоўскім з гербу Стрэмя, па чым маёнтак знаходзіўся ў валоданьні Бжастоўскіх на працягу больш чым 200 гадоў.

У 1775—1790 гадох Робэрт і Ганна (з роду Плятэраў) Бжаздоўскія збудавалі ў Мосары вялізны палац, які ўяўляў сабой двухпавярховы будынак, выкананы ў стылі строгага клясыцызму і нагадваў каралеўскую рэзыдэнцыю ў варшаўскіх Лазенках. Палац меў багатае ўнутранае аздабленьне і налічваў некалькі заляў, у адной зь якіх — Каралеўскай — знаходзіліся генэалягічнае дрэва ўсіх каралёў польскіх, арыгінальная печ у выглядзе піраміды на пяці кулях, а таксама францускі камін зь бюстам Станіслава Аўгуста Панятоўскага, які некалькі разоў гасьцяваў у Мосары. Апроч Каралеўскай, палац меў Бальную залю з камінам з чорнага мармуру і Люстраную, дзе сьцены былі аздобленыя люстранымі панэлямі. Таксама ў палацы знаходзіўся Кітайскі пакой, аздоблены ва ўсходнім стылі. Вакол знаходзіўся пэйзажны парк з дубовай алеяй і садам. Палац быў зьнішчаны бальшавікамі падчас адступленьня ў 1920 годзе.

Апроч палаца, у 1792 годзе ў Мосары Робэрт і Ганна (з роду Плятэраў) Бжастоўскія збудавалі мураваны касьцёл Сьвятой Ганны і запісалі «фундуш» з 1000 чырвоных злотых, зацьверджаны Ігнатам Масальскім. У касьцёле ў срэбранай труне былі пахаваныя рэліквіі сьвятога Юстына, якія трапілі сюды зь Мядзела. Апроч гэтага, у касьцёле былі пахаваныя яго заснавальнік — Р. Бжастоўскі — а таксама ягоныя нашчадкі.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Мосар апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Дзісенскім павеце Віленскай губэрні. У XIX стагодзьдзі некалькі тысячаў вернікаў штогод зьяжджаліся ў мясцовы касьцёл на дзень Сьвятога Юстына. За ўдзел у вызвольным паўстаньні 1830—1831 гадоў расейскія ўлады канфіскавалі частку земляў Бжаздоўскіх. Каля 1840 году ўніяцкая царква, збудаваная ў XVIII стагодзьдзі, абрушылася, і царкоўную маёмасьць разам з званамі перадалі ў Вярхнянскую царкву.

У канцы XIX стагодзьдзя Мосар перайшоў у валоданьне Пілсудзкіх: у 1870 годзе яго набыў Эдмунд Пілсудзкі, а ягоны сын Калікст Юзаф Пілсудзкі быў наступным і апошнім уладальнікам маёнтку. У 1872 годзе ў мястэчку адкрылася народная вучэльня. На 1885 год маёнтак налічваў 558 сялянаў і 2030 дзесяцінаў зямлі, зь якіх 1206 дзесяцінаў былі ў Мосары і 824 — у Буках.

За часамі Першай сусьветнай вайны Мосар занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Мосар абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Мосар апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам гміны Дзісенскага павету Віленскага ваяводзтва.

У 1939 годзе Мосар увайшоў у БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году стаў цэнтрам сельсавету Дунілавіцкага раёну. У Другую сусьветную вайну зь ліпеня 1941 да чэрвеня 1944 году вёска знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху. З 1960 году Мосар уваходзіць у склад Удзелаўскага сельсавету Глыбоцкага раёну. На 1992 год у вёсцы было 204 двары, на 1997 — 231, на 1999 — 224.

• Мястэчка на старых здымках
•  
  Касьцёл, каля 1900 г.
•  
  Палац Бжастоўскіх, 1925 г.
•  
  Палац, 1914 г.
•  
  Інтэр’ер палаца, 1914 г.

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1885 год — 117 чал.
• XX стагодзьдзе: 1992 год — 428 чал.; 1997 год — 494 чал.; 1998 год — 485 чал.; 1999 год — 489 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2010 год — 348 чал.

Інфраструктура

У вёсцы працуюць базавая школа, бібліятэка, клюб, фэльчарска-акушэрскі пункт, пошта і 2 крамы.

Мосар уваходзіць у склад ААТ «За Радзіму», працуе льнозавод.

 

Музэі

Антыалькагольны музэй

З ініцыятывы ксяндза Юзафа Булькі ў Мосары быў створаны адзіны ў Беларусі антыалькагольны музэй, разьмешчаны ў званіцы. У музэі знаходзіцца самагонны апарат, прынесены местачкоўцамі, столік з самаварам і шалямі, зь якіх можа выпіць гарбаты. Сьцены музэю аздабляюць антыалькагольныя плякаты, а ў самім касьцёле ёсьць «Кніга цьвярозасьці», дзе людзі на пэўны тэрмін даюць перад Богам абяцаньне ня піць Апроч самога музэю, у вёсцы створаная Алея цьвярозасьці,. якую заклалі прадстаўнікі клюбаў ананімных алькаголікаў зь Беларусі, Латвіі і Летувы. Дзякуючы сьвятару многія жыхары Мосара і навакольных вёсак спынілі злоўжываньне алькаголем.

Музэй парафіі

У Мосары дзейнічае адзіны ў вобласьці музэй Мосарскай парафіі, дзе захоўваецца калекцыя прыладаў працы, якімі карысталіся продкі беларусаў: мёдагонка, жорны, сталярны варштат, кросны, разнастайныя стругальныя інструмэнты. Сам музэй знаходзіцца ў былой пуні, дзе калісьці захоўвалі збожжа.

Славутасьці

Помнікі археалёгіі

За 1,5 км на паўднёвы захад ад Мосару знаходзіцца курганны могільнік, які складаецца зь 10 насыпаў. Ягонае стварэньне адносяць да X — пачатку XI стагодзьдзяў. Могільнік у канцы XVIII стагодзьдзя выявіў і дасьледаваў В. Мінліх, які раскапаў 6 насыпаў. Цяпер матэрыялы гэтых дасьледаваньняў захоўваюцца ў Эрмітажы ў Санкт-Пецярбургу.

Шматлікія археалягічныя знаходкі і курганны могільнік сьведчаць пра тое, што Мосар зьяўляецца адным з найбольш старажытных паселішчаў у раёне.

Помнікі архітэктуры

 

Галоўная славутасьць Мосара — касьцёл Сьвятой Ганны, помнік архітэктуры клясыцызму XVIII стагодзьдзя. У 1990 годзе сюды прызначылі пробашчам Юзафа Бульку, з ініцыятывы якога касьцёл адрэстаўравалі, а вакол заклалі парк з рэдкімі расьлінамі, кветкамі, фантанамі і садам камянёў.

У 2004 годзе на вяршыні ўзгорку, што знаходзіцца на ўсходзе вёскі, паставілі 23-мэтровы крыж, які зьяўляецца самым высокім у Беларусі і бачны за 15 км навокал у яснае надвор’е. Крыж быў пастаўлены ў гонар 490-годзьдзя вёскі дзякуючы намаганьням ксяндза Ю. Булькі.

Страчаная спадчына

• Палац Бжастоўскіх (XVIII ст.)
• Царква

• Краявіды Мосару
•  
  Касьцёл Сьвятой Ганны
•  
  Касьцёл, алтар
•  
  Касьцёл, хоры
•  
  Касьцёл, амбон

•  
  Званіца
•  
  Скульптура ў парку каля касьцёла
•  
  Алея цьвярозасьці каля касьцёла
•  
  Старыя могілкі

• Павал Ксавэры Бжастоўскі (1739—1827) — дзяржаўны і рэлігійны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, мэцэнат
• Юзаф Булька (1925—2010) — ксёндз, пробашч у касьцёле Сьвятой Ганны
• Антоні Дулінец (1889—1966) — беларускі каталіцкі сьвятар лацінскага абраду, удзельнік беларускага хрысьціянскага руху.

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2000. — Т. 10: Малайзія — Мугаджары. — 544 с. — ISBN 985-11-0169-9
• Зямчонак Ё. Старонкі гісторыі Пастаўскага Паазер’я. — Паставы: «Сумежжа», 2004.
• Лянкевіч Л. Касьцёл у Мосары // Наша Ніва. 4 верасьня 2007 г.
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Глыбоцкага р-на. — Мн.: БелЭн, 1995. — 454 с. ISBN 985-11-0014-5.
• Харэўскі С. Маршруты па Беларусі: Глыбокая Эўропа і сталіца кітчу Мосар // Наша Ніва. 22 жніўня 2009 г.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 5: М — Пуд. — 592 с. — ISBN 985-11-0141-9
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba. — Warszawa, 1885.

• Мосар, Radzima.org
• Вёска Мосар. Здымкі