Уран (лат. Uranium, U) — Менделеевтың периодик таблицаһының 7-се осор элементы.
Тәртип номеры — 92.
Уран | |
Масса | 238,02891 ± 3,0E−5 массаның атом берәмеге |
---|---|
Кем хөрмәтенә аталған | Уран |
Асыусы йәки уйлап табыусы | Эжен Пелиго[d] |
Асыу датаһы | 1789 |
Элемент символы | U |
Химик формула | U |
Каноническая формула SMILES | [U] |
Атом һаны | 92 |
Электр кирелеге | 1,38 |
Ионный радиус | 1,03 ангстрем, 0,89 ангстрем, 1 ангстрем, 1,17 ангстрем, 0,76 ангстрем, 0,45 ангстрем, 0,52 ангстрем, 0,73 ангстрем һәм 0,86 ангстрем |
Тығыҙлыҡ | 19,05 ± 0,01 грамм на кубический сантиметр |
Етештереү ысулы | настуран[d] |
Уран Викимилектә |
Атом массаһы — 238,029; актиноидтарға ҡарай. Уранда радиоактив элементтар аҙ, тотороҡло изотоптары юҡ. Уның иң киң таралған изотобы уран-238 (146 нейтронлы, тәбиғи уранда 99,3 % тәшкил итә) һәм уран-235 (143 нейтронлы, тәбиғи уранда миҡдары 0,7204 %).
Уран элементының символы — U (Уран тип уҡыла).
Уран 1789 йылда Клапрот Мартин Генрих тарафынан асыла.
Боронғо заманда уҡ тәбиғи уран окисы һары һауыт-һаба яһау өсөн ҡулланылған. Мәҫәлән, Неаполь янында һары быяла ярсығы табылған, унда 1 % уран оксиды бар булып сыҡҡан, быяла беҙҙең эраның 79-сы йылында эшләнгән булған Уран тарихында беренсе мөһим дата — 1789 йылда немец натурфилософы, химик Мартин Генрих Клапрот Саксония настуран мәғдәнен ҡаҙып алып, алтынһыу-һары «тупраҡтан» металға оҡшаш ҡара матдә тергеҙеүе. Клапрот уны яңы элемент тип иҫәпләп, Уран планетаһы хөрмәтенә шундай исем бирә.
Уран илле йыл металл тип иҫәпләнеп йөрөй. 1841 йылда ғына француз химигы Эжен Пелиго (1811—1890) металға оҡшаш ялтырауыҡлы булһа ла, Клапрот уран элемент түгел, UO2 оксиды тип иҫбатлай. 1840 йылда Пелиго ябай матдә уранды айырып ала һәм уның атом ауырлығын билдәләй.
Уранды өйрәнеүҙә киләһе мөһим аҙымды 1874 йылда Д. И. Менделеев яһай. Ул үҙе эшләгән периодик системаһына таянып, уранды таблицаһының иң алыҫ шаҡмағына урынлаштырған. Элек урандың атом ауырлығын 120-гә тигеҙ тип һанағандар. Менделеев был миҡдарҙы ике тапҡыр арттыра. 12 йылдан һуң уның фекере немец химигы Циммерман (J. Zimmermann) тәжрибәләре менән раҫлана.
1896 йылда, уран тикшергәндә, француз ғалимы Антуан Анри Беккерель осраҡлы рәүештә радиоактив тарҡалыуҙы (радиоактивный распад) аса.
Уран — күп һанда осрай торған иң ҙур номерлы элемент. Ер ҡабығы йөкмәткеһенең 0,00027 % (ауырлығы) тәшкил итә, диңгеҙ һыуында концентрацияһы — 3,2 мкг/л (башҡа мәғлүмәттәр буйынса, 3,3·10-7 %). Литосферала уран миҡдары 3 йәки 4 ·10−4% тип баһалана .
№ | Исеме ятҡылығы | Илдә | Запасы, т | Оператор ятҡылығы | эшләй башлаған |
---|---|---|---|---|---|
1 | Төньяҡ Хорасан | Ҡаҙағстан | 200 000 | Казатомпром | 2008 |
2 | Мак-Артур-Ривер | Австралия | 160 000 | Cameco | 1999 |
3 | Сигара-Лейк | Канада | 135 000 | Cameco | |
4 | Көньяҡ Эльконское | Рәсәй Федерацияһы | 600 112 | Атомредметзолото | |
5 | Инкай | Ҡаҙағстан | 900 75 | Казатомпром | 2007 |
6 | Стрельцовский | Рәсәй Федерацияһы | 50 000 | Атомредметзолото | |
7 | Зоовч Овоо | Монголия | 50 000 | AREVA | |
8 | Моинкум | Ҡаҙағстан | 700 43 | Казатомпром, AREVA | |
9 | Мардая | Монголия | 22 000 | Resources Khan, Атомредметзолото, Монголия Хөкүмәт | |
10 | Ирколь | Ҡаҙағстан | 18 900 | Казатомпром, China Guangdong Nuclear Power Co | 2009 |
11 | Һары Һыу | Украина | 12 000 | ВостГок | 1959 |
12 | Олимп-Дэм | Австралия | 1988 | ||
13 | Россинг | Намибия | 1976 | ||
13 | Доминион | КАР | 2007 | ||
13 | Рейнджерс | Австралия | 1980 |
Уран (элемент) Викимилектә |
This article uses material from the Wikipedia Башҡорт article Уран (элемент), which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Башҡа шарт булмаһа, CC BY-SA 4.0 лицензияһына ярашлы, эстәлек менән һәр кем файҙалана ала. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Башҡорт (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.