Теллур

Тәртип номеры — 52.Металлоид.

Теллур
Масса	127,6 ± 0,03 массаның атом берәмеге
Кем хөрмәтенә аталған	Теллус[d]
Асыусы йәки уйлап табыусы	Мюллер, Франц Йозеф[d]
Асыу датаһы	1783
Элемент символы	Te
Химик формула	Te
Каноническая формула SMILES	[Te]
Атом һаны	52
Электр кирелеге	2,1
Ионный радиус	2,21 ангстрем, 0,66 ангстрем, 0,97 ангстрем, 0,43 ангстрем һәм 0,56 ангстрем
Тығыҙлыҡ	6,24 ± 0,01 грамм на кубический сантиметр
Иреү температураһы	842 ± 1 ℉
Ҡайнау нөктәһе	1814 ± 1 ℉
Давление пара	0 ± 1 mm Hg
PGCH коды	0587
Временное среднее значение предела допустимого воздействия	0,1 ± 0,1 mg/m³
IDLH	25 ± 1 mg/m³
Таксонда бар	Paris polyphylla var. chinensis[d]
Теллур Викимилектә

Теллур элементының символы — Te (Теллур тип уҡыла).

Теллур 1782 йылда Франц Йозеф Мюллер тарафынан асыла.

Трансильванияла алтын мәғдәне ятҡылыҡтары тау инспекторы булып эшләп йөрөгән Йозеф Франц Мюллер (аҙаҡ ул барон фон Райхенштейн булып йөрөй) Австро-Венгрия территорияһында яңы элемент таба. 1798 йылда Мартин Генрих Клапрот теллурҙы айырып ала һәм уның мөһим үҙенсәлектәрен билдәләй.

Латинса tellus, эйәлек килештә telluris, Ер тигәндән алынған исемде Мартин Клапрот тәҡдим иткән.

Ер ҡабығындағы ауырлығы күләме 1·10⁻⁶ % тәшкил итә. 100-гә яҡын теллур минералдары билдәле. Иң йыш осрай торған теллуридтар — баҡыр, ҡурғаш, цинк,көмөш һәм алтын теллуридтары . Теллурҙың изоморф ҡатнашмалары сульфидтарҙа күп күҙәтелә .Минералдар араһында теллур айырым әһәмиәткә эйәләре: алтаит (PbTe), сильванит (AgAuTe₄), калаверит (AuTe₂), гессит (Ag₂Te), креннерит [(Au, Ag)Te], петцит (Ag₃AuTe₂), мутманнит [(Ag, Au)Te], монбрейит (Au₂Te₃), нагиагит ([Pb₅Au(Te, Sb)]₄S₅), тетрадимит (Bi₂Te₂S). Теллурҙың кислородлы берләшмәләре осрай, мәҫәлән, ТеО₂ — теллур охраһы.

Теллур һәм уның осоусан берләшмәләре ағыулы. Организмға эләккәндә күңел болғаныуы, бронхит, пневмония (үпкә ялҡынһыныуы) килтереп сығара. Һауалағы ПДК-һы төрлө ҡушылмалар өсөн 0,007-0,01 мг/м³, һыуҙа 0,001-0,01 мг/л миҡдарында тирбәлә. Теллурҙың канцерогенлығы раҫланмаған..

Ағыуланған осраҡта, теллур организмдан бик насар еҫле теллур ҡушылмалары формаһында сығарыла. Уларҙың еҫе һарымһаҡҡа оҡшаған, шуға күрә организмға ҙур булмаған күләмдә теллур ингәндә лә, кеше һулышынан һарымһаҡ еҫе сыға башлай, һәм был теллур менән ағыуланыуҙың мөһим билдәһе.

• Теллур// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 25-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.

• Теллур//Большая российская энциклопедия(недоступная ссылка)
• Теллур на Webelements
• Теллур в Популярной библиотеке химических элементов 2009 йыл 25 ноябрь архивланған.