Ҡурғаш
Ҡурғаш (лат. Plumbum; символы Pb, рус. Свинец) — Менделеевтың химик элементтарҙың периодик системаһы буйынса 6-сы осор, 14-се төркөм элементы.
Тәртип номеры — 82
| Ҡурғаш | |
 | |
| Масса | 207,2 ± 1,1 массаның атом берәмеге |
|---|---|
| Төҫ | Һоро |
| Элемент символы | Pb |
| Химик формула | Pb |
| Каноническая формула SMILES | [Pb] |
| Атом һаны | 82 |
| Электр кирелеге | 2 |
| Ионный радиус | 1,19 ангстрем, 1,29 ангстрем, 1,4 ангстрем, 1,49 ангстрем, 0,65 ангстрем, 0,78 ангстрем һәм 0,94 ангстрем |
| Стандартная молярная энтропия | 64,8 ± 0,05 Дж / (моль·К) |
| Тығыҙлыҡ | 11,34 ± 0,01 грамм на кубический сантиметр |
| Иреү температураһы | 328 °C һәм 621 ± 1 ℉ |
| Ҡайнау нөктәһе | 3164 ± 1 ℉ һәм 1740 °C |
| Давление пара | 0 ± 1 mm Hg |
| PGCH коды | 0368 |
| Временное среднее значение предела допустимого воздействия | 0,05 ± 0,01 mg/m³ |
| IDLH | 100 ± 10 mg/m³ |
| Таксонда бар | F. vulgare һәм Paris polyphylla var. chinensis[d] |
 Ҡурғаш Викимилектә | |
Ябай матдә булараҡ ҡурғаш — еңел сүкелә, сағыштырмаса тиҙ ирей торған ауыр металл, зәңгәрһыу.- көмөш аҡ төҫтә Тығыҙлығы — 11,35 г/см3.
Ҡурғаш ағыулы. Борондан билдәле металл.
Тарихи мәғлүмәт
Ҡурғаш күп мең йыллыҡтар ҡулланыла, сөнки ул киң таралған, еңел табыла һәм эшкәртелә. Ул бик еңел сүкелә һәм эшкәртелә. Ҡурғаш иретеү кешегә металлургия процесстары йәһәтенән беренсе табылған. Б.э. тиклем 6400 йылда эшләнгән муйынсаҡ бөртөгө Чатал-Һүйүк мәҙәниәтендә табылған.Ҡурғаштан яһалған иң боронғо предмет тип йыш ҡына Мысырҙың беренсе династияһы осорҙарына ҡараған оҙон итәкле ҡатын-ҡыҙҙың статуэткаһы һанала: ул б. э. тиклем 3100-2900 йылдарҙа ҡойолған, Британия музейында һаҡлана (EA инвентарь номеры 32138).
Алхимияла ҡурғаш Сатурн планетаһы менән ассоциациялана һәм уның символы ♄ булып тора . Борон аҡ ҡурғаш, ҡурғаш һәм һөрмә йыш ҡына бер-береһенән айырылмай, уларҙы бер үк металлдың төрлө төрҙәре тип һанағандар, ә бит шул ваҡытта уҡ әле Өлкән Плиний аҡ ҡурғаш һәм ҡурғашты айырымлап, тәүгеһен «plumbum album», ә ҡурғашты "plumbum nigrum"тип атаған була:8-9.
Этимологияһы
Урыҫса «Свинец» һүҙенең килеп сығышы аңлашылмай. Был металл болгарса «олово» тип атала, славян телдәренең күпселегендә (серб-хорват, чех, поляк) шуға оҡшаш: волава, olovo, ołów һ.б.), шулай уҡ бер нисә славян - рус, украин(свинець), белорус (свінец), словен (svinec) телдәрендә оҡшаш һүҙҙәр бар.
Г. М. Тележко фекеренсә, барыһына ла туғандаш һүҙ «свин», йәғни ҡурғаш — «бысраҡ металл», «чушка» (урыҫса сусҡанан тыш ҡойолма киҫәкте аңлатһа, был һүҙ беҙгә сусҡа тип аңлашыла)
Латин plumbum һүҙе инглизсә plumber — һыу үткәреүсе тигәндән килеп сыҡҡан (тап боронғо Римда был металл һыу үткәргес торбалар өсөн ҡулланылған).
Тәбиғәттә
Ер ҡабығында — массаһы буйынса 1,6·10-3 %
Самородоҡ ҡурғаш һирәк осрай, ул тупланған матдәләр даирәһе ултырма тоҡомдарҙан алып интрузив тоҡомдарға тиклем шаҡтай киң.
Ҡурғаш миҡдары
Был таблицала тәбиғәт шарттарында ҡурғаш таралыуының ҡайһы бер параметрҙары килтерелә (А. П. Виноградов буйынса):
| Тоҡом | Таш метеорит | Дунит һ. б. | Базальт һәм башҡалар. | Диорит һ. б. | Гранит һ. б. | Балсыҡ һ. б. | Ер ҡабығында |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Йөкмәткеһе, күләме.% | 2×10−5 | 1×10−5 | 8×10−4 | 1,5×10−3 | 2×10−3 | 2×10−3 | 1,6×10−3 |
| Объекттар | Тере матдә Ерҙә | Литосфера | Тупраҡ | Үҫемлектә (көлдә) | Һыу океан (мг/л) |
|---|---|---|---|---|---|
| Йөкмәткеһе, күләме.% | 5×10−5 | 0,0016 | 0,001 | 0,001 | 0,00003 |
Был таблица минералдарҙа элементтар концентрацияһының дөйөмләштерелгән концентрацияһы күрһәтелгән.
| Минералдар | Ҡурғаш (дөйөм) | Уран | Торий |
|---|---|---|---|
| Настуран | 4,750 (308) | 58,87 (242) | 2,264 (108) |
| Монацит | 0,6134 (143) | 0,2619 (160) | 6,567 (150) |
| Ортит | 0,0907 (90) | 0,1154 (88) | 6,197 (88) |
| Циркон | 0,0293 (203) | 0,1012 (290) | 0,1471 (194) |
| Сфен (Титанит) | 0,0158 (12) | 0,0511 (14) | 0,0295 (21) |
Ҡурғаш алыу өсөн, нигеҙҙә, галенит булған мәғдән ҡулланыла.
Шулай уҡ ҡарағыҙ
- Свинцово-кислотный аккумулятор
- Интерметаллиды свинца
Иҫкәрмәләр
Һылтанмалар
Әҙәбиәт
- Свинец// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 23-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
 Тышҡы медиафайлдар |
|---|
This article uses material from the Wikipedia Башҡорт article Ҡурғаш, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Башҡа шарт булмаһа, CC BY-SA 4.0 лицензияһына ярашлы, эстәлек менән һәр кем файҙалана ала. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Башҡорт (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.