Türkiyə Prezidentlərinin Siyahısı: Türkiyə Cümhuriyyətinin dövlət başçıları

24 iyul 1923-cü ildə Lozanna sülh müqaviləsi imzalandıqdan və Türkiyə Böyük Millət Məclisinin beynəlxalq səviyyədə tanınmasından sonra, 1923-cü il oktyabrın 29-da Osmanlı İmperiyasının varisi olan Türkiyə Cümhuriyyətinin yaradılması elan edildi; elə həmin gün Türkiyə Böyük Millət Məclisinin sədri Mustafa Kamal Paşa onun prezidenti seçildi. 3 mart 1924-cü ildə Osmanlı xilafəti tamamilə ləğv edildi.

1950-ci ildən 9 iyul 2018-ci ilədək prezidentlik əsasən təntənə rolu daşıyırdı, eyni anda prezident Türkiyə Cümhuriyyətini təmsil edirdi və türk millətinin birliyini simvolizə edirdi, Konstitusiyanın həyata keçirilməsi və digər dövlət orqanlarının qarşılıqlı həmahəng fəaliyyətini təmin edirdi. 2017-ci ildə keçirilmiş referendumda hökumətin respublika prezidentinə tabe olmasını nəzərdə tutan parlament idarəetmə formasından prezident respublikasına keçid və baş nazir vəzifəsinin ləğvini ehtiva edən 18 dəyişiklik təsdiq edildi. Konstitusiyanın 101–106-cı maddələri namizədlərə qoyulan tələbləri, seçki proseduru, prezidentin vəzifə və məsuliyyətlərini müəyyən edir. Daha əvvəl prezident Türkiyə parlamentinin üzvləri tərəfindən seçilirdi; 2007-ci ildə Konstitusiyaya edilmiş düzəlişlərdən sonra prezident vətəndaşların birbaşa səsvermə yolu ilə seçilir (ilk birbaşa seçkilər 2014-cü ildə keçirildi). Prezident qanunverici işlərdə fəal iştirak etmək imkanına malikdir: parlamentin qəbul etdiyi qanun layihələrini yenidən baxılması üçün qərar vermək, qanun layihələrini müzakirəyə təqdim etmək, Konstitusiyaya dəyişikliklərlə bağlı referendum keçirmək, fərmanlar vermək (hansıları ki Konstitusiya ilə müəyyən edilmiş hallarda Baş nazir və müvafiq nazir təsdiq etməlidilər). Prezident parlament üzvlərinin ümumi sayının ən azı 1/3 hissəsi və onların ümumi üzvlərinin ən azı 3/4 qərarı ilə dövlətə xəyanət etdiyinə görə vəzifəsindən kənarlaşdırıla bilər.

Cədvəlin ilk sütununda istifadə olunan nömrələmə şərtidir. İlk sütunda istifadə olunan rəngləmə də şərtidir, hansı ki partiya mənsubiyyətini əks etdirən sütuna baxmadan şəxslərin müxtəlif siyasi qüvvələrə mənsubiyyətininin daha sadə mənimsəməsinə xidmət edir. Dalbadal bir neçə dəfə seçilən prezidentin hər səlahiyyət müddəti ayrıca əks olunub (məsələn, ardıcıl dörd dəfə seçilən (1923–1938-ci illər) Mustafa Kamal Atatürkün səlahiyyət müddətləri). Siyahıda dövlət başçılarının səlahiyyətlərinin fərqli xasiyyəti də əks olunub (məsələn, 1960-cı ildən 1966-cı ilədək dövlət başçısı olan Camal Gürsəl səlahiyyət müddəti iki dövrə bölünüb: Milli Birlik Komitəsinin rəhbəri və seçilmiş prezident olduğu vaxtlar. "Seçkilər" sütununda prezident seçən parlamentin tərkibini formalaşdıran seçki prosedurları göstərilir, 2014-cü ildən isə birbaşa prezident seçkiləri göstərilib. "Partiya" sütununda partiya mənsubiyyəti ilə yanaşı şəxslərin bitərəf (partiyasız) statusu və ya partiyasız siyasi qüvvə olaraq çıxış etdikdə silahlı qüvvələrə aidiyyəti əks olunub.

Legenda: 1 — parlamentli respublika; 2 — diktatura; 3 — prezident respublikası

  CXP   Demokrat Partiyası   ordu   bitərəf   Ədalət Partiyası   Ana Vətən Partiyası   Doğru Yol Partiyası   Ədalət və İnkişaf Partiyası

	Şəkli	Adı (doğum və vəfat tarixi)	Səlahiyyəti		Partiya	Seçkilər	İst.
			Başlaması	Bitməsi
1		Mustafa Kamal Paşa (1881–1938) türk. Mustafa Kemal Paşa 24 noyabr 1934-cü ildən— Kamal Atatürk türk. Kemal Atatürk	29 oktyabr 1923	1 noyabr 1927	Xalq Partiyası → Cümhuriyyət Xalq Partiyası	1923
			1 noyabr 1927	4 may 1931		1927
			4 may 1931	1 mart 1935		1931
			1 mart 1935	10 noyabr 1938		1935
и.о.		Mustafa Əbdülxaliq Renda (1881–1957) türk. Mustafa Abdülhalik Renda	10 noyabr 1938	11 noyabr 1938	Cümhuriyyət Xalq Partiyası
2		İsmət İnönü (1884–1973) türk. İsmet İnönü	11 noyabr 1938	3 aprel 1939	Cümhuriyyət Xalq Partiyası	1938
			3 aprel 1939	8 mart 1943		1939
			8 mart 1943	5 avqust 1946		1943
			5 avqust 1946	22 may 1950		1946
3		Mahmud Cəlal Bayar (1883–1986) türk. Mahmut Celâl Bayar	22 may 1950	14 may 1954	Demokrat Partiyası	1950
			14 may 1954	1 noyabr 1957		1954
			1 noyabr 1957	27 may 1960		1957
—		Milli Birlik Komitəsi (38 üzv) Komitənin rəhbəri — general Camal Gürsəl	27 may 1960	26 oktyabr 1961	ordu
4		general Camal Gürsəl (1895–1966) türk. Cemal Gürsel	26 oktyabr 1961	2 fevral 1966	bitərəf	1961
и.о.		İbrahim Şövqü Atasagun (1899–1984) türk. İbrahim Şevki Atasagun	2 fevral 1966	28 mart 1966	bitərəf
5		Cövdət Sunay (1899–1982) türk. Cevdet Sunay	28 mart 1966	28 mart 1973	bitərəf	1966
и.о.		Mehmet Tekin Arıburun (1905–1993) türk. Mehmet Tekin Arıburun	28 mart 1973	6 aprel 1973	Ədalət Partiyası
6		Fəxri Sabit Qorutürk (1903–1987) türk. Fahri Sabit Korutürk	6 aprel 1973	6 aprel 1980	bitərəf	1973
и.о.		İhsan Səbri Çağlayangil (1908–1993) türk. İhsan Sabri Çağlayangil	6 aprel 1980	12 sentyabr 1980	Ədalət Partiyası
—		Milli Təhlükəsizlik Şurası (MTŞ rəhbəri — general Əhməd Kənan Evrən)	12 sentyabr 1980	9 noyabr 1982	ordu
7		Əhməd Kənan Evrən (1917–2015) türk. Ahmet Kenan Evren	9 noyabr 1982	9 noyabr 1989	müstəqil	1982
8		Xəlil Turqut Özal (1927–1993) türk. Halil Turgut Özal	9 noyabr 1989	17 aprel 1993	Ana Vətən Partiyası	1989
и.о.		Əhməd Hüsaməddin Cindoruk (1933—) türk. Ahmet Hüsamettin Cindoruk	17 aprel 1993	16 may 1993	Doğru Yol Partiyası
9		Sami Süleyman Gündoğdu Dəmirell (1924–2015) türk. Sami Süleyman Gündoğdu Demirel	16 may 1993	16 may 2000		1993
10		Əhməd Necdət Sezər (1941—) türk. Ahmet Necdet Sezer	16 may 2000	28 avqust 2007	müstəqil	2000
11		Abdullah Gül (1950—) türk. Abdullah Gül	28 avqust 2007	28 avqust 2014	Ədalət və İnkişaf Partiyası	2007
12		Rəcəb Tayyib Ərdoğan (1954—) türk. Recep Tayyip Erdoğan	28 avqust 2014	24 iyun 2018	Ədalət və İnkişaf Partiyası	2014
			24 iyun 2018	28 may 2023		2018
			28 may 2023	hazırkı		2023

• Türkiyə Baş nazirlərinin siyahısı

Şərhlər

Mənbə