শিক্ষাৰ অধিকাৰ

শিক্ষাৰ অধিকাৰত স্কুল আদিৰ দ্বাৰা প্ৰাথমিক শিক্ষা সাং কৰিব নোৱাৰা লোক সকলক বুনিয়াদী শিক্ষা প্ৰদানৰ দায়িত্বৰ কথাও উল্লেখ আছে। শিক্ষাৰ অধিকাৰে শিক্ষাৰ্থী সকলৰ মাজত কোনো ভেদাভেদ নোহোৱাকৈ, ন্যূনতম শৈক্ষিক মান বৰ্তাই ৰাখি শিক্ষা প্ৰদান কৰা আৰু শিক্ষাৰ গুণগত মান বৃদ্ধিৰ ওপৰতো গুৰুত্ব প্ৰদান কৰিছে।

 

শিক্ষা আনুষ্ঠানিক প্ৰাতিষ্ঠানিক নিৰ্দেশাৱলীৰ দ্বাৰা গঠিত। সাধাৰণত, আন্তৰ্জাতিক উপকৰণসমূহে এই অৰ্থত অভিধাটো ব্যৱহাৰ কৰে তথা আন্তৰ্জাতিক মানবাধিকাৰ উপকৰণৰ দ্বাৰা সুৰক্ষিত শিক্ষাৰ অধিকাৰে, এক সংকীৰ্ণ অৰ্থত প্ৰাথমিক বুনিয়াদী শিক্ষাক বুজায়। শিক্ষাৰ বৈষম্যৰ বিৰুদ্ধে ১৯৬০চনৰ ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ সন্মিলনত শিক্ষাৰ সংজ্ঞা ধাৰা ১(২) এ এইভাবে সংজ্ঞায়িত কৰিছে: "শিক্ষাৰ সমস্ত প্ৰকাৰ তথা স্তৰ, (যেনে) শিক্ষাৰ প্ৰৱেশ, শিক্ষাৰ মান আৰু গুণগত মান, আৰু শৈক্ষিক স্থিতি, যাৰ অধীনত শিক্ষা প্ৰদান কৰা হৈছে।"

বহল অৰ্থত শিক্ষা বুলিলে "সমস্ত ক্ৰিয়াকলাপ, যাৰ দ্বাৰা এটা মানৱ গোষ্ঠীয়ে তেওঁলোকৰ বংশধৰৰ নিৰ্দিষ্ট জ্ঞান তথা দক্ষতাৰ এক সুনিৰ্দিষ্ট ৰূপ বা নৈতিক নিয়মাৱলী যি এই দলটোক তিষ্ঠি থাকিবলৈ সক্ষম কৰে।" এই অৰ্থত শিক্ষা বুলিলে বুজায় যে দৈনন্দিন জীৱন-যাত্ৰাৰ কাৰ্য সম্পাদনৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় দক্ষতা সমূহ পৰৱৰ্তী প্ৰজন্মলৈ হস্তান্তৰ কৰা তথা নিৰ্দিষ্ট সম্প্ৰদায়ৰ সামাজিক, সাংস্কৃতিক, আধ্যাত্মিক আৰু দাৰ্শনিক মূল্যবোধক আগলৈ অধিক বিস্তাৰ কৰা। মানবাধিকাৰ তথা মৌলিক স্বাধীনতা সম্পৰ্কিত আন্তৰ্জাতিক বোধগম্যতা, সহযোগিতা আৰু শান্তি শিক্ষা সম্পৰ্কিত শিক্ষাৰ বিষয়ে ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ ১৯৭৪ চনৰ প্ৰস্তাবৰ অনুচ্ছেদ ১(ক)ত শিক্ষাৰ বিস্তৃত অৰ্থ স্বীকৃত হৈছে।

সামাজিক জীৱনৰ গোটেই প্ৰক্ৰিয়াটোৰ যোগেদি ব্যক্তিবিশেষ আৰু সামাজিক গোটে অভ্যন্তৰৰ পৰা জাগ্ৰতভাৱে, আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় গোটৰ, আৰু নিজৰ ব্যক্তিগত সক্ষমতা, অধিবৃত্তি, যোগ্যতা আৰু জ্ঞানৰ লাভালাভৰ বাবে বিকাশ লাভ কৰিবলৈ শিকে।

ৰাষ্ট্ৰীয় স্তৰত শিক্ষাৰ অধিকাৰৰ উপলব্ধি বাধ্যতামূলক শিক্ষাৰ মাধ্যমে বা নিৰ্দিষ্টভাৱে বিনামূলীয়া বাধ্যতামূলক প্ৰাথমিক শিক্ষাৰ মাধ্যমেৰে অৰ্জন কৰিব পৰা যাব, যিটো নেকি মানবাধিকাৰৰ সৰ্বজনীন ঘোষণাপত্ৰ তথা অৰ্থনৈতিক, সামাজিক ও সাংস্কৃতিক অধিকাৰ সম্পৰ্কিত আন্তৰ্জাতিক চুক্তি উভয় ক্ষেত্ৰতেই উল্লেখ কৰা হৈছে।

 

ই হৈছে ২০০৯ চনৰ ৪ আগষ্টত ভাৰতীয় সংসদে প্ৰণয়ন কৰা এখন আইন। যিয়ে ভাৰতীয় সংবিধানৰ ধাৰা ২১(ক)ৰ অধীনত ৬ ৰ পৰা ১৪ বছৰৰ শিশুসকলৰ বাবে বিনামূলীয়া আৰু বাধ্যতামূলক শিক্ষাৰ বিভিন্ন বিষয় আৰু প্ৰয়োজনীয়তা সমূহৰ ব্যাখ্যা আগবঢ়াইছে।

২০১০ চনত আইনখন বলৱৎ হোৱাৰ লগে লগে প্ৰতিজন শিশুৰ বাবে শিক্ষাক মৌলিক অধিকাৰ গণ্য কৰা ১৩৫খন দেশৰ ভিতৰত ভাৰতো এখন হিচাপে পৰিগণিত হয়। শিক্ষা আইনখনে 'বিনামূলীয়া আৰু বাধ্যতামূলক' শব্দ দুটাৰ সমন্বয় ঘটাইছে। বিনামূলীয়া শিক্ষাই ব্যক্তিগত খণ্ডৰ বিদ্যালয়সমূহত নামভৰ্তি কৰা শিশুসকলক বাদ দি বাকী কোনো শিশুয়েই কোনোধৰণৰ মাচুল পৰিশোধ নকৰাকৈ বিনা অসুবিধাত প্ৰাথমিক শিক্ষা সম্পূৰ্ণ কৰিব পৰাটো বুজাইছে। 'বাধ্যতামূলক শিক্ষা'ই চৰকাৰ আৰু স্থানীয় কৰ্তৃপক্ষক ৬ ৰ পৰা ১৪ বছৰ বয়সৰ শিশুৰ বাবে প্ৰাথমিক শিক্ষা সম্পূৰ্ণ কৰিব পৰাকৈ নামভৰ্তি আৰু নিয়মীয়া উপস্থিতিৰ দায়িত্ব প্ৰদান কৰিছে।

২০০৯ চনৰ ২ জুলাইত কেবিনেটত আইনখন অনুমোদিত হৈছিল। একেটা বছৰৰ ২০ জুলাইত ৰাজ্যসভাত পাছ হোৱাৰ পিছত ৪ আগষ্টত লোকসভাত গৃহীত হয়। ৰাষ্ট্ৰপতিৰ সন্মতি লাভ কৰাৰ পিছত ২০০৯ চনৰ ২৬ আগষ্টত এইখন শিশুৰ বিনামূলীয়া আৰু বাধ্যতামূলক শিক্ষাৰ আইনৰূপে পৰিগণিত হয়।

জম্মু আৰু কাশ্মীৰৰ বাহিৰে সমগ্ৰ ভাৰততে ২০১০ চনৰ ১ এপ্ৰিলৰ পৰা আইনখন বলৱৎ কৰা হয়। সেই সময়ৰ ভাৰতীয় প্ৰধানমন্ত্ৰী মনমোহন সিঙৰ বক্তৃতাৰ দ্বাৰা আইনখন বলৱৎ হোৱাত ভাৰতীয় ইতিহাসত পোনপ্ৰথমবাৰৰ বাবে বক্তৃতাৰে এখন আইন বলৱৎ কৰা হয়। ড॰ মনমোহন সিঙে তেওঁৰ বক্তৃতাত কয়, "লিংগবৈষম্য আৰু সামাজিক বৈষম্য আঁতৰাই সকলো শিশুৰ শিক্ষা লাভ নিশ্চিতকৰণৰ বাবে প্ৰতিশ্ৰুতিবদ্ধ। সেই শিক্ষা হʼব দায়িত্বশীল আৰু সক্ৰিয় নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি তুলিব পৰা প্ৰয়োজনীয় দক্ষতা, জ্ঞান, নীতি আৰু আহৰণ কৰিব পৰা শিক্ষা।" ২০১৯ চনত কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চল ঘোষিত হোৱাৰ পিছত জম্মু আৰু কাশ্মীৰতো এই আইন বলৱৎ হয়।