X

A X (equis u xe) ye a vinticinquena letra de l'alfabeto aragonés y vintena consonant.

X
X
A B C D E
F G H I J
K L M N Ñ
O P Q R S
T U V W X
Y Z
Digrafos
ch gu ix ll ny
qu rr
Atros simbolos
Ç l·l nn tz

Perteneixe tamién a l'alfabeto latino.

En aragonés puet representar o fonema prepalatal fricativo xordo u o grupo fonico [ks].

En aragonés

En aragonés o fonema prepalatal fricativo xordo puet tener as realizacions [ʃ], [iʃ], [i̯ʃ] y [tʃ], y puet estar representau tanto por o digrafo <ix> como por a letra u grafema seguntes as siguients reglas:

  • En posición inicial de parola s'escribe u seguntes a suya realización: ixambre ~ xambre ([i’ʃambɾe], [‘ʃambɾe]), xuela ~ ixuela ([’ʃwela], [i‘ʃwela]).
  • En posición interior u final de parola se representa con o digrafo dezaga d'as vocals /a/, /e/, /o/ y /u/, sía cual sía a suya realización: caixa ([’kai̯ʃa] u [’kaʃa]), peix ([’peʃ] u [’pei̯ʃ]), coixos ([’koi̯ʃos] u [’koʃos]), buixo ([’buʃo] u [’bui̯ʃo]), etc. Manimenos en textos dialectals en que se quiera marcar explicitament la pronunciación sin a semivocal, s'admite tamién l'uso d'o grafema pa representar o fonema prepalatal fricativo xordo: caxa ([’kaʃa]), coxos ([’koʃos]), buxo ([’bui̯ʃo]), etc.
  • Dimpués de consonant, de semivocal y d'a vocal /i/ o fonema prepalatal fricativo xordo se representa siempre con o grafema : enxargar ([eɲʃaɾ’ɣa(ɾ)]), engauxar ([eŋgau̯ ’ʃa(ɾ)]), mixina ([mi’ʃina]). Cal parar cuenta que en istos casos nomás ye posible a realización [ʃ].

O grafema representa tamién o grupo fonico [ks] (que puet realizar-se como [s] en dicción rapida) en todas as posicions: xenofobo ([kseno’foβo]), xilofaga ([ksilo’faɣa]), taxi ([’taksi]), sexo ([’sekso]), axial ([ak’sjal]), examen ([ek’samen]), afixo ([a’fikso]), ortodoxas ([orto’ðoksas]), excretor ([ekskɾe’toɾ]), explicar ([ekspli’kar]), externo ([eks’teɾno]), ápex ([’apeks]), clímax ([’klimaks]), burofax ([buɾo’faks]).

En grafías medievals aragonesas y navarras

Por un regular o grafema representa, como ye dito a lo fonema prepalatal fricativo xordo. Manimenos Manuel Alvar testimonia pa o latín notarial aragonés que tamién podeba representar a vegatas a lo fonema postalveolar africau xordo que en la grafía actual se representa por o digrafo "ch": Sanxo Galinç ([’santʃo ɣa’linθ]), Lope Sanxi ([’lope ’santʃi]), Sanxo Gartianes ([’santʃo gaɾ’tjanes]), Sanxo ([’santʃo]), Sanxiz ([’santʃiθ]), Iraxe ([i’ɾatʃe]), iraxensi ([i’ratʃensi]), Oxoa ([o’tʃoa]), Exoua ([e’tʃoβa]), Exo ([e’tʃo]), Sanxetz ([’santʃeθ]), Sanxus ([’santʃus]), Belxit ([bel’tʃit]). En a más gran part d'os casos son grafías esporadicas y no s'emplegarán tanto en o romance aragonés medieval.

O costumbre de representar a prepalatal africada xorda como una ch lo ha heredau a grafía actual d'o catalán pa representar a pronunciación occidental: Xestalgar ([tʃestal’ɣaɾ]), Montixelvo ([monti’tʃelβo]), xocolata ([tʃoko’lata]), xé(ic) ([’tʃejk] u [tʃe]), etc...

Bibliografía

  • Manuel Alvar. "ESTUDIOS SOBRE EL DIALECTO ARAGONÉS" [sic]. Institución Fernando el Católico. (1987).

Referencias

Vinclos externos

Tags:

X En aragonésX BibliografíaX ReferenciasX Vinclos externosXAlfabeto aragonésAlfabeto latinoConsonantLetra

🔥 Trending searches on Wiki Aragonés:

The Times of IndiaJames CagneyAlfabeto cirilicoIdioma latínHistoriaRelatividat especialBaixo Aragón (comarca)25 de chineroGuerra de Vietnam1953WikiThe Deadly CompanionsGaliciaInstagramIlesia mudéchar de Santa María d'o Pilar de ZaragozaLCristianismo2011JudoCasas d'el ReinoAragonés benasquésPortalada/RibagorzanoCine en 1961Seu d'o Salvador de ZaragozaLista de municipios d'a provincia d'Almería2006Lista de municipios d'a provincia de BurgosSantiago Marraco SolanaMusica7 de marzoIlesia de Santa María la Mayor d'AlcanyizPrepucioIlesia de Santa María la Mayor de Tamarit de LiteraBurgaséVachinaCine en 2015MusicoLista de municipios de CantabriaChusticia d'AragónJavier Lambán MontañésLista de municipios d'a provincia de TeruelDerbi navarro-aragonésEchaculaciónElada1964Imperio RomanoSelección masculina de fútbol d'AnglaterraCristofo ColomboLista de municipios d'a provincia de CuencaFingeringLiteraturaCorrient electricaLista de BiquipediasMaella1970Cine biograficoSieglo XXIEcuadorBangladesh🡆 More