As preposicions en aragonés son en a suya mayor part d'orichen latín.
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Son preposicions a, cara, con, contra/cuentra, de, dende, dica, en, enta, entre, pa, por, seguntes, sin, sobre y ta.
A preposición a presentaba a forma arcaica ad debant de vocal en aragonés medieval, visible en o toponimo Adauesca, en o "Poema de Yuçuf" y en o "Fuero romanz de Teruel".
Bi ha cierta competencia entre a preposición en y a preposición a.
En benasqués se fa servir en complementos circunstancials de puesto que en atras variants d'aragonés presentarían a preposición en. N'esto coincide con o catalán, l'occitán y o francés, y en aragonés medieval yera muito común.
A preposición de se presenta tamién en latín y en as atras luengas romances con usos equivalents en complementos de nombre y complementos circunstancials.
As funcions basicas d'a preposición de son indicar posesión, materia, procedencia, puesto, partitivo relacionau con un pronombre adverbial en/ne, introducir complementos de rechimen verbal y fer part de locucions adverbials temporals, fer part de perifrasis verbals u preceder a un infinitivo. En aragonés medieval y en belsetán bi heba uns emplegos en competencia con a preposicion per/por con caracter d'achent u proximo a achent.
Acompanya a los infinitivos dependients dezaga de verbos u perifrasis como acabar de, haber de, deber de, decir de, precurar de, determinar de, mirar de, pareixer de, prebar de u tocar de.
Ye en as perifrasis d'intencionalidat como determinar de, decir de, mirar de, prebar de y precurar de, a on que se troba a diferencia mes gran con o castellano y un pareixiu mes gran con o francés. O castellano no presenta preposición en as construccions equivalents (decidir+verbo, intentar+verbo), mientres que o francés presenta a mesma preposición en ixas construccions (décider de+verbo, essayer de+verbo), conoixidas como infinitivo d'obchecto:
Beluns d'estos verbos anteditos son verbos volitivos. Tamién se documenta en catalán, occitán y francés l'uso d'a preposición de seguindo a estos verbos, que permaneixe mesmo cuan os verbos chenuínament aragoneses son substituitos por verbos propios d'o castellano en as zagueras pervivencias d'a luenga aragonesa:
Esta preposición tamién se presenta en o complemento de rechimen verbal dezaga de determinaus verbos como charrar de, encargar de, fer-ne de, ocupar de, ecetra.
A preposición en se troba en locativos y complementos circunstancials de puesto.
Puede expresar o medio con o que se fa cualquecosa:
A vegadas acompanya en especial a ciertos verbos de movimiento como arribar. En o "Fuero romanz de Teruel" se troba indicando dirección (fasta en, en asuso, entroa en).
A preposición enta s'emplega pa una orientación u dirección.
Presenta la forma abreviada ta, que mesmo puede estar substituida por pa.
Se tiene conoixencia que por lo menos en Ribagorza Baixa no indica orientación temporal, función que ocupan allá a u pa.
A variant contra ye mayoritaria actualment. A variant cuentra se troba en o Viello Sobrarbe y Semontano de Balbastro y redolada, se troba a sobén en aragonés medieval y dica en o "Fuero romanz de Teruel" (cuantra, cuentra, escuentra, escuantra chunto con contra a).
As preposicions en aragonés y atras luengas romances | ||
---|---|---|
en aragonés | en astur-leyonés | en castellano | en catalán | en francés | en galaicoportugués | en italiano | en occitán | en rumano |
This article uses material from the Wikipedia Aragonés article Preposicions en aragonés, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). O texto ye disponible baixo a Creative Commons Attribution/Share-Alike License; puede que sigan d'aplicación atros termins. Se veiga as Condicions d'uso ta más detalles. Wikipedia ye una marca rechistrada d'a Wiki Du học, una organización sin animo de lucro. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Aragonés (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.