Большая Кузя (орустап Большая Кузя ) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Чоо аймагында Кара-Кӧкшиниҥ јурт јеезезине кирген.
Эмдиги ӧйдӧ бу јурт јок, ээнзиреген, је статистикалык јуунтыда јон јаткан јерлердиҥ тоозына јастыра кийдирилген (орустап «в статистическом сборнике она по ошибке числится в списке населенных пунктов»)
Јурт | |
Большая Кузя | |
---|---|
орустап Большая Кузя | |
HGЯO | |
Эл-тергее | Россия |
Федерацияныҥ субъекты | Алтай Республика |
Муниципал аймак | Чоо |
Јурт јеезе | Кара-Кӧкшиниҥ |
Тӱӱкизи ле географиязы | |
Тӧзӧлгӧн јылы | 1860 |
Бийиги | 400—600 м |
Климады | орто-континентал |
Ойдиҥ поязы | UTC+7:00 |
Эл-јонныҥ тоозы | |
Эл-јонныҥ тоозы | →0 кижи (2016) |
Ук-калыктар | тубалар100 % (2002) |
Окылу тил | алтай, орус |
Тоолорлу идентификаторлор | |
Телефонныҥ коды | +7 38841 |
Почтаныҥ индекси | 649180 |
АТТК-ныҥ коды | 84245830002 |
МТТК-ныҥ коды | 84645430106 |
|
Бу јурттыҥ туба ады ундулып, јылыйып калган, орустап Большая Кузя, јанында агып турган суузы «Коозо» деп бичиген, јурттыҥ ады јок. Азыйда мында тубалардыҥ кӱзен сӧӧктӱ улустары јаткан, оныҥ учун, Кӱзен јурт — Большая Кузя деп бичилген бодоштыру бар.
Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк јанында, Аба-Јыштыҥ ортозында, Бактыган, Сугул деп сындардыҥ эдегинде, Коозо сууныҥ Кульбич сууга киргенинде турган.
Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 400—600 метрге бийик.
Климады орто-континентал. Узун, јаан карлу кыш, јолдорды ӱзе кӱрт туй алып ийет, кӱрттиҥ бийиги кезик јерде 2-3 метрге једет. Јай кыска серӱӱн ле чыкту кей. Кейдиҥ ортојылдык температуразы −4,5 °С, эҥ изӱ кӱнде +36 °С, эҥ соок кӱнде −55 °С, јердиҥ кыртыжыныҥ ортојылдык температуразы 0 °С, баштапкы ла калганчы соок тӱшкен кӱндер 05.06/08.09, соок јок кӱндердиҥ тоозы 94, јут-чыктыҥ ортојылдык кеми 836 мм, салкынныҥ тӱргени 1,3 м/с, тыҥ салкынду кӱндердиҥ тоозы 10,3 (тӱргени 15 м/с тыҥ).
Аҥ-кужыла бай тайгалар булан, аҥ, элик, тооргы, айу, бӧрӱ, тӱлкӱ, агас, јеекен, албаа о.ӧ. Сууларда јӱзјн-јӱӱр балыктар, је калганчы ӧйдӧ кезем астаган чараган, бел, ускуч, чортон ло о.ӧ. Ак-кийик, тооргы ла камду Алтай Республиканыҥ «Кызыл бичигине» кирген, оок аҥдардаҥ койон, јараа, киш, јоонмойын, ӧркӧ, сарас, тарбаган, кӧрӱк, сууларда камду, кумдус. Кушка да аба-јыш бай: кӱртӱк, чай, сымда, бӧднӧ, мечиртке, ӱкӱ, каргаа, саҥыскан. кӱӱк, барынтычы куштардаҥ ылаачын, шоҥкор, кускун, карчага бар.
Тайга, кырлары туйук кара агашла туй ӧзӱп калган, мӧш, чиби, кайыҥ, јойгон, аспак агаштар ӧзӧт. Суујакалай тал, чиби, јодро, беле, толоно, каргана, чычыргана. Тайганыҥ аш-тузы кижиге тузалу. Эрте јаста калба ла кӧжнӧ ӧзӱп, витаминдерле јеткилдейт. Јайыла мешке, јиилек: уй-кӧс, тожла, јерјиилек, койјиилек, торбос, карагат, кызылгат, тийиҥгат, тайа деп тӱжӱм, кӱскиде дезе мӧштиҥ кузугы тынар-тындуларды азырап, кышка азык болот. Јӱзӱн эндемик ӧзӱмдер, эм ӧлӧҥдӧр: алтын тазыл, кызыл тазыл, јыдунак.
«Кара-Кӧкши — Ӱймен» деп тегин гравий јол, узуны 7 км.
Большая Кузя јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире | |
Администрациялык тӧс јер Кара-Кӧкши | км |
Аймактыҥ тӧс јери Чоо | км |
Республикан тӧс кала Улалу | км, км |
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы | км, км |
Тергеениҥ тӧс калазы Москва | км |
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 000,0 км-деҥ | км |
Јурт 1860 јылдарда тӧзӧлгӧн. Л.П.Потаповтыҥ бичигениле, тубалар 19 чактыҥ 80-чи јылдарында Улалуда, Сайдыста, Чамалда, Ыныргыда, Учак-Ыжы сууны јакалай јуртаган. Бу улус Южский (Јӱсский) волостьтоҥ таркаган. Кӧп тоолу сӧӧк комдоштор Кебезен, Ыныргы, Паспауул, Чопош, Ыжы, Кӱзе, Толон јурттарда јаткан, ого коштой Алтын-Кӧлди јараттай.
Эл-јонныҥ тоозы | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 |
0 | →0 | →0 | →0 | →0 | →0 | →0 |
Большая Кузя јуртта 1989 јылда 23 кижи болгон.
Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 10 кижи болгон, олордыҥ 100 % тубалар болгон.
Окылу тил: орус, алтай.
Таҥынаҥ ээлемдер. Мал азыраары. Туризм.
Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.
Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.
This article uses material from the Wikipedia Алтай article Большая Кузя, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Ӧскӧзи кӧргӱзилбеген болзо, контентти CC BY-SA 4.0 лицензияла эдинерге јарар. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Алтай (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.