Ай-Балык

Ай орустап луна, балык орустап рыба.

Ай-Балык орустап рыба-луна.

Географиязы

Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк-кӱнбадыш келтейинде, Эрмендӱ ле Суску јурттардыҥ ортозында, Чуйдыҥ трагыныҥ 452 км, Кадын сууныҥ оҥ јарадында турат. Јурттыҥ турган јери тыҥ ла кызык эмес, бир келтейинде Кадынныҥ јарады, оҥ јанында койу агашка бӱркеткен каскак таштарлу кыр. Кырлар бийик эмес те болзо, кайыр. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 255 метрге бийик.

Климады

Климады орто-континентал. Тӱштӱк аймактарга кӧрӧ айы-кӱни эмеш јымжак, кышкыда кары јаан, тыҥ салкиндар болбойт, ыжык јерде турат, је Кадыннаҥ соок јыбар база болот. Кышкыда Кадын суу јаҥар аҥдыҥ учында тошло туй бӱркеле берет, тош кечире јол ачылат. Кейдиҥ ортојылдык температуразы +1,0 °С, изӱ кӱндердиҥ температуразыныҥ ӱстӱги бажы +36 °С, эҥ ле соок температураныҥ алтыгы учы −49 °С, јердиҥ ортојылдык температуразы +2 °С, јыл ичинде калганчы соок кӱн ле баштапкы соок кӱн 24.05/17.09, јыл ичинде соок јок кӱндердиҥ тоозы 116, јут-чыктыҥ кеми бир јылга 711 мм, салкынныҥ ортојылдык тӱргени 1,7, тыҥ салкынду кӱндердиҥ тоозы 9,1 (15 м/с тӱрген салкынду).

Аҥ-куштары

Майма аймак Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк јанында јадат, кӧп саба јурттары Кадын сууны јакалай турат, айландыра кырларда ла јалаҥдарында оок аҥдар јӱрет: јоонмойын, агас, кӧрӱк, сарас, койон, кӱрӱк, тийиҥ, јараа, калазак. Јаан аҥдар туштабайт, кижиниҥ јуугынаҥ олор ырада тайгалар јаар јӱре берген, је кезикте кеткин эликтер одор бедиреп келер аргалу. Тӱлкӱ аш салынган кыраларда чычкандап јӱрет. Сууда јӱрер камду, кумдус, суузар кезем астаган. Кезик куштардыҥ тоозы астап, Кызыл бичикке де киргени бар, ол барынтычы куштардаҥ кӧп сабазы: шоҥкор, ала-ылаачын, мечиртке, ӱкӱ. Оок куштар ол каргаа, саҥыскан, тарал, кӧктийек, кӱӱк, кас, турна, бӧднӧ, чай, кӱртӱк, томыртка.

Ӧзӱмдери

Айландыра кырлары, кайалары агашла бӱркелген, кайыҥ, карагай, јойгон, аспак, тал, терек агаштар ӧзӧт. Јурт сол јанынаҥ Кадын ла оҥ јанынаҥ кайа ташту кырдыҥ ортозында кызык јерде турат. Јылу учун мында јулукту агаштардаҥ алама, груша, слива, јодро, беле ӧзот, ого коштой маала да ажы јакшы тӱжӱм берет. Јери кара тобрак, кыжы јылу, јай кыска да болзо, кӱске јетире садтыҥ ӧзӱмдери чечектеп, тӱжӱми быжа берет. Бу аймакта јайыла јерлик јиилектер база јакшы бӱдет калба (кижи јаткан јерлерде кадыра ӱзӱп салган) каа-јаа ла туштайт, уй-кӧс, јерјиилек. чычырана, бороҥот, тожла. Эрте јаста кандык, калаш-чечек, јонјолой, саргай, маҥыр балдарды витаминле сӱӱндирет.

Јери ле јолдоры

Јуртта 6 ором: Дачалу, Чуйдыҥ, Кырлу кош ором, Дачалу кош ором, Ташту кош ором, Чуйдыҥ кош оромы.

Јурт 1880 јылда тӧзӧлгӧн.

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 51 кижи болгон, олордыҥ 88 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон.

Таҥынаҥ ээлемдер. Маала салар, мал азыраар, адару тудар. Туризм.

Тӱӱкилик

Археологиялык

Ар-бӱткендик

• Байлу туу Бабырган
• Аржан суу. Калбалуныҥ, Ман-Јӱректиҥ тоҥмокторы.