Чоо Аймак

	Муниципал тӧзӧлмӧзи
	Чоо аймак;
	орустап Чойский район;
	51°43′00″ с. ш. 86°33′″ в. д.
Эл-тергее	Россия
Федерацияныҥ тергеези	Алтай Республика
Муниципал тӧзӧлмӧзи	Чоо аймак
Кирет	7 јурт јеезе (21 јурт)
Тӧс јурт	Чоо
	Тӱӱкизи ле географиязы
Дата образования	1980 г.
Текши јери, км²	4256,26(7-е место)
Высота:; максимальная ; минимальная	; м ; м
Ойдиҥ поязы	UTC+7:00 (MSK+4)
	Эл-јон
Эл-јонныҥ тоозы:	↘7996 кижи (2020) ; (3,62 %, 10-е место)
Эл-јонныҥ ныктазы,; кижи/км²	1,88 кижи/км²
Ук-калыктар:	алтайлар, орустар; тубалары
Кудай јаҥы:	христиан јаҥ; кам јаҥ, ак јаҥ,
Окылу тил:	орус, алтай
	Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды	+7 38840
Почтаныҥ индекси	6491ХХ
ОКАТО-ныҥ коды
ОКТМО-ныҥ коды
	Окылу сайт «Чоо аймак»
	;
	;
	Медиафайлдар Викискладта

Чоо аймак (орустап Чойский район) Россияда Алтай республиканыҥ муниципал тӧзӧлмӧзи.

Администрациялык тӧс јери — Чоо јурт.

Физико-географиялык темдектери

Географиязы

Чоо аймактыҥ јери Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк-кӱнчыгыш келтейинде, тӱштӱк-кӱнчыгыш јанынаҥ Турачак аймак, тӱндӱк јанынаҥ Майма аймак, тӱштӱк-кӱнбадыштай Чамал аймакла Улаган аймактыҥ јериле кыйулажат.

Рельеф

Гидрология

Чоо аймактыҥ суулары

№	орустап	узуны (км)
1	Малая Иша	58
2	Саракокша	50
3	Чувош	22
4	Чойка	22
5	Ынырга (Верхняя Ынырга)	22
6	Кылай	18
7	Балыкту	16
8	Карагу	15
9	Кележе (Верхний Кележе)	15
10	Малая Кузя	16
11	Сейка	14
12	Угул	15
13	Ашпанак	12
14	Бельга	13
15	Часта	12
16	Елечек	13
17	Ербута	11
18	Кайна	11
19	Кульбич	12
20	Верхний Ямбош	12
21	Паспаул	16
22	Байоюк	6
23	Чойка	13
24	Кологош	6
25	Нырна	9
26	Саганы	8
27	Чербок	2
28	Карасу	3
29	Уба	4
30	Ускуч	3
31	Кужа	4

Климады

Аймакта климат орто-континентал болуп јат. Кейдиҥ ортојылдык температуразы -4,3 °С, эҥ ле изӱ кӱнниҥ температуразы јыл ичинде +36 °С, јыл ичинде эҥ ле соок температура -55 °С, јердиҥ кыртыжыныҥ ортојылдык температуразы 0°С, баштапкы ла калганчы соок кӱндер — 05/08.09, соок јок кӱндердиҥ тоозы — 94, чык-јуттыҥ ортојылдык кеми — 826 мм. Салкынныҥ ортојылдык кеми — 1,3, Тыҥ салкын (тӱргени 15 м/с кӧп) болгон кӱндер — 10,3.

Аҥ-куштары

Ӧзӱмдери

Јери ле јолдоры

Экологиязы

Тӱӱкизи

1922 јылда Ойрот автоном область тӧзӧлгӧн, тӧс јери Улалуда болгон. Озо областьта 24 волость болгон. 1923 јылда волостьторды јаанадарда, Успенский волостько Чоо јурт ла Паспауулдыҥ, Ыныргыныҥ, Успенская волостьтор кирген (Ӱстӱги-Ыжы јурт јокко). Ойрот облисполкомныҥ јуунында 1924 јылдыҥ сыгын айыныҥ 18-чы кӱнинде јаанадылган волостьтор аймактар деп адалган, олордыҥ бирӱзи Успенский болгон. ВЦИК-тиҥ јӧбиле 1933 јылдыҥ кандык айыныҥ 10-чы кӱнинде Успенский аймак Чоо аймак эдип солунган. 1956 јылда сыгын айдыҥ 28-чи кӱнинде Чоо аймакты јоголтып, оныҥ јерин Майма аймакка кошкон. РСФСР-дыҥ Президиумыныҥ Ӱстӱги Совединиҥ 1980 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 20-чи кӱнинде чыгарган Јӧбиле Чоо аймак ойто орныктырылган.

Эл-јон

Эл-јонныҥ тоозы
1897	1916	1920	1926	1933	1939	1979	1989	2002	2003
3802	↗8492	↗11 725	↗13 297	↘11 651	↗11 989	↘8505	↗9047	↘8986	↘8959
2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013
↘8835	↗8900	→8900	↘8800	↘8764	↘8730	↘8348	↗8373	→8373	↗8471
2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021
↗8513	↗8525	↘8485	↘8397	↘8315	↘8192	↘8064	↘7996

Эл-јонныҥ тоозы Россияныҥ экономӧзӱм министерствозыныҥ јетиргениле (орустап Минэкономразвития России) мындый болор:

2024 јылда — 7,84 муҥ. кижи.
2035 јылда — 6,86 муҥ. кижи.

Ук-калыктары

Аймакта туба, куманды, чалканду, алтай ла орус улус јуртайт.

Муниципал јерлӱ тӧзӧлмӧлӧр

Јурт јеезелер

Аймактыҥ 7 јурт јеезезине 21 јон јаткан јер кирет.

№	Јурт јеезези	Административный тӧс јер	Јурт	Кирет	Эл-јон, кижи (2021)	Текши јери,км²
1	Кара-Кӧкшиниҥ јурт јеезези	Кара-Кӧкши	Никольский, Кузя, Большая Кузя	4	↘1306	1260,00
2	Паспауулдыҥ јурт јеезези	Паспауул	Левинка, Салганду, Сугул, Тунјы, Кара-Торбок	6	↘1488	530,00
3	Соойдыҥ јурт јеезези	Соой		1	↘1334	90,00
4	Ӱйменниҥ јурт јеезези	Ӱймен		1	↘364	1391,00
5	Ӱч-Кӧстиҥ јурт јеезези	Ӱч-Кӧс	Соок-Карасуу	2	↘332	348,00
6	Чооныҥ јурт јеезези	Чоо	Гусевка, Кыска, Советский, Ыжы	5	↘2475	521,00
7	Ыныргыныҥ јурт јеезези	Ыныргы	Красносельск	2	↘697	386,00

2020 јылдыҥ чаган айыныҥ 1 кӱнинде Чоо аймактыҥ эл-јоныныҥ тоозы ↘7996.

Јурт јеезелерге кирет

№	Јурт алтайлап	Јурт орустап	Эл-јонныҥ тоозы	Јурт јеезези
1	Большая Кузя	Большая Кузя	→0	Кара-Кӧкшиниҥ јурт јеезези
2	Гусевка	Гусевка	↗363	Чооныҥ јурт јеезези
3	Кара-Кӧкши	Каракокша	↘1351	Кара-Кӧкшиниҥ јурт јеезези
4	Кара-Торбок	Кара-Торбок	→0	Паспауулдыҥ јурт јеезези
5	Красносельск	Красносельск	↘228	Ыныргыныҥ јурт јеезези
6	Кыска	Киска	↘143	Чооныҥ јурт јеезези
7	Кузя	Кузя	↗41	Кара-Кӧкшиниҥ јурт јеезези
8	Левинка	Левинка	↘18	Паспауулдыҥ јурт јеезези
9	Никольский	Никольское	→0	Кара-Кӧкшиниҥ јурт јеезези
10	Паспауул	Паспаул	↗1243	Паспауулдыҥ јурт јеезези
11	Салганду	Салганда	↘31	Паспауулдыҥ јурт јеезези
12	Советский	Советское	↗116	Чооныҥ јурт јеезези
13	Соой	Сёйка	↘1334	Соойдыҥ јурт јеезези
14	Соок-Карасуу	Сухой Карасук	↗3
15	Сугул	Сугул	↘63	Паспауулдыҥ јурт јеезези
16	Тунјы	Туньжа	↗256	Паспауулдыҥ јурт јеезези
17	Ӱймен	Уймень	↘364	Чооныҥ јурт јеезези
18	Ӱч-Кӧс	Ускуч	↘332	Ӱч-Кӧстиҥ јурт јеезези
19	Чоо	Чоя	↗1948	Чооныҥ јурт јеезези
20	Ыжы	Ишинск	↘3	Чооныҥ јурт јеезези
21	Ыныргы	Ынырга	↗516	Ыныргыныҥ јурт јеезези

Инфраструктуразы

Аймактыҥ администрациязы — 1;
Јурт јеезениҥ администрациязы — 1;
Орто ӱредӱлӱ школ — 7;
Толо эмес ӱредӱлӱ текши школ — 5;
Баштамы школ — 6;
Балдардыҥ туразы — 10;
Кӱӱлик сургал — 1;
Музей — 2;
Аймактыҥ библиотеказы — 1;
Јурттыҥ библиотеказы — 6;
Культураныҥ байзыҥы — 10;
Јурттыҥ клубы — 7;
Спортшкол — 1;
Стадион — 11;
Аймактыҥ эмчилиги — 1;
Јурттыҥ эмчилиги (ФАП) — 21;
Магазин — 21;
Почта — 6;
Агаш јарар эдим — 9;
Кӧӧликтер јазаар јер — 1;
АЗС — 3.

Экономиказы

Чоо аймактыҥ экономиказы агашла иштер: јойгон, мӧш агаштарды кезип, деловая древесина белетеп, агаштаҥ эдимдер јазалат, ого коштой адару тӱдуп, эм-ӧлӧҥдӧр јууп, мӧштиҥ кузугын јууп, сӱт-эт производство бар, соок тумчукту мал ӧскӱрет, јеҥес, тӧгӧт, јиилектер, чилгем (папоротник орляк) ле мешкелер садуга барат. Аймактыҥ јери аҥдык учун мында алу база садуга барат: тийиҥ, киш. Чоо аймактыҥ јеринде базальт, куулы, волласонит, спекулярит деп рудалар бар, алтын ла куулыны промышленный эдип казадылар. Онойдо ок 17 ӧҥ той балкаштыҥ месторождениелери бар.

Ӱредӱлик

Мӱргӱӱр јер

Христиан серкпелер — 4;
Алтын-Туу, байлу кыр.

Кереестер

Ар-бӱткендик

Карагая туу – јӱс сӧӧктӱ улустыҥ байлу кыры;
Альбаган туу – комдош сӧӧктӱлердиҥ кыры;
Тас туу – јарык сӧӧктӱлердиҥ байлу кыры;
Салоп туу – кӱзендердиҥ байлу туузы;
Эстӧбӧ туу –чагаттардыҥ байлу туузы.

Тӱӱкилик

Археологиялык

Јарлу улузы

Каланаков Н.А. (1888—1960) — ӱредӱчи, алтай тилдиҥ методисти, совет ӧйиндеги баштапкы алтай бичиктӧстиҥ (јаан улуска) авторы (1921), баштамы класстарда кычырар бичиктердиҥ тургузаачызы, Ойрот-Турада педтехникум (1928) ачарында турушкан, ӱлгерчи, поэт, прозаик, драматург ла кӧчӱреечи болуп јат, 1934 јылда актуга јабарладып, айдууга барган.
Антон Юданов (08.01.1936 — 06.05.2013) — артист, режиссер, драматург, туба калыктыҥ јайзаҥы, Москвада Б.В. Щукинниҥ театрал училищезин божоткон (1963), Горно-Алтайскта Национал драма театрда: «В ночь лунного затмения», «Туба», «Две стрелы», «Кӱн-уул» деп спектакльдар тургускан (1970-чи јылдар). «Заслуженный деятель искусств Республики Алтай» деп нере алган.