Ыжы

Ыжы
	Јурт
Ыжы
	орустап Ишинск
	HGЯO
Эл-тергее	Россия
Федерацияныҥ субъекты	Алтай Республика
Муниципал аймак	Чоо
Јурт јеезе	Чооныҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Тӧзӧлгӧн јылы	1911
Бийиги	332 м
Климады	орто-континентал
Ойдиҥ поязы	UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы	↘3 кижи (2016)
Ук-калыктар	орустар 100 % (2002)
Окылу тил	алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды	+7 38841
Почтаныҥ индекси	649180
АТТК-ныҥ коды	84245860005
МТТК-ныҥ коды	84645460111
Номер в ГКГН	0155195
	Ыжы Москва Ыжы (Алтай Республика) Улалу Ыжы

Этимологиязы

Ыжы орустап .

Физико-географиялык темдектери

Географиязы

Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк келтейинде, Аба-Јыштыҥ ортозында, Байдуба, Урчын, Сугул сындардыҥ эдегинде, Кадын сууныҥ сол коштончызы (приток) Ыжы сууга Кутерьба ла Итук деп эки суу киргенинде турат.

Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 332 метрге бийик.

Климады

Климады орто-континентал. Јай кыска, кыш соок, узун, карлу, кӱрттерлӱ. Кейдиҥ ортојылдык температуразы −4,5 °С, эҥ изӱ кӱнде +36 °С, эҥ соок кӱнде −55 °С, јердиҥ кыртыжыныҥ ортојылдык температуразы 0 °С, баштапкы ла калганчы соок тӱшкен кӱндер 05.06/08.09, соок јок кӱндердиҥ тоозы 94, јут-чыктыҥ ортојылдык кеми 836 мм, салкынныҥ тӱргени 1,3 м/с, тыҥ салкынду кӱндердиҥ тоозы 10,3 (тӱргени 15 м/с тыҥ).

Аҥ-куштары

Аба-јыштыҥ оок аҥдары: агас, суузар, киш, албаа, јоонмойын, койон, камду, јараа, кумдус, кӧрӱк, ӧркӧ, сарас, момон, сарас, сыгырган, тарбаган. Туйгактулары: марал, тооргы, булан, элик, аҥ, ак-кийик дезе Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине кирген.. Куштары тайгада јӱрет: агуна, аларткы, ӱкӱ, карачкай, јыдантык, каргаа, кедей куш, карчага, кӧктӧш, кускун, саҥыскан, кучыйак, кӱртӱк, чай, кызыл тӧш, кӱӱк, кӱӱле, мечиртке, ӧскӱс уул, сымда, талтар, таан, талеҥко. Сууларда чараган, бел, ӱч-кӧс, сӧлӧм, јылмай, чортон.

Ӧзӱмдери

Тайга, кырлары туйук кара агашла туй ӧзӱп калган, мӧш, чиби, кайыҥ, јойгон, аспак агаштар ӧзӧт. Суујакалай тал, чиби, јодро, беле, толоно, каргана, чычыргана.

Тайганыҥ аш-тузы кижиге тузалу. Эрте јаста калба ла кӧжнӧ ӧзӱп, витаминдерле јеткилдейт. Јайыла мешке, јиилек: уй-кӧс, тожла, јерјиилек, койјиилек, торбос, карагат, кызылгат, тийиҥгат, тайа деп једим, кӱскиде дезе мӧштиҥ кузугы тынар-тындуларды азырап, кышка азык болот. Мында эндемик ӧлӧҥдӧр, Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине кирген ӧзӱмдер бар: кызыл тазыл, јыдунак, алтын тазыл.

Јери ле јолдоры

Оромдоры (1): Петровский.

Ыжы јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Администрациялык тӧс јер Чоо	13 км
Аймактыҥ тӧс јери Чоо	13 км
Республикан тӧс кала Улалу	75 км
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы	175 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва	3800 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 435,7 км-деҥ (Майма)	85 км

Тӱӱкизи

Јурт 1911 јылда тӧзӧлгӧн. 913 јылда ӧс калык админстрациялык реформа ӧткӱрерде, Ыжы јурт Успенский волостько кирген. Л. П. Потаповтыҥ бичигениле, тубалар 19 чактыҥ 80-чи јылдарында Улалуда, Сайдыста, Чамалда, Ыныргыда, Учак-Ыжы сууны јакалай јуртаган. Бу улус Южский (Јӱсский) волостьтоҥ таркаган. Кӧп тоолу сӧӧк комдоштор Кебезен, Ыныргы, Паспауул, Чопош, Ыжы, Кӱзе, Толоон јурттарда јаткан, ого коштой Алтын Кӧлди јараттай.

1920 јылда куран айдыҥ 4-чи кӱнинде јаҥы тӧзӧлгӧн Ыжыныҥ јуртсоведи Успенский волостько кирген. 21.07.1953 јылда Ыжыныҥ јуртсоведин јоголтоло, бу јуртты Чооныҥ јуртсоведине кийдирген.

Эл-јон

Эл-јонныҥ тоозы
2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016
8	→8	↘7	→7	→7	↘5	↘3

Ук-калыктары

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 24 кижи болгон, олордыҥ 100 % орустар болгон.

Окылу тил: орус, алтай.

Инфраструктуразы

Бастыра инфраструктуралык обьекттер Чооныҥ јурт јеезезинде.

Экономиказы

Таҥынаҥ ээлемдер. Агаш белетеери. Туризм.

Кереестер

Археологиялык

Орой палеолит. Јебрен јурт (1335).

Ар-бӱткендик

Бактаган туу (1312);
Тырга суу. Боочы Сарафан (1332);
Тоҥбок суу (1317).

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.

Ыжы