Tông-Sèng-Loân

Nā pí khí khah phó͘-phiàn ê ī-sèng-loân lâi kóng, tông-sèng-loân-chiá tiāⁿ siū-tio̍h siā-hoē ê ap-pek, tông-sèng-loân-chiá ê koân-lī sī thong sè-kài jîn-koân gī-tê ê chiau-tiám chi it.

Chi̍t-ê lâng bô it-tēng ū goân-choân ê tông-sèng ia̍h gī-sèng sèng chí-hiòng.

Ū chin chē koan-hē tông-sèng chi kan sèng kheng-hiòng ê kóng-hoat, pí-lun Eng-gí ê gay, lesbian, queer; he̍k-chiá sī Bân-lâm-gí ê khaⁿ-á-sian, chio̍h-bō-á téng khoán, in tiāⁿ chiàu só͘-chāi, giân-gí kap tiûⁿ-ha̍p ū bô-kâng ê ì-sù kap sú-iōng lí-lō͘.

Chia-ê iōng-gí lāi-bīn, ia̍h ū chi̍t pō͘-hūn thang hō-chò LGBT sio̍k-jîn-ōe (LGBT slang), sī chú-iàu tī LGBT jîn-kûn pún-sin teh kóng--ê.

Tông-sèng-loân ê Eng-gí homosexual, tāi-seng sī 1869 nî ê sî ūi chi̍t kóa chèng-tī chú-tiuⁿ só͘ sú-iōng--ê. Chá-kî tī ha̍k-su̍t-siōng tùi tông-sèng-loân ê khang-khòe, tōa-hūn lóng sī chiam-tùi tī cheng-sîn-pēⁿ-ha̍k ê lí-kái. It-ti̍t kàu Alfred Kinsey, chiah ū liáu siā-hōe-ha̍k-tek gián-kiù. Alfred keng-kòe i tī 1948 nî kap 1953 nî hun-pia̍t hoat-piáu ê Jîn-lūi Lâm-sèng ê Sèng-hêng-ûi (Sexual Behavior in the Human Male) kap Jîn-lūi Lú-sèng ê Sèng-hêng-ûi (Sexual Behavior in the Human Female), chiâⁿ chò sī siā-hōe-ha̍k tùi tông-sèng-loân kiam sèng gián-kiù ê chi̍t ūi khai-ki-chiá. Tī i-ê thóng-kè lāi-bīn, i hoat-kiàn tong-sî 37 pha-sén ê Bí-kok-lâng ū kòe tông-sèng-ài keng-giām, lāi-bīn koh ū 4 pha-sén sī goân-choân jî-chhiá kui-sì-lâng--ê. Che chiong goân-lâi tùi tông-sèng-loân ê gián-kiù chiau-tiám, tùi sèng-pia̍t jīn-tông bûn-tê choán hiòng siū siā-hōe chha-pia̍t (discriminating) ê liáu-kái.

Chū 1970 nî-tāi bóe khai-sí, keng-kòe Michel Foucault tī Sèng ê le̍k-sú (Histoire de la sexualite ́), kài-siāu liáu siā-hōe kiàn-chō-lūn ê chhiú-lō͘. I chú-tiuⁿ ū chi̍t khoán tùi Se-iûⁿ hoat-lu̍t lāi-bīn sodomy ê hoat-àn khài-liām, kàu i-ha̍k-siōng ê homosexuality sin-hūn (identity) ê choán-piàn.

Siā-hōe kho-ha̍k-kài tùi tông-sèng-loân ū "pún-chit-phài" (essentialist) kap "kiàn-chō-phài" (constructionist) nn̄g khoán koan-tiám. In gī-lūn ê būn-tê chú-iàu sī pí-lūn chhiūⁿ "gay" ia̍h "straight" chit khoán iōng-gí tàu-tóe sī chí khè-koan, bûn-hòa siōng it-chè ê lâng ê sèng-chit, he̍k-chiá sī it-tēng bûn-hòa kap siā-hòe kòe-têng ê sán-bu̍t. Pún-chit-phài jīn-ûi sèng ê sèng-chit sī seng-bu̍t-le̍k koat-tēng--ê; kiàn-chò-phài jīn-ûi sèng su-kiû sî ha̍k-si̍p--lâi-ê.