Wade-Giles: Phương pháp phiên âm tiếng Quan thoại bằng chữ cái Latinh
Wade – Giles (/ˌweɪd ˈdʒaɪlz/, 威翟式拼音), đôi khi được viết tắt là Wade, là một phương pháp phiên âm tiếng Quan thoại (tiếng Hán phổ thông) bằng các ký tự Latinh.
Người sáng tạo ra phương án này là Thomas Wade hồi giữa thế kỷ 19, và người hoàn thiện nó là Herbert Giles thể hiện trong từ điển Trung – Anh năm 1892.
| Wade-Giles | |||||||||||||||||||||
| Tên tiếng Trung | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tiếng Trung | 威翟式拼音 | ||||||||||||||||||||
| Wade–Giles | Wei1 Chai2 Shih4 Pi’n1-yin1 | ||||||||||||||||||||
| Bính âm Hán ngữ | Wēi-Zhái Shì Pīnyīn | ||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Tên tiếng Trung thay thế | |||||||||||||||||||||
| Phồn thể | 威妥瑪拼音 | ||||||||||||||||||||
| Giản thể | 威妥玛拼音 | ||||||||||||||||||||
| Wade–Giles | Wei1 To’3-ma3 Pi’n1-yin1 | ||||||||||||||||||||
| Bính âm Hán ngữ | Wēi Tuǒmǎ Pīnyīn | ||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Tên tiếng Trung thay thế thứ 2 | |||||||||||||||||||||
| Phồn thể | 韋氏拼音 | ||||||||||||||||||||
| Giản thể | 韦氏拼音 | ||||||||||||||||||||
| Wade–Giles | Wei2 Shih4 Pi’n1-yin1 | ||||||||||||||||||||
| Bính âm Hán ngữ | Wéi Shì Pīnyīn | ||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Tên tiếng Việt | |||||||||||||||||||||
| Tiếng Việt | Uy Địch thức bính âm Uy Thỏa Mã bính âm Vi thị bính âm | ||||||||||||||||||||
Wade – Giles từng được sử dụng rộng rãi ở các nước nói tiếng Anh, được sử dụng trong một số cuốn sách tham khảo tiêu chuẩn và trong tất cả các sách về Trung Quốc xuất bản trước năm 1979. Nó đã thay thế hệ thống latinh hóa Nam Ninh vốn từng phổ biến cho đến tận cuối thế kỷ 19. Ngày nay, đến lượt nó lại bị thay thế gần như hoàn toàn bởi phương án Bính âm Hán ngữ Hán ngữ do chính quyền Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa xây dựng năm 1958. Tuy nhiên, hiện vẫn còn nhiều tên người và địa danh ở Đài Loan được phiên âm bằng Wade – Giles.
Các bảng dưới đây cho thấy cách Wade-Giles biểu âm cho mỗi âm Quan thoại (in đậm), cùng với ký hiệu phiên âm IPA tương ứng (ngoặc vuông), và các cách biểu diễn tương đương trong Chú âm và Bính âm Hán ngữ
Tên viết tắt Wade-Giles
| Phụ âm song ngữ | Phụ âm thuộc môi | Phụ âm răng / Phụ âm phổi | Phụ âm retroflex | Phụ âm Alveolo-palatal | Phụ âm Velar | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Vô thanh | Giọng nói (ngữ âm) | Vô thanh | Vô thanh | Vô thanh | Giọng nói (ngữ âm) | Vô thanh | Giọng nói (ngữ âm) | |||
| Âm mũi | m [m] ㄇ m | n [n] ㄋ n | ||||||||
| Plosive | Âm không được đánh giá cao | p [p] ㄅ b | t [t] ㄉ d | k [k] ㄍ g | ||||||
| Âm khát vọng | pʻ [pʰ] ㄆ p | tʻ [tʰ] ㄊ t | kʻ [kʰ] ㄎ k | |||||||
| Âm liên kết | Âm không được đánh giá | ts [ts] ㄗ z | ch [ʈʂ] ㄓ zh | ch [tɕ] ㄐ j | ||||||
| Âm khát vọng | tsʻ [tsʰ] ㄘ c | chʻ [ʈʂʰ] ㄔ ch | chʻ [tɕʰ] ㄑ q | |||||||
| Phụ âm | f [f] ㄈ f | s [s] ㄙ s | sh [ʂ] ㄕ sh | hs [ɕ] ㄒ x | h [x] ㄏ h | |||||
| Phụ âm lỏng | l [l] ㄌ l | j [ɻ~ʐ] ㄖ r | ||||||||
Thay vì ts, ts ’và s, Wade – Giles viết tz, tz’ và ss trước ŭ . (bên dưới).
Âm sau cùng Wade-Giles
| Sau chót | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ∅ | /i/ | /u/ | /n/ | /ŋ/ | /ɻ/ | |||||||||
| Trung gian | ∅ | ih/ŭ [ɨ] ㄭ  -i | ê/o [ɤ] ㄜ e | a [a] ㄚ a | ei [ei] ㄟ ei | ai [ai] ㄞ ai | ou [ou] ㄡ ou | ao [au] ㄠ ao | ên [ən] ㄣ en | an [an] ㄢ an | ung [ʊŋ] ㄨㄥ ong | êng [əŋ] ㄥ eng | ang [aŋ] ㄤ ang | êrh [aɚ̯] ㄦ er |
| /j/ | i [i] ㄧ i | ieh [je] ㄧㄝ ie | ia [ja] ㄧㄚ ia | iu [jou] ㄧㄡ iu | iao [jau] ㄧㄠ iao | in [in] ㄧㄣ in | ien [jɛn] ㄧㄢ ian | iung [jʊŋ] ㄩㄥ iong | ing [iŋ] ㄧㄥ ing | iang [jaŋ] ㄧㄤ iang | ||||
| /w/ | u [u] ㄨ u | o/uo [wo] ㄛ/ㄨㄛ o/uo | ua [wa] ㄨㄚ ua | ui/uei [wei] ㄨㄟ ui | uai [wai] ㄨㄞ uai | un [wən] ㄨㄣ un | uan [wan] ㄨㄢ uan | uang [waŋ] ㄨㄤ uang | ||||||
| /ɥ/ | ü [y] ㄩ ü | üeh [ɥe] ㄩㄝ üe | ün [yn] ㄩㄣ ün | üan [ɥɛn] ㄩㄢ üan | ||||||||||
Tham khảo
Liên kết ngoài
- "Chinese Language Transliteration Systems – Wade–Giles[ Chinese Language Transliteration Systems – Wade–Giles]". UCLA film and television archive. http://web.archive.org/web/20070128065433/http://polaris.gseis.ucla.edu/skozerow/wadegiles.htm. Truy cập 2007-08-04. (Web archive)
 | Bài viết liên quan đến Đài Loan này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn. |
This article uses material from the Wikipedia Tiếng Việt article Wade-Giles, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Nội dung được phát hành theo CC BY-SA 4.0, ngoại trừ khi có ghi chú khác. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Tiếng Việt (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.