Megalodon

Taxminan 23—3,6-mingyilliklar orasida yashagan suv jonzoti hisoblanadi. Naxanglarning ushbu ulkan qarindoshi erta Miozen davridan toki Pliotsengacha boʻlgan davrlar oraligʻida mavjud boʻlgan.

Megalodon, avval boshida, Lamnidey oilasining aʼzosi boʻlmish katta oq akula (Karxarodon karxarias)ning yaqin qarindoshi deb hisoblangan. Biroq, hozirda u erta boʻr davrida katta oq akuladan ajralib chiqqib, yoʻq boʻlib ketgan Otodontidey oilasiga mansub jonzot sifatida koʻriladi. Uning qaysi turga mansub yirtqich ekanligini aniqlashtirish hali hamon muhokama qilinmoqda. Mualliflar uni Karxarokles, Megaselakus, Otodus yoki Prokarkarodonlar orasidan biri bilan qarindoshligi bor deya hisoblashadi. Buning sababi, Megalodonning paleosen davrida paydo boʻlgan Otodus turiga mansub gigant akulalar avlodining yakuniy xronoturi ekanligini koʻrsatadigan qoldiqlar topilgan.

Hozirgi paytgacha boʻlgan davr oraligʻida yashab oʻtgan jonzotlar orasidagi eng yirik yirtqich hisoblanmish ushbu naxangning maksimal hajmi haligacha aniqlanmagan. Uning borligiga isbot undan qolgan topilma qoldiq suyaklardir. Megalodon tanasi oʻlchamini tishlariga qarab aniqlashga harakat qilishadi. Taxminan, maksimal uzunligi 14-20 metr (46-67 fut). Oʻrta hisobda 10.5 metr(34 fut) oʻlchamda boʻlgan. Hisob-kitoblarga koʻra, ogʻirligi 48 tonnagacha boʻlishi mumkinligi keltirib oʻtilgan. Uning tishlari qalin va mustahkam boʻlib, oʻlja suyagini sindirish uchun moʻljanlangan.

Megalodon hozirgi davrgacha boʻlgan dengiz jonzotlari genomiga sezilarli taʼsir oʻtkazgan, degan qarashlar mavjud. Topilma tasvirlar uning kosmopolit tarqalishiga ega ekanligini koʻrsatib turadi. Tahminlarga koʻra voyaga yetgan megalodonlar yirik dengiz toshbaqalari, tyulenlar, kitlar bilan oziqlangan. Yosh megalodonlar esa qirgʻoqqa yaqin masofadagi iliq suvlarda yashagan va baliqlar va nisbatan kichik kitlarni ovlagan. Megalodon kuchli jagʻlarini oʻljaning koʻkrak qafasini yorib oʻtish va yuragi hamda oʻpkasini teshib oʻtib jarahot yetkazish uchun ishlatgan.

Ushbu tur akulalari rivojlanish uchun iliq suvlarni afzal koʻrishgan. Muzlik davri boshlanishi bilan yuzaga kelgan okeanlar sovushi, dengiz sathining pasayishi natijasida yosh naxanglar uchun sharoit yoʻqola boshlaydi. Aynan ushbu omil turning butunlay yoʻq boʻlib ketishiga sabab boʻlgan boʻlishi mumkin. Akulaning doimiy ozuqa manbasi hisoblangan Balen kitlarining yashash joylarini oʻzgartirishi ham megalodonning asosiy oziq-ovqat manbasini qisqartirgani holda ushbu yirik tur taqdiriga jiddiy zarba bergan boʻlishi mumkin.

Nomlanishi

 

Uygʻonish davri maʼlumotlariga koʻra, dengizlarni oʻrab turgan qoyalarda ulkan tish izi sifatida qolib ketgan uchburchaksimon tasvirlar, oʻsha davrlarda, ajdarholar yohud bahaybat ilonlarga tegishli deya ishonilgan. Ushbu talqinga 1667-yilda daniyalik tabiatshunos Nikolas Steno tomonidan tuzatish kiritilgan. Tadqiqodshunos olim ushbu tasvirlarni oʻta yirik hajmdagi akulaning tishlari deya eʼtirof etgan va mashhur jagʻlarga ega akulaning bosh tasvirini yaratishga qaror qilgan. U oʻz topilmalarini "Parchalangan naxang chanogʻi" kitobida tasvirlab bergan. Ushbu manbada megalodon tishining tasviri ham mavjud.

Shveysariyalik tabiatshunos Lui Agassiz tish qoldiqlariga asoslanib, 1843-yilda chop etilgan Baliqlarning qazilma qoldiqlarini oʻrganish asarida ushbu akulaga Karxarodon megalodon nomini bergan. Ingliz paleontologi Edvard Charlzvort oʻzining 1837-yilgi maqolasida Karxarias megalodon nomini ishlatgan va Agassizni muallif sifatida keltirgan. Ingliz paleontologi Charlz Devis Sherborn 1928-yilda akulaning birinchi ilmiy tavsifi sifatida Agassizning 1835-yilgi maqolalarini sanab oʻtgan. Megalodonning oʻziga xos nomi qadimgi yunoncha: μέγας „katta tish“, mĭgas yoqilgan va ὀdeoss (odoús), „tish“. soʻzlari qoʻshilmasidan kelib chiqqan. Megalodonning tishlari morfologik jihatdan katta oq akula (Karcharodon karxarias) ga oʻxshaydi va bu kuzatish asosida Agassiz megalodonni Karxarodon turiga mansub deb eʼlon qilgan. „Bahaybat tishli akula“ yoki oddiygina „Meg“ deb ataladi.

Evolyutsiya

 

Eng qadimgi megalodon qoldiqlari taxminan 28 million yil oldin kech Oligotsen davridan xabar beradi. Biroq, ushbu yirtqich qachon paydo boʻlganligi haqida olimlar va tadqiqochlar orasida kelishmovchiliklar mavjud. Megalodon Pliotsen oxirida, taxminan 2,6 mingyillikka yaqin yoʻq boʻlib ketgan degan taxmin ham mavjud.

Megalodon Otodontida oilasining aʼzosi hisoblanadi. Otodus turi, uning oldingi Lamnida va Karxarodon turlari tasnifidan tubdan farqlanadi. Megalodonning Karxarodon tasnifi katta oq akula tishlari oʻxshashligi bilan bogʻliq edi. Ammo hozirda koʻpchilik mualliflar bu konvergent evolyutsiya bilan bogʻliq hodisa deb hisoblashadi. Ushbu modelda katta oq akula megalodondan koʻra yoʻq boʻlib ketgan keng tishli mako (Isurus hastalis) bilan nisbatan yaqin tur sifatida koʻriladi. Bu ikki akuladagi oʻxshashliklar koʻproq tishlar bilan tasdiqlanadi.

 

 

Karxarokles turkumi hozirda toʻrt turni oʻz ichiga oladi: avrikulatus, angustidens, chubutensis va megalodon. Ushbu naslning evolyutsiyasi tishlarning koʻpayishi, boshning tepa qismi kengayishi, koʻproq uchburchak shaklining rivojlanishi va lateral dumlarning yoʻqolishi bilan tavsiflanadi. Tish evolyutsiyasi yirtqichlar taktikasi oʻzgarishi; terini yirtish uchun moʻljallangan tishlashdan kesuvchi tishlashga oʻtishini aks ettiradi. Xubutensis va megalodon oʻrtasidagi oʻtish davridagi, taxminan 12 million yil davom etgan, bosqichma-bosqich jarayonda lateral burmalar yoʻqola borgan.

1960-yilda Kezyer tomonidan taklif qilingan ushbu jins evolyutsiyasining yana bir modeli, Karxaroklarning toʻgʻridan-toʻgʻri ajdodi Otodus oblikus akulasi boʻlib, u paleotsendan Miozen davrigacha, 60—13-mingyilliklarda yashagan.Otodus turi oxir-oqibat boʻr davridagi akula Kretolamnadan olingan. Ushbu modelda, dastavval, Oblikus Aksuatikusga, Avrikulatusga, keyin Angustidensga, soʻngra Xubutensisga, soʻngra Megalodonga aylaishi tavsiflangan.

2001-yilda paleontolog Maykl Benton tomonidan taklif qilingan nazariyaga asosan Karxaroklar evolyutsiyasining yana bir modeli shundan iboratki, qolgan uchta tur aslida akulaning yagona turi boʻlib, vaqt oʻtishi bilan Paleotsen va Pliotsen oʻrtasida asta-sekin oʻzgarib, uni xronoturga aylantirgan.