Rommel, Ervin Yoxannes Oʻygen (nemischa: Johannes Erwin Eugen Rommel,) — nemis harbiy rahbari, general-feldmarshal (1942) va Shimoliy Afrikadagi Oʻq kuchlari qoʻmondoni.
Ervin Rommel | |
---|---|
| |
Asl ismi | nemischa: Erwin Rommel |
Taxallus(lar)i | Sahro tulkisi : (nemischa: Wüstenfuchs) |
Tavalludi | 15-noyabr 1891 Xaydenxaym-Brents, Vyurtemberg Qirolligi, Germaniya Imperiyasi |
Vafoti | 14-oktabr 1944 (52 yosh) Xerrlingen, Germaniya |
Fuqaroligi | German Imperiyasi Veymar Respublikasisi Natsist Germaniyasi |
Qoʻshin turlari | Natsist Germaniyaning piyoda askarlari |
Xizmatdagi yillari | 1910—1944 |
Unvoni | general-feldmarshal |
Qoʻmondonlik qilgan |
|
Jang/urush | Birinchi jahon urushi
|
Mukofotlari | Germaniya Imperiyasi Harbiy jasorat medali (kumush) |
Uning otasi maktab oʻqituvchisi, onasi esa Vyurtemberg hukumati sobiq prezidentining qizi edi. Ervinning ikkita ukasi bor edi: Karl va Gerxard. Karl muvaffaqiyatli stomatolog, Gerxard esa opera qoʻshiqchisi boʻldi. Bundan tashqari, uning singlisi Xelen bor edi, uni juda yaxshi koʻrardi. Keyinchalik u Shtutgartdagi Valdorf maktabida sanʼat va tikuvchilik oʻqituvchisi boʻldi. Rommel aviatsiya muhandisi boʻlishni orzu qilgan, ammo otasi unga oʻqituvchilik va harbiy xizmatni tanlashga majbur qilgan. Rommelga harbiy xizmat afzalroq tuyuldi va u buni tanladi.
1910-yil iyul oyida u piyodalar polkida fanen-yunker (ofitser nomzodi) boʻlib xizmat qila boshladi. 1911-yilda Danzig harbiy maktabini tamomlagan. 1912-yil yanvarda unga leytenant unvoni berildi. 1912-yilda Rommel yigirma yoshli Valburga Shtemmerni sevib qoldi. U turmush qurish haqida jiddiy oʻylardi, lekin bunday imkoniyatga ega emas edi. Oʻsha paytda ofitser nikohdan keyin 10 000 marka depozit toʻlashi kerak edi. Bu miqdor uning moliyaviy imkoniyatlaridan ancha oshib ketdi. 1913-yilda otasi bu aloqani bilgach, darhol Rommeldan uni uzishni talab qildi. Ervin Rommel rad etdi. Valburga allaqachon homiladorlikning beshinchi oyida edi. Uning otasi bu haqda hech qachon bilmagan — oʻsha yilning dekabr oyida Rommelning otasi vafot etdi. Ofitserlar maktabida oʻqiyotganda u boʻlajak rafiqasi Lyusi Mollen bilan uchrashdi. 1916-yilda ular rasman turmush qurishdi. Ularning yagona farzandi, oʻgʻli Manfred 1928-yil Rojdestvo arafasida tugʻilgan; keyinchalik, 1974-yildan 1996-yilgacha Manfred Shtutgart shahri meri boʻlgan.
Birinchi jahon urushi paytida u Italiya (Italiya kampaniyasi) va Ruminiya (Ruminiya kampaniyasi) bilan togʻli chegaradagi Alp togʻlari batalyonida xizmat qilgan. Kaporetto togʻidagi janglar paytida Rommel muhim strategik pozitsiyalarni egallab, ustun italyan kuchlarini taslim qilishga majbur qildi va koʻplab qurollarni qoʻlga kiritdi. Ushbu jasur manyovr uchun yosh ofitser Germaniyaning eng oliy harbiy mukofoti — Pour le Mérite ordeni bilan taqdirlandi. U yarador boʻldi, ikkinchi (1914-yil sentabr) va birinchi (1915-yil mart) darajali Temir xochlarini va ettita boshqa ordenlarni oldi. 1917-yil oktabr oyida u kapitan lavozimiga koʻtarildi.
Yosh Ervin Rommelning jasorati va qahramonligidan dalolat beruvchi taniqli epizod bor. Shunday qilib, 1914-yil 22-avgustda nemislarning Marna daryosidagi jang sifatida tarixga kirgan Parijga tez yurishi paytida Rommel unga boʻysunuvchi vzvod bilan birgalikda razvedka ishlarini olib bordi. U uchta askari bilan fransuzlar qoʻl ostidagi kichik bir qishloqqa yaqinlashganda qalin tuman bor edi. Dehqonning uyini aylanib o'tayotgan Rommel yoʻlda yigirmata dushman askari bilan yuzma-yuz kelib qoldi. Dushman qalin tuman tufayli pistirma haqida gumon qilmasa ham, Ervin ularga qarata oʻt ochishni buyurishdan tortinmadi. Jang davom etayotganda, Rommelga boʻysunuvchi vzvod oʻz vaqtida etib keldi. Batalyon komandirining ruxsatisiz amalga oshirilgan qishloqqa hujum muvaffaqiyatli boʻldi. Askarlarning yarmi uylar va omborlarga oʻt qoʻygan boʻlsa, ikkinchi yarmi fransuzlarga hujum qilib, oxir-oqibat chekinishga majbur boʻldi. Ushbu jangda Rommelning jasorati va uning sarguzashtlarga moyilligi birinchi marta namoyon boʻldi.
Versal shartnomasi imzolangandan keyin u Reyxsverda xizmat qilishni davom ettirdi. U batalyonga qoʻmondonlik qilgan, Drezden piyodalar maktabida oʻqituvchi boʻlib xizmat qilgan, keyin Potsdam harbiy akademiyasida dars bergan. 1937-yilda u oʻzining „Infanterie greift an“ ( nemischadan — „Piyoda hujum qllyabdi“) urush kundaliklarini chop etdi, polkovnik unvonini oldi. 1938-yildan — Teresian harbiy akademiyasining boshligʻi. 1939-yil 25-avgustdan 1940-yil 5-fevralgacha — Gitler shtab-kvartirasining komendanti.
1940-yil 5-fevralda general-mayor unvoni bilan u Fransiya bilan urush paytida Gelb (nemischa: Fall Gelb) rejasini amalga oshirishda ishtirok etgan Gʻarbiy frontdagi 7-tank diviziyasi qoʻmondoni etib tayinlangan. 1940-yil 27-mayda Gʻarbiy frontdagi janglar uchun u Ritsar xochi (№ 43), shuningdek, 2 va 1-darajali Temir xochlar uchun plankalar (yaʼni qayta mukofotlash) bilan taqdirlangan.
1941-yil 14-fevralda general-leytenant Rommel Afrika Korpsiga (nemischa: Deutsches Afrika-Korps (DAK)) Britaniya qoʻshinlarini Misrga qaytarish va shu tariqa ingliz qoʻshinlari tomonidan magʻlubiyatga uchragan Shimoliy Afrikadagi Italiya qoʻshinlarining holatini yaxshilash vazifasi bilan qomondonlik qilgan. 1940-yil dekabr oyida Shimoliy Afrikadagi inglizlar Italiya qoʻshinlariga qarshi hujum boshladilar. Ikki oy ichida italiyaliklar 600 milyadan koʻproq orqaga surildi va 130 000 kishini yoʻqotdi, atiga 2000 kishini yoʻq qilishga muvaffaq boʻldi.
1941-yil 12-fevralda Rommel boshchiligidagi Germaniya Afrika Korpsining oldingi boʻlinmalari Tripoliga yetib keldi. Afrika korpusining asosiy qismi Tripoliga bir oydan keyin kelishi kerak edi, ammo mart oyining oxiriga kelib ular hali ham toʻliq etib kelmagan edi. Rommel qilgan birinchi narsa, inglizlarni nemis qoʻshinlari aslidan koʻra kattaroq deb oʻylash uchun Volkswagen avtomobillariga soxta qurollarni oʻrnatib, soxta tanklar qurish edi. 19-mart kuni u inglizlarga hujum qilmaslikni buyurdi. Inglizlar jang tugagan deb oʻylashdi va „Nil“ armiyasi qoʻmondoni OʻKonnorga dam olishga ruxsat berishdi. 7-bronetank diviziya oʻrniga deyarli hech qanday jangovar tajribaga ega boʻlmagan 2-bronetank diviziya, avstraliyalik faxriylar esa 9-piyoda diviziyasi bilan almashtirildi. Ajablanadigan omil ham butunlay nemis qoʻmondoni tomonida edi. Besh kundan soʻng, asosiy kuchlarning kelishini kutmasdan, Rommel inglizlarni Italiya armiyasini (birinchi eshelon 5- yengil Afrika diviziyasi, 3-tank polki, shuningdek, sapyor va razvedka boʻlinmalari) toʻliq yoʻq qilishdan chalgʻitish umidida darhol barcha mavjud boʻlinmalarni (sonli darajada kamtarona) jangga kiritdi. Ushbu taxminiy qarshi hujum shu qadar muvaffaqiyatli boʻldiki, ikki haftadan kamroq vaqt ichida inglizlar ming mil orqaga haydab ketishdi. Bir necha kundan soʻng, Afrika Korpusi bir qator strategik ahamiyatga ega shaharlarni egallab oldi va keyin Misrga, Nilga yoʻl oldi. Oʻsha kunlarda inglizlar shunchalik tez orqaga chekindiki, nemis ilgʻor motorli boʻlinmalari ularni taʼqib qilishga ulgurmadi va hatto uyushgan qarshilik haqida gap ham boʻlmadi.
1941-yil 20-martda Rommel Ritsar xochiga eman barglari (№ 10) bilan taqdirlandi. 1941-yil 1-iyulda u tank qoʻshinlari generali unvoniga sazovor boʻldi. 1941-yil 1-sentabrdan boshlab Rommel Afrika tank guruhiga qoʻmondonlik qilgan. 1941-yil oxiriga kelib, nemis qoʻshinlarining hujum qobiliyati tugagach, inglizlar Bingʻozida mustahkam oʻrnashib olishga muvaffaq boʻlishdi. 1941-yil dekabr oyida Afrika tank guruhi qismlarining taʼminoti zaifligi va charchoqdan foydalanib, ishchi kuchi va texnikada sezilarli ustunlikka ega boʻlgan Britaniya armiyasi yaxshi rejalashtirilgan hujumni boshladi va Rommel qoʻshinlarini Kirenaikani tark etishga va orqaga ularning asl joylari Tripolitaniya chegaralarigacha chekinishga majbur qildi. Shunga qaramay, Rommel oʻzi uchun tayyorlangan tuzoqdan qochishga va harbiy texnikaning koʻp qismini saqlab qolgan holda oʻz boʻlinmalarini qurshab olishning oldini olishga muvaffaq boʻldi. Shundan soʻng, „Choʻl tulkisi“ laqabi unga mustahkam oʻrnashib oldi. Uinston Cherchill Jamoatlar palatasida soʻzlagan nutqida shunday dedi: „Bizning oldimizda juda tajribali va jasur raqib bor va tan olishim kerakki, bu halokatli urushga qaramay, buyuk sarkarda“ („We have a very daring and skillful opponent against us, and, may I say across the havoc of war, a great general“).
Britaniyaning Yaqin Sharq kuchlarining bosh qoʻmondoni general Okinlek 1941-yilning yozida oʻxshashi boʻlmagan quyidagi noyob buyruqni chiqardi:
- Barcha komandirlar va shtab boshliqlariga
- Kimdan: Bosh qoʻmondondan
Bizning doʻstimiz Rommel askarlarimiz uchun sehrgar yoki qoʻrqinchli boʻlib qolish xavfi mavjud.
U haqida allaqachon koʻp aytilyabdi. U hech qanday gʻayritabiiy odam emas, garchi u juda baquvvat va kuchga ega. Agar u gʻayritabiiy odam boʻlsa ham, bizning askarlarimiz uning gʻayritabiiy kuchiga ishonishlari juda istalmagan boʻlar edi.
Men, Rommel oddiy nemis generalidan boshqa narsa degan fikrni har tomonlama yoʻq qilishingizni istayman. Buning uchun Liviyadagi dushman haqida gapirganda Rommel nomini tilga olmaslik muhimdek tuyuladi. Biz „nemislar“ yoki " Oʻq davlatlari " yoki „dushman“ ni eslatib oʻtishimiz kerak, lekin hech qachon Rommelga eʼtibor bermasligimiz kerak.
Iltimos, ushbu buyruqni zudlik bilan amalga oshirish choralarini koʻring va barcha qoʻmondonlar eʼtiboriga psixologik nuqtai nazardan qaraganda, bu eng muhim masala ekanligini bildiring.
- K. J. Oʻkinlek
1942-yil 20-yanvarda Gitler Rommelni qilichlar bilan (№ 6) eman barglari bilan ritsar xochi bilan taqdirladi. 1942-yil 30-yanvar — Rommelga general-polkovnik unvoni berildi. 1942-yil 21-fevraldan — „Afrika“ tank armiyasining qoʻmondoni etildi.
Uning harbiy karyerasining eng yorqin lahzasi 1942-yil 20-iyunda, Rommel Afrika armiyasiga oʻsha paytda Afrikadagi eng mustahkam qal’a boʻlgan Tobruk shahri uchun jangda qoʻmondonlik qilgan paytda keldi. Uni olishning iloji yoʻq deb hisoblanardi. Bu ittifoqchilarning asosiy platsdarmi boʻlib, u ilgari qamal qilinganlgan boʻlsa-da, u koʻp marta bostirib kirish bilan ham, himoyachilarni qal’adan quvib chiqarishning iloji boʻlmagan. 20-iyun kuni ertalab Ju-87 „Shtuka“ shoʻngʻiyotgan bombardimonchilari mina maydoniga bomba tashladilar, sapyorlar oʻtish joyini tozaladilar va yuzlab tanklar mudofaa chizigʻidagi ochiq qolgan yerga intilishdi. 21-iyunga oʻtar kechasi va ertalab shaharning chekka tumanlarida qarshilikning soʻnggi oʻchoqlari bostirildi. Tobruk olinganidan keyin vaziyat Germaniya foydasiga oʻzgardi va Ervin Rommel ingliz gazetalari sahifalariga kirib ketdi.
Dushmanning oʻziga kelishiga yoʻl qoʻymasdan, Rommel " Aida " deb nomlangan inglizlarning yuqori kuchlariga qarshi jasur qarshi hujumni boshladi va 1942-yil iyuliga kelib uning armiyasining bir qismi Iskandariyadan va Nil deltasidan atigi 100 kilometr uzoqlikda joylashgan Al-Alameyn yaqinida edi. Ikki haftalik tez sur’atlar bilan Rommel ingliz qoʻshinini Nil deltasidagi dastlabki pozitsiyalariga qaytardi. Britaniya qoʻshinlari uchun bu butun urushning eng qiyin daqiqalaridan biri edi. 1942-yil 22-iyunda Rommel general-feldmarshal unvoniga koʻtarildi.
Shu bilan birga, yoqilgʻining keskin tanqisligi va ishchi kuchi va moddiy-texnika vositalarining etishmasligi tufayli Rommel armiyasining hujumi asta-sekin toʻxtadi. 1942-yil oktabr oyining oxirigacha Shimoliy Afrikada beqaror muvozanat oʻrnatildi: nemis-italiya qoʻshinlarida oʻzlarining motorli boʻlinmalari uchun yoqilgʻi yoʻq edi, inglizlar esa AQShdan kelgan yangi mustamlaka boʻlinmalari va eng yangi harbiy texnika bilan kuchlarni toʻplashar edi. Vaziyat Rommelda amyobali dizenteriyaning oʻtkir shaklini rivojlantirganligi sababli ogʻirlashdi va u Germaniyaga kasalxonaga yotqizish uchun uchib ketishga majbur boʻldi. Shuning uchun, inglizlar hujumni boshlaganlarida, feldmarshali davolanishni tugatmasdan zudlik bilan Afrikaga qaytishi kerak edi, ammo u Al-Alamein jangida yutqazilganidan keyin keldi. Ikki haftadan kamroq vaqt ichida „Afrika“ tank armiyasi Tunisga ming kilometr orqaga tashlandi.
1942-yil 8-noyabrda Amerika qoʻshinlari Marokash va Jazoirga dengizdan tushishdi, bu aslida Angliya-Amerika qoʻshinlarining haddan tashqari ustunligi oldida Italiya-Germaniya qoʻshinlari strategik tuzoqqa tushib qolishlarini anglatardi. Shunga qaramay, Rommel Kasserin dovoni hududida amerikaliklarning ustun kuchlariga qarshi yana bir hujumni amalga oshirishga va ularga jiddiy zarar etkazishga muvaffaq boʻldi, ammo bu sezilarli muvaffaqiyat keltirmadi.
Operatsiya muvaffaqiyatsizlikka uchragach, Rommel oʻz qoʻl ostidagi qoʻshinlarni qutqarishning yagona yoʻli ularni evakuatsiya qilish deb qaror qildi. Shuning uchun 1943-yil 9-martda fon Arnimni qoʻshinlar qoʻmondonligida qoldirib, u Tunisni tark etdi va kasallikni aytib, Gitlerning Ukrainadagi qarorgohiga uchib, uni Tunisni tark etishga va u yerdagi qoʻshinlarni Yevropaga qaytarishga ishontirish uchun uchib ketdi. Gitler rad etdi. Bundan tashqari, Rommel Afrika kampaniyasida keyingi ishtirok etishdan chetlashtirildi, fon Arnim rasman Afrika armiya guruhining qoʻmondoni boʻldi. 1943-yil may oyida, ikki oylik janglardan soʻng, Tunisda quruqlikdan va dengizdan toʻsib qoʻyilgan nemis va italyan qoʻshinlari taslim boʻlishdi.
1943-yil 11-martda Afrika kampaniyasi uchun Rommel eman barglari va qilichlari bilan Ritsar xochiga olmoslar (№ 6) bilan taqdirlandi.
1943-yil 20-maydan 12-iyulgacha Rommel oʻz nomi bilan atalgan ishchi guruhini boshqargan va Italiya urushdan chiqqan taqdirida nemislarning qarshi choralarini tayyorlashga masʼul edi. 9-iyuldan 10-iyulga oʻtar kechasi ittifoqchilar Sitsiliyaga dengizdan tushishdi va 15-iyulda Rommel Shimoliy Italiyadagi armiya B guruhi qoʻmondoni etib tayinlandi. 1944-yil yanvar oyida u Shimoliy Fransiyadagi B armiya guruhi qoʻmondoni etib tayinlandi. U " Atlantika devori " ni dushmanga jiddiy toʻsiq boʻlishi uchun harakat qildi. Biroq, Fransiyadagi butun harbiy guruh qoʻmondoni feldmarshal Rundshtedt bilan strategik kelishmovchiliklar tufayli Reyxning gʻarbiy chegarasi uchun yagona mudofaa rejasi ishlab chiqilmadi, bu nemis qoʻshinlarining 1944-yil 6-iyunda Ittifoqchilarning Normandiyaga dengizdan qoʻnishi paytida harakatlarining samarasizligi va nomuvofiqligiga olib keldi.
Ittifoqchilar Normandiyaga qoʻnganidan soʻng, Rommel 17-iyul kuni uning mashinasini Ittifoqdosh samolyotlari tomonidan oʻqqa tutishi natijasida ogʻir yaralandi (eng ishonchli versiyaga koʻra, Kanada Spitfayri). U davolanish uchun uyiga Ulmga yuborilgan. Davolanish muvaffaqiyatli oʻtdi va bir muncha vaqt oʻtgach, shifokorlar feldmarshalning shikastlangan chap qovogʻini ochishga muvaffaq boʻlishdi.
1944-yil 20-iyulda Gitlerga suiqasd muvaffaqiyatsiz tugadi. Bu fitna fosh boʻldi va fitnachilardan biri Rommelning ismini aytdi, garchi Rommel bu fitnada bevosita ishtirok etmagan boʻlsa ham. Feldmarshalning ajoyib xizmati va uning askarlar va aholi oʻrtasidagi ulkan mashhurligini hisobga olgan holda, Gitler (Vilgelm Burgdorf orqali) Rommelga Xalq tribunali yoki oʻz joniga qasd qilish oʻrtasidagi tanlovni berdi. 1944-yil 14-oktabrda Rommel kaliy siyanidini olishga majbur boʻldi. Feldmarshal Rommel tekshiruv safari chogʻida avtohalokatda olgan ogʻir jarohati natijasida vafot etgani fashistlar tomonidan rasman eʼlon qilindi; boshqa ovozli versiyaga koʻra, Rommel Shimoliy Afrikada xizmat qilgan yillar davomida ogʻir va juda kam uchraydigan kasallikdan vafot etgan va u shu vaqt davomida davolangan. Gitlerning buyrugʻi bilan Rommel Germaniyaning milliy qahramoni sifatida toʻliq harbiy sharaf bilan dafn qilindi. 1944-yil 18-oktabr — uning dafn etilgan kuni umumxalq motam kuni deb eʼlon qilindi.
This article uses material from the Wikipedia O‘zbek article Ervin Rommel, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Matndan CC BY-SA 4.0 litsenziyasi boʻyicha foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan boʻlsa). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki O‘zbek (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.