Allium Ursinum

Uning vatani Yevropa va Osiyo bo'lib, u yerda nam o'rmonlarda yovvoyi holatda o'sadi. Bu tur piyoz va sarimsoqning yovvoyi qarindoshi bo'lib, barchasi piyoz turkumiga tegishli. Ikkita tan olingan kichik tur mavjud: A. ursinum subsp. ursin va A. ursinum subsp. ukrainicum.

Allium ursinum
Ilmiy tasniflash
	O‘simliklar
	Yuksak oʻsimliklar
	Gulli oʻsimliklar
	Bir urugʻpallalilar
	Asparagales
	Amaryllidaceae
	Allioideae
	Allium
	A. ursinum
Binar nomi
Allium ursinum L.
Sinonimlar
Aglitheis ursina (L.) Raf. Allium latifolium Gilib. Allium longipetiolatum St.-Lag. Allium nemorale Salisb. Allium petiolatum Lam. Allium ucrainicum (Oksner & Kleopow) Bordz. Allium ursinoides G.Don ex Sweet Allium ursinum subsp. ucrainicum Oksner & Kleopow Allium ursinum var. ucrainicum (Oksner & Kleopow) Soó Allium ursinum subsp. ucrainicum Kleop. & Oxner Allium vincetoxicum Pall. ex Ledeb. Cepa ursina (L.) Bernh. Geboscon ursinum (L.) Raf. Hylogeton ursinum (L.) Salisb. Moly latifolium (Gilib.) Gray Ophioscorodon ursinum (L.) Wallr.

Lotincha ursinum so‘zi "ayiq" deb tarjima qilinadi. Xalq ertaklarida aytilishicha qo‘ng‘ir ayiq qish uyqusidan uyg'onganidan keyin o‘simlik piyozchalarini iste'mol qiladi. Yana bir nazariyaga ko'ra, "ursinum" katta ayiq yulduzlar turkumini anglatadi. A. ursinum qadimgi yunonlar uchun ma'lum bo'lgan shimoldan tarqalgan Allium turlaridan biri edi. Ko'p tillarda o'simlik uchun berilgan an'anaviy nomlar ham ayiqlarga ishora qiladi. Sigirlar ularni iste'mol qilishni yaxshi ko'radilar.

Ramsons saksoncha hramsa so'zidan olingan bo'lib, "sarimsoq" degan ma'noni anglatadi. U ingliz oshxonasida 1500-yil oldin brittlar davrida beri ishlatilganligi haqida dalillar mavjud. Keltlar, tevton qabilalari va qadimgi rimliklar orasidagi dastlabki tabiblar yovvoyi o't bilan tanish edilar. Uni "shifobaxsh o't" degan ma'noni anglatuvchi herba salutaris deb atashgan.

 

Allium ursinum piyozchali, koʻp yillik, bir urug‘pallali boʻlib, asosan urugʻ bilan koʻpayadi. Tor piyozchalar bir barg asosidan hosil bo'lib, uzunligi 25 cm (9.8 in)gacha yorqin yashil yaxlit, elliptik barglar hosil qiladi. To‘pgul 6 dan 20 gacha oq gullardan iborat soyabon shaklida tuzilgan.Gullari yulduzga o'xshaydi, oltita oq gultojibargi bor.

Britaniya orollarida apreldan iyungacha gullaydi. Gul poyasi ko‘ndalang kesimida uchburchak, barglari esa zaharli nilufar (Convallaria majalis)nikiga o‘xshash keng lansetsimon.

Uning vatani Yevropaning mo''tadil mintaqalari, Sharqiy Britaniyadan Kavkazgacha. Shotlandiya, Orkney, Shetland va Kanal orollari bundan mustasno, Britaniya orollarining pasttekisliklarida keng tarqalgan. Ursinum kenja turi gʻarbiy va markaziy Yevropada, ucrainicum kenja turi esa sharq va janubi-sharqda uchraydi.

Allium ursinum ko'plab dorivor fazilatlarga ega. Ko'pincha yurak-qon tomir, nafas olish va ovqat hazm qilish muammolarini davolashda, shuningdek yaralarni sterilizatsiya qilish uchun ishlatiladi. Allium ursinum tarkibida turli xil minerallar chinnigullar sarimsoqlariga qaraganda ancha yuqori miqdorda topilgan. Barglarida mavjud bo'lgan magniy mineralining yuqori miqdori tufayli u ba'zan "magniy qiroli" deb ataladi. Magniy stressga qarshi mineral sifatida tanilgan va qon aylanish tizimini, yurakni himoya qiladi. 

 

 

U nam tuproqli bargli o'rmonlarda o'sadi, ozgina kislotali sharoitlarni afzal ko'radi.

Allium ursinum oʻsimligining barcha qismlari yeyish vs salatlarni bezash uchun ishlatish mumkin. Allium ursinum barglari oziq-ovqat sifatida ishlatiladigan eng mashhur qismdir. Barglar xom holatda salatlarda ishlatilishi mumkin. Pishirganda barglarning taʼmi yumshoqroq va shirinroq boʻladi. Bargi koʻplab retseptlarda sarimsoq oʻrnini bosish uchun ishlatiladi. Piyozchasi sarimsoq o‘rnida ishlatilishi mumkin. Oʻsimlikdan foydalanib tayyorlanadigan mashhur taomlar orasida pesto, shoʻrvalar, makaron, pishloq, pishiriqlar va devonez bor.

•  
  Kimchi
•  
  Urug'lari
•  
  Allium ursinum
•  
  Allium ursinum

Barglari ozuqa sifatida ham ishlatiladi. Qo'chqor va sigirlar o‘simlik barglari bilan oziqlanganda ozgina sarimsoq ta'miga ega sut beradi. Bunday sutdan tayyorlangan sariyog' 19-asrda Shveytsariyada juda mashhur bo'lgan. 

Zaharli o'simliklarga o'xshashlik

A .ursinium bilan adashtiriladigan o‘simliklarga vodiy nilufarlari, Colchicum autumnale, Arum maculatum va Veratrum viride yoki Veratrum albomi kiradi, ularning barchasi zaharli hisoblanadi. Yevropada odamlar muntazam ravishda vodiy nilufarini yoki Colchicum autumnaleni noto'g'ri terib olgandan keyin zaharlanadi.

A. ursinum va Arum maculatum birinchi marta unib chiqqanda bir-biriga o'xshash bo‘ladi, ammo ochilgan Arum maculatum barglari tartibsiz qirralarga va ko'plab chuqur tomirlarga ega, sarimsoq barglarida esa bitta qavariq asosiy tomir bor. Vodiy nilufarining barglari juftlashgan, xira yashil va bitta qizil-binafsha poyadan hosil bo‘ladi, A.ursinum barglari alohida-alohida paydo bo'ladi, dastlab porloq va och yashil rangga ega.

 

Nomidan ko'rinib turibdiki, A.ursinum jigarrang ayiqlar uchun muhim oziq-ovqat hisoblanadi. Shuningdek o'simlikni yovvoyi cho'chqalar iste'mol qiladi. A. ursinum - xoverfly, qo'chqor qushqo'nmasi (Portevinia aculata) lichinkasi uchun asosiy ozuqa o'simlik. Gullar asalarilar tomonidan changlantiriladi.

•  
•  
  Allium ursinum
•  
•  
•  
•  
  Meva va urug‘lar
•  
  O‘rmonni qoplab olgan yovvoyi sarimsoq