Сталин, Иосиф Виссарионович

იოსებ ჯუღაშვილი); 1878 чылдың декабрь 6 [18] (албан тайылбыр аайы-биле — 1879 чылдын декабрь 9 [21]), Гори, Тифлисск губерниязы, Россия империязы — 1953 чылдың март 5, Чоокку дача, Волынск, Кунцевск район, Москва облазы, СССРЭ) — совет политиктиг, күрүне, дайын болгаш партияның ажылдакчызы, россияның революционери. СССЭ-ниң херек кырында Баштыңы. РКП (б) - БКП (б) ТК Генералдыг секретары (1922—1934), ТК БКП(б) - СЭКП секретары (1934—1953), Совет Эвилелиниң маршалы (1943), Совет Эвилелиниң Генералиссимусу (1945). ССРЭ-ниң Улустуң камгалакчы комиссары (1941—1946), ССРЭ-ниң Совнаркомнуң даргазы болгаш ССРЭ-ниң Министрлер Чөвүлелиниң даргазы (1941—1953), ССРЭ-ниң күрүнениң камгалал комитединиң даргазы (1941—1945).

Оон аңгыда кылып турган ажылдары: 1922 чылдың апрель 3-тен 1934 чылдың февраль 10-ге чедир ТК БКП(б)-ниң генеральдыг секретары, ооң соонда - ТК БКП(б)-ниң секретары ( 1952 чылдан — СЭКП).

1912 чылда В. И. Ленинниң саналы-биле РСДРП ТК-че киирген. Ол үеде-ле Иосиф Джугашвили "Сталин" деп псевдоним фамилияны алган. Октябрь революцииязының үезинде, Ийи дугаар Бугүроссияның чыыжынга БЦИК база ЧКН кежигүнү кылдыр соңгуткан. 1922 чылда болган БКП (б) ТК Пленумунга ТК БКП (б)-ниң Оргбюро болгаш Политбюрозунуң кежигүнү кылдыр соңгуткан. Оон аңгыда Бугү Совет Эвилелиниң коммунистиг партиязының (большевиктер) Төп Комитетиниң Генералдыг секретары (Лениниң ССРЭ-ниң турган үезинде Чоннуң Комиссарларының Чөвүлеиниң даргазыкылдыр соңгуткан. 1930 чылда, Ленниниң кошкаап база чок болганының соонда, Сталин партия иштинде тулчуушкуннуң тиилекчизи болуп үнгеш, ССРЭ-ниң баштыңы аппарган..

Ук төөгүзү

Генеалогия

Иосиф Джугашвили грузин өг-булеге (кезек источниктерде [lower-alpha 2] Сталинниң өгбелери осетин ук-дазылдыг деп бижип турар) Тифлисск губерниязының Гори деп хоорайынга төрүттүнген. Адакы сословиеден үнген.

Сталинниң чурттар турган үезинде болгаш ол чок апарган соонда кезек үр үе тургузунда 1879 чылдың декабрь 9 (21)-та төрүттүнген деп санап турган. Ынчалза-даа ооң соонда шинчилекчилер Иосифтиң төрүттүнген хүнү өске деп илередип келген. Ол болза 1978 чылдың декабрь 6 (18) [lower-alpha 3].

 

Ада-иези

Ачазы — Виссарион (Бесо), Тифлисск губерниязының Диди-Лило деп суурунуң крестьяннарындан үнген. Ажыл-мергежилиниң аайы-биле - идик кылыр мастер (сапожник). Арагалаарынга болгаш килең аарыырга сундулуг турган . Ол өөнүң ишти Екатерина болгаш бичии оглу Cocoну (Иосиф)  каржы эттээр турган. Бир катап оглу авазын камгалаар деп турда Виссарион бижек октапкаш мурнун былаажып халдап келген турган. Гориде полицейжиниң оглунуң сактыышкыны-биле алырга, бир катап оглу-биле өөнүң иштиниң турганы бажынче кире халып келгеш Виссарион оларны холу-биле эттеп соп, оглун кемдээн.

 

Авазы — Екатерина Георгиевна —Гамбареули суурнуң Геладзе деп крепостной крестьяниниң (садовник) өг-булезинден. Подёнща кылдыр ажылдап турган. Аар ажыл-биле чүдүртүнген пуритан кижизидилгелиг херээжен кижи бодунуң артып калган чаңгыс оглун дыка эттээр турган . Ынчалза-даа оглунга дыка бердинген база турган. Сталинниң катай ойнап өскен эжи Давид Мачаварианиниң чугаазы-биле: «Като Иосифти ие кижиниң төнчү чок ынакшылы-биле долганып алгаш турган. Кыс бөрү дег ол оглун шупту кижилерден болгаш долгандыр турар чүүлдерден камгалап турган. Оглун аас-кежиктиг, эрге-чассыг өссүн дээш, бодун ол кээргевейн ажылдаар . Чамдык төөгү шинчилекчилериниң бодал-биле, Екатерина оглу чүдүлге адырынче ажылдап "священник" болбаанынга арай муңгараар турган.

1886 чылда Екатерина Георгиевна Иосифти Гори йскиниң православтыг училищезинче өөредип тургузуксап турган. Ынчалза-даа ол күзели болдунмаан, чүге дизе Иосиф бичии-даа орус дылды билбези-биле шылгалдаларын дужаап шыдавайын барган. 1886—1888 чылдарда, авазы чок апарган соонда, Иосифке орус дылды Христофор Чарквиани священниктиң ажы-төлү өөредип эгелээн. Түңнелинде 1888 чылда Сосо училищеже бир дугаар белеткел клазынче эвес, ийи дугаар белеткел клазынче кирип алгаш, келир чылдың сентябрь айында бирги классче киргеш, 1894 чылдың чайын училищени доозуп алган.

1894 чылдың сентябрьда Иосиф шылгалдаларны дужаагаш, православтыг Тифлисск семинариязынче кирип алган. Аңаа ол бир дугаар марксизмни өөренип көргеш, 1895 чылдың эгезинде революсчу марксистерниң чазак-чагырганың Закавказьече шөлүп чоруткан чажыт бөлүүнче кирген. Сөөлүнде Сталинниң сактып турары-биле: «Революсчу агымче ол 15 харлыг тургаш кирген. Ол бөлүктер меңээ улуг салдарны чедирип, чажыт марксист чогаалдарче сонуургалды оттурган".

Англий төөгүчү Саймон Себаг-Монтефиорениң бодалы-биле, Сталин дыка өөредилгеге салым-чаяанныг шупту кичээлдерге (математика, грек дыл, орус дыл) чүгле эки демдектер алыр өөреникчи турган. Сталин боду чогаадылганы сонуургаар турган болгаш аныянда грузин дылга багай эвес шүлүктерни бижип турган.