Мәскәү Татар Театры

Әүвәл Мәскәүнең «Коммуналец» клубында, соңрак Мәскәүнең Кече татар тыкрыгы, 8 йорт адресы буенча Әсәдуллаев йортында урнаша.

• Инкыйлабтан соң Мәскәүнең коммуналь эшчеләр клубы каршында һәвәскәр татар театр түгәрәге оеша.
• 1924 елда әлеге түгәрәк нигезендә «Эшче» театры оештырыла. 1925 елдан театр оештыручысы һәм сәнгать җитәкчесе — Газиз Айдарский (1898-1933). Труппага Мәскәү сәнгать югары уку йортларында (ГИТИС, Мәскәү консерваториясе һ.б.) укучы татар яшьләре Мәкәрим Мәһдиев , Галләм Саттаров, Сара Садыйкова, Асия Измайлова, Гали Ильясов, Гомәр Девишев, Каюм Поздняков, Сәет Булатов, Әсгать Мәҗитов җәлеп ителә.
• 1926 елдан Мәскәү татар драма труппасы исеме астында һөнәри театрга әверелә. Эшкә һөнәри актерлар чакырыла.
• 1928 елдан Мәскәү үзәк татар эшче театры. Театр күбрәк Донбасс, Кузбасс, Мәскәү яны, Урал һәм Себергә гастрольләргә чыга.
• 1933 елның июнь аенда театр ябыла.

Әти (Газиз Айдарский) ул вакытта Мәскәү консерваториясендә һәм башка уку йортларында укыган татарларны җыйнап театр оештырган. Беренче биш елда алар беркайдан да бер тиен алмый үзләре эшләгәннәр. 1928 елда Наркомпрос аларга 5 мең сум бүлеп бирә. Ә инде 1929 елда алар Наркомпростан 12 мең акча ала алганнар. Ул елны бик уңышлы итеп Ленинградта гастрольләр дә уздырганнар. Ә инде гомумән алганда, алар үзләрен “Эшче” театры дип атап, татар телендә төрле завод-фабрика клубларында спектакльләр күрсәткәннәр Әлфия Айдарская

Спектакльләргә музыканы Мансур Мозаффаров, Александр Ключарев, Нәҗип Җиһанов, Заһид Хәбибуллин яза. Сәхнәне рәссам П.П. Троицкий бизи.

Спектакльләр вакыйгаларның кискенлеге, сюжет киеренкелеге, көтелмәгән чишелешләре белән аерылып тора. Театрда беренче тапкыр эшче образы тудырыла.

Актерлар Мәскәү Художество театры, Мейерхольд исемендәге театр, Пролеткульт эшчеләр театрының формалистик эзләнүләре йогынтысында була.

Төрле елларда театрда Гөлсем Камская, Рәфгать Фәйзи, Габдулла Капкаев, Галия Булатова, Хөсәен Уразиков, Мохтар Мутин, М. Рәхмәтуллина, Г. Донской, Т. Капкаева, Бибинур Галиуллина, Газиз Гыйматов, Хәсән Кәтиев, Габделгазиз Зыятдинов, Х. Ихсанова, З. Агишева, З. Сафин, Ф. Насретдинов, Әдһәм Кайбицкий, Таҗи Гыйззәт, Сабир Өметбаев, Х. Сәлимова, Г. Хисамов, Г. Сәгыйтов, Г. Ибраһимова, Ибраһим Гафуров, Ширияздан Сарымсаков, Фуат Халитов һ.б. эшли.

1. Татар энциклопедиясе. Т.4. Казан, 2014.

1. Газиз Айдарский Театр сәнгате. Казан, 1931.
2. Татар совет театры. Казан, 1975.

• Мәскәү татар театры «Татар иле» мәгълүмати-ресурслы татар социаль челтәрендә
• Мәскәү татар театры «Милләттәшләр» сайтында