Hirodes Antipa (Antipatros'un kısaltması) (d.
MÖ 20'den önce – ö. MS 39'dan sonra) (Triumvirlik Dönemi) Galilee ve Perea'yı yönetmiş antik lider. Günümüzde daha çok Vaftizci Yahya ve Nasıralı İsa'nın öldürülmesine neden olan olaylardaki rolü hakkında Yeni Ahit'te anlatılan hikâyelerden ve bu hikâyeler hakkında günümüz medyasında gösterilen filmlerden tanınır.
| Hirodes Antipa | |
|---|---|
| Celile ve Perea Tetrarkı | |
 Hirodes Antipa sikkesi | |
| Hüküm süresi | MÖ 4 – MS 39 |
| Önce gelen | Büyük Hirodes |
| Sonra gelen | I. Agrippa |
| Doğum | MÖ 20'den önce |
| Ölüm | MS 39'dan sonra Galya |
| Eş(ler)i | Nabatea kralı IV. Aretas'ın kızı Herodias |
| Babası | Büyük Hirodes |
| Annesi | Malthace |
MÖ 4 yılında babası Büyük Hirodes tarafından dörde bölünen krallıktan kendi payına düşen toprakları Roma İmparatorluğu'na bağlı bir Müvekkil devlet olarak yönetmeye başladı. Sepphoris ve Betharamphtha'daki projelerin inşaasından ve Celile Denizi'nin batı kıyısında bulunan başkent Tiberya'nın imarından sorumluydu. Patronu İmparator Tiberius'un onuruna isimledirilen şehir, sonradan Rabbinik öğretinin merkezi haline gelecekti.
Antipa, daha önce kardeşi ile evlenmiş olan Herodias'la evlenebilmek için Nabatea kralı Aretas IV'ın kızı olan ilk karısından boşandı. Yeni Ahit'e göre, Antipa'nın Yahya Peygamberi tutuklatarak ölüme mahkûm etmesinin nedeni onun bu evliliği lanetlemiş olmasıdır. Luka İncili, Nasıralı İsa'nın mahkeme için Pontius Pilate'nin huzuruna getirildiğinde, Antipa'ya ait topraklarda faaliyet gösterdiği için Pilate tarafından ona teslim edildiğini belirtir. Bu olayların kanuni dayanağı ve Antipa'nın mahkeme ile ilgisinin tarihi gerçekliği, bilimsel bir tartışma olagelmiştir. Vaftizci Yahya ile olan çatışmalarına ek olarak, tetrark'ın boşanması Aretas ile Perea ve Nabatea'nın sınırları hakkında var olan eski bir anlaşmazlığı da su yüzüne çıkardı. Anlaşmazlığın yol açtığı savaş Antipa için bir yıkımdı; Tiberius tarafından bir Roma karşı-saldırısı emri verildiyse de, İmparatorun 37 yılında ölmesi üzerine saldırı durduruldu. 39 yılında yeğeni Agrippa I tarafından yeni Roma imparatoru Caligula'ya karşı bir komplo kurmakla suçlanan Antipa, Galya'ya sürgüne gönderildi. Sürgününde kendisine Herodias eşlik etti ve bilinmeyen bir tarihte orada öldü.
Antipa, Yahudiye ve Malthace'nin Samaria kökenli kralı olan Büyük Hirodes'in oğludur. Kesin doğum tarihi bilinmemekle birlikte muhtemelen MÖ 20 yılından öncedir. Antipa, öz kardeşi Archelaus ve üvey kardeşi Philip ile birlikte Roma'da eğitim görmüştür.
Antipa, varis olarak babası Hirodes'in ilk tercihi değildir. Bu onur ilk olarak Hirodes'in Hasmonaean prensesi Mariamme'den olan çocukları Aristobulus ve Alexander'a verilmişti. Her ikisinin de idam edilmeleri (MÖ 7 civarı) ve Hirodes'in en büyük oğlu Antipater'in babasını zehirlemeye çalışmaktan mahkûm edilmesi üzerine (MÖ 5), artık yaşı ilerlemiş olan kral vasiyetini en genç oğlu Antipa'yı varisi yapacak şekilde gözden geçirmek durumundan kaldı. MÖ 4 yılında ölüm döşeğinde yatmakta olan Hirodes vasiyetini yeniden değiştirdi. Vasiyetin son haline göre, Antipa'nın büyük kardeşi Archelaus Yahudiye, İdumea ve Samarya bölgelerinin kralı olurken, Antipa tetrark olarak Celile ve Perea'nın yönetimine getiriliyordu. Philip ise Gaulanitis (Golan Tepeleri), Batanaea (güney Suriye), Trachonitis ve Auranitis (Hauran) bölgelerinin tetrark'ı oldu.
Yahudiye'nin Roma'ya bağımlı bir krallık olması nedeniyle Hirodes'in veraset planlarının Augustus tarafından onaylanması gerekiyordu. Her üç varis de iddialarına destek bulmak amacıyla Roma'ya gitti. Antipa tüm krallığın kendisine miras bırakıldığı vasiyeti savunurken diğerleri Hirodes'in bölünmeyi sağlayan son vasiyetini ortaya sürdüler. Yahudiye'nin doğrudan Roma'ya bağlanmasını isteyen ancak yine de kral olarak Antipa'yı diğer kardeşlerine tercih eden Roma'da yerleşik Hirodes hanedanı üyelerine rağmen, Augustus Yahudiye topraklarının Hirodes'in son vasiyetinde öngördüğü şekilde bölünmesini büyük ölçüde onayladı. Ayrıca Archelaus kendisi için öngörülen ve kraldan daha alt bir seviye olan "Aile reisi" (ethnarch) unvanıyla hoşnut edildi.
Archelaus, Augustus tarafından yetersiz bulunup 6 yılında bir prefect'le yer değiştirildiği halde, Antipa Celile ve Perea'yı 42 yıl boyunca yönetmeye devam etti. Hükmettiği topraklar Decapolis bölgesi tarafından Celilenin kuzeyinde ve Parea'nın güneyinde ikiye ayrılmıştı (haritaya bkz.). Antipa görevi üstlendiğinde her iki bölgeninde istikrarına yönelik tehlikeler ortaya çıkmıştı. Antipa Roma'da Augustusla sorunları halletmeye uğraştığı sırada, Hezekiah oğlu Celileli Yahuda önderliğindeki bir grup Celiledeki Sepphoris sarayına saldırmış, para ve silahları gaspederek bölgeyi altüst etmişlerdi. Suriye'nin Romalı valisi Quinctilius Varus tarafından emredilen bir karşı saldırı sonucu Sepphoris kenti yakıldı ve sakinleri köle olarak satıldı. Bu arada Perea, Romalılar ve Yahudilerle uzun ve gergin ilişkilere sahip Nabatea Krallığı ile de sınır komşusuydu.
Antipas'ın çözümünün bir parçası, kurucu olarak babasının bir ayak izlerini takip etmekti. Sepphoris'i yeniden kurup tahkim etti ve aynı zamanda Parea'daki Betharamphtha'ya bir sur ilave etti. Betharamphtha şehrinin adı önce Augustus'un karısı Livia'ya atfen Livias, ardından da Augustus'un kızı Yaşlı Julia'ya istinaden Julias olarak değiştirildi. Ancak Tetrark'ın en dikkat çekici imar faaliyeti Celile denizi kıyılarından kurulan ve adını Augustus'un 14 yılındaki ölümünden sonra Roma tahtına çıkan Tiberius'tan alan Tiberya şehridir. Şehrin sakinleri, hemen yakındaki Emmaus'un sıcak kaynak sularında yıkanabiliyorlardı ve ayrıca Birinci Yahudi-Roma savaşı ile birlikte şehrin kendine ait stadyum'u, kraliyet sarayı ve ibadet için bir mabedi vardı. Şehir adını hemen yakınlardaki göle verdi ve zaman içerisinde Rabbinik Yahudilik için öğreti merkezi haline geldi. Ancak dindar Yahudilerin bir mezarlığın üzerine yapıldığını öne sürerek bu şehirde yaşamayı reddetmeleri üzerine, Antipa şehrin sakinlerini zorla yerleştirilen göçmenler, fakir insanlar ve azatlı kölelerden oluşturdu.
Diğer taraftan Antipa Yahudi gelenekleri konusunda çok hassastı ve bu sebeple sikkeleri üzerinde figür bulunmuyordu. 26 - 36 yılları arasında Roma İmparatorluğunun Yahudiye valisi Pontius Pilate, Kudüsdeki kraliyet sarayına motifli adak kalkanları yerleştirerek gelenekleri çiğneyince, Antipa ve kardeşleri rica ederek bunları kaldırtmıştı.
Antipa, saltanatının başında Nabatea Kralı IV. Aretas'ın kızıyla evliydi. Ancak, üvey kardeşi Hirodesle (Büyük Hirodes ve II. Mariamne'nin oğlu) Roma'da bulunduğu sırada mihmandarının karısı Herodias'a (Büyük Hirodes ve I. Mariamne'nin torunu) aşık oldu. Antipa ve Herodias evlenebilmek için eşlerinden boşanmaya karar verdiler. Olayın açığa çıkması üzerine, Aretas'ın kızı beraberinde kendisine eşlik eden Nabatea'lı korumalar olduğu halde babasının bulunduğu Machaerus kalesine gitti. Antipa ve Aretas arasındaki ilişkiler bozulmuş ve savaş için hazırlıklar başlamıştı.
Antipa'nın kendi topraklarında ilgilenmesi gereken daha acil sorunları vardı çünkü Vaftizci Yahya – Luka İncili'ne göre MS 28/29 yıllarında – Antipa'nın Perea'daki topraklarının batısında vaizler vermeye ve Ürdün Nehrinde vaftiz yapmaya başlamıştı. Yeni Ahit İncilleri, Yahya peygamberin Antipa'nın evliliğinin Yahudi kanunlarına uygun olmadığını söyleyerek tetrark'a saldırdığını belirtirken, Tarihçi Josephus Yahya peygamberin halk üzerindeki etkisinin Antipa'yı isyan çıkabileceği endişesine sevk ettiğini söyler. Yahya peygamber Machaerus'a hapsedilmiş ve sonra da idam edilmiştir. Matta ve Markos İncilleri, Hirodes'in Yahya peygamberin ölüm emrini vermek konusunda gönülsüz olduğunu ancak Herodias'ın kızının (metinlerde isimsizdir ancak geleneksel olarak Salome olarak çağrılır) dans etmesini sağlayabilmek için ne isterse vereceğini söylediğini, Salomenin de Yahya peygamberin başını istediğini aktarır.
Yahya'nın vaftiz ettikleri arasında, Celilelede kendi vaazlarını vermeye başlayan Nasıralı İsa'da vardı. Matta ve Markos İncillerine göre, İsa onu Vaftizci Yahya'nın yeniden dirildiği korkusuna sevk etmişti. İnciller aradından sadece Luka İncili, bir grup Ferisinin İsa'yı, Antipa'nın onu öldürmeyi planladığı konusunda uyardığından bahseder. Bunun üzerine İsa tetrark'ı "tilki" olmakla itham etmiş ve kendisinin yani İsa'nın böyle bir tuzağın kurbanı olmayacağını çünkü "bir peygamberin Kudüs'ün dışında ölmesinin düşünülemeyeceğini" söylemiştir. Luka aynı zamanda tetrark'ı İsa'nın duruşmasında rolü olduğuna inanır. Luka'ya göre, Pilate, İsa'nın Celileli olduğunu öğrenmesi üzerine, onu yargılama hakkının sahibi olan ve o sırada Kudüs'te bulunan Hirodes'e göndermişti. Başlangıçta, belki kendisine bir mucize gösterir umuduyla İsa'yı görmekten memnun olan Antipa, İsa'nın soruları karşısında sessiz kalmasına sinirlenmiş ve onunla alay ederek Pilate'ye geri göndermiştir. Luka, bu olayların aralarında önceden var olan husumete rağmen Pilate ve Hirodes arasında ilişkinin düzelmesine yardımcı olduğunu belirtir.
Antipa'nın bu duruşmayla olan ilgisi tartışmalıdır. Theodor Mommsen, Roma İmparatorluğu döneminde normal yasal prosedürün, sanığın kendi eyaletinin mahkemeleri tarafından yargılanması şeklinde olduğunu kanıt gösterir. A. N. Sherwin-White ilgili yasal belgeleri yeniden incelemiş ve duruşmaların genellikle suçlamanın yapıldığı yerde yapıldığı sonucunu çıkarmıştır ancak özel nedenlerden dolayı bağlı bulunduğu eyalete yollanmış olması olasılık dahilindedir. Eğer Pilate için İsa'yı Antipa'ya göndermek bir gereklilik değilidiyse, bu tetrark'a yapılan bir nezaket gösterisi olabilirdi ve böylece Yahudi otoritelerinin kendisiyle muhatap olması gerekliliğini bertaraf etmiş oluyordu. İsa geri gönderildiğinde, bu durum Pilate tarafından Antipa'nın onu suçlayacak bir şey bulmakta başarısız olduğu, dolayısı ile de kendi görüşü olan ve İsa'nın cezası ölüm olan bir suçu bulunmadığına destek olarak değerlendirildi, böylece ona İsa'nın idam edilmesinin sorumluluğundan kaçma şansı verdi.
Bazı tarihçiler, İsa'nın Hirodes Antipa tarafından yapılan duruşmasının gerçek dışı olduğuna inanır. Robin Lane Fox,örnek olarak, Hikâyenin Mezmurlar 2'de bahsedilen ve "dünyanın krallarının" İsa'nın kutsal yağla ovulmuş olması fikrine muhalefet ettikleri hikâyesinden türetildiğini, aynı zamanda da otoritelerin İsa'nun suçlu olduğuna dair bir neden bulma konusunda başarısız olduklarını göstermeye yaradığını kanıt gösterir. Helen Bond, duruşmanın belki de Yahya'nın duruşmasıyla paralel olarak edebi bir derleme şeklinde tasarlanmış olabileceğini kanıt gösterir.
MS 36 yılında, Antipa'nın kızından boşanmış olması ve toprak anlaşmazlıkları, Nabatea'lı Aretas ve Antipa arasında bir savaşa neden oldu. Philip'in tetrarşi bölgesinden gelen Nabatea yanlısı askerlerin kaçması üzerine Antipa'nın ordusu büyük bir yenilgiye uğradı ve Antipa yardım için Tiberius'a yalvarmak zorunda kaldı. İmparator, Suriye valisi Lucius Vitellius'a Aretas'a karşı harekete geçmesini emrederek, onun tutuklanmasını ya da öldürülmesini istedi. Vitellius iki Roma lejyonunu dolambaçlı bir yoldan Yahudiye'ye gönderdi, kendisi de Kudüs'te düzenlenecek bir festivale gitmek üzere Antipa'ya katıldı. Kudüs'te bulunduğu sırada Tiberius'un ölüm haberini alınca (16 Mart MS 37), savaş için yetkisi olmadığı sonucuna vardı ve lejyonları geri çağırdı.
Antipa, yeni imparator Caligula ve kendi yeğeni ve Herodias'ın kardeşi Agrippa yüzünden güçten düştü. Caligula 37 yılında tahta çıktığında arkadışını Philip'in eski tetrarşi bölgesinin krallığına atadı.
Josephus, Agrippa'nın tahta çıkışını kıskanan Herodias'ın Antipa'yı krallığı kendisi için talep etmesi yönünde ikna ettiğini söyler. Ancak Agrippa, aniden imparatora tetrark'ın aleyhinde bir masraf listesi sundu; iddiaya göre, Antipa Sejanus'la birlikte Tiberius'a karşı bir komplo kurmuştu ve şimdi de Artabanus'la birlikte Caligula'ya karşı bir plan hazırlığındaydı. İspatlamak için, Antipa'nın 70,000 askere yetecek silah stokladığını iddia etti. Nihayet Caligula komplo iddialarına inandı ve 39 yılı yazında Antipa'nın parası ve toprakları Agrippa'ya devredildi, kendisi de sürgüne gönderildi. Sürgün yeri Josephus'un Yahudilerin eski eserleri adlı tarihi kitabında Galya'daki "Lugdunum" kenti olarak geçer(bunun anlamı Lugdunum'un bukünkü Lyon ya da daha az öneme sahip bir şehir olan Lugdunum Convenarum, yani günümüz Saint-Bertrand-de-Comminges olduğudur.)) Caligula, Agripanın kız kardeşi olduğu için Herodias'a topraklarında kalabilme hakkı verdi ancak o kocasıyla birlikte sürgüne gitmeyi tercih etti.
Antipa sürgünde ölmüştür. 3. yüzyıl tarihçisi Cassius Dio, Caligula'nın onu öldürttüğünü iddia etmiştir ancak moder tarihçiler bundan kuşku duyarlar.
Yeni ahitte İsa'nın takipçileri ve ilk Hristiyanlar arasında adı geçen "Joanna", Antipa'nın kahyasının karısı ve Manaen'de Antipa'nın süt kardeşidir. Hirodes Antipa ve ev halkı hakkında erken dönem Hristiyan bilgi kaynaklarının bu ikisi kişi olduğuna inanılır. Antipa her halûkarda, Yeni Ahitte Vaftizci Yahya ve Nasıralı İsa'nın ölümleriyle açıkça ilişkilendirilir. Petrus İncili daha ileri gider ve İsa'nın öldürülmesi emrini verenin Pilate'den ziyade Antipa olduğunu belirtir.
Antipa, İsa'nın çilesini ekrana taşıyan İsa Mesih Süperstar ve İsa'nın Çilesi gibi çeşitli filmlerde olduğu gibi çoğu kez "kadınsı" (efemine) bir karakter olarak resmedilmiştir. Bu geleneğin kökeni, İsa'nın onu Luka 13:32'de dişi bir "tilki" olarak tanımlaması kadar Antipa'nın karısı Herodias tarafından manipüle edilmesi de olabilir.
This article uses material from the Wikipedia Türkçe article Hirodes Antipa, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Aksi belirtilmedikçe içeriğin kullanımı CC BY-SA 4.0 lisansı kapsamında uygundur. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Türkçe (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.
