พระกฤษณะ: เทพเจ้าตามความเชื่อฮินดู

พระกฤษณะ
เทพเจ้าแห่งการปกป้อง, เมตตา, ความอ่อนโยน และความรัก; โยเคศวร – เทพเจ้าแห่งโยคะและโยคี; ปรพรหมัน, สวยัมภควัน (กฤษณ-ไวษณวะ)
ส่วนหนึ่งของ ทศาวตาร
เทวรูปพระกฤษณะในศรีมหามริอัมมันโกยิล สิงคโปร์
ชื่อในอักษรเทวนาครี	कृष्ण
ชื่อในการทับศัพท์ภาษาสันสกฤต	Kṛṣṇa
ส่วนเกี่ยวข้อง	สวยัมภควัน พรหมัน (กฤษณ-ไวษณวะ) อวตารของพระวิษณุ ทศาวตาร รธกฤษณะ
ที่ประทับ	โคโลก วฤณทาวัน โคกุล ทวารกา
มนตร์	หเรกฤษณะ โอม นโม ภควเต วาสุเทวาย
อาวุธ	สุทรรศนจักร กาวโมฑกี
ศึกสำคัญ	สงครามทุ่งกุรุเกษตร
พาหนะ	ครุฑ
คัมภีร์	ภควตาปุราณะ หริวงศ์ วิษณุปุราณะ มหาภารตะ (ภควัตคีตา) พรหมไววรรตปุราณะ
เทศกาล	กฤษณชันมาษฏมี โฮลี โคปาษตมี โควรรธนปูชา กรติกปุรณิมา ศระทปุรณิมา ลถมัรโหลี
ข้อมูลส่วนบุคคล
เกิด	มถุรา สุรเสนา (ปัจจุบันคือรัฐอุตตรประเทศ อินเดีย)
เสียชีวิต	ภัลกะ เสาราษฏระ (ปัจจุบันคือเวรวัล รัฐคุชราต อินเดีย)
คู่ครอง	พระแม่ราธา พระแม่รุกขมินี สัตยภัม กลินทิ ชัมพวตี นัคนชิตี มิตรวินท์ ภัทรา ลักษมณะ และอีก 16,000 – 16,100 องค์
บุตร - ธิดา	ปราทยุมนะ สัมพะ ภานุ ฯลฯ
บิดา-มารดา	เทวกี (มารดา) วสุเทพ (บิดา) ยโศทา (แม่นม) นันทะ (พ่อนม)
พี่น้อง	พระพลราม (พี่/น้องชาย) สุภัทรา (พี่/น้องสาว) โยคมายา (พี่/น้องสาว)
ราชวงศ์	ยทุวงศ์-จันทรวงศ์

เรื่องราวในพระชนม์ชีพของพระกฤษณะเรียกว่า "กฤษณลีลา" พระกฤษณะทรงเป็นตัวละครสำคัญในมหาภารตะ, ภควตาปุราณะ, พรหมไววรรตปุราณะ และ ภควัตคีตา นอกจากนี้ยังปรากฏการกล่าวถึงพระองค์ในเอกสารเชิงปรัชญา, เทววิทยา และ ปรัมปราวิทยาฮินดูอีกหลายชิ้นงาน ในวรรณกรรมต่าง ๆ มีเขียนถึงพระกฤษณะในรูปปางต่าง ๆ กัน ทั้งในรูปเทพเจ้าองค์น้อย, เทพเจ้าที่ขี้เล่น, วีรบุรุษผู้ยิ่งใหญ่ ไปจนถึงพระเป็นเจ้าผู้สูงสุดแห่งจักรวาล ประติมานวิทยาของพระกฤษณะจึงเป็นการสะท้อนตำนานต่าง ๆ เหล่านี้ ผ่านการแสดงรูปปางพระองค์ในแต่ละช่วงวัย เช่นในรูปของทารกกำลังกินเนย, เด็กชายกำลังบรรเลงปี่ขลุ่ยหรือคู่กับพระราธา และในรูปของผู้ทรงราชรถกำลังสนทนาอย่างน่าเกรงขามกับอรชุน

พระนามหรือพระนามคล้ายกันของพระกฤษณะปรากฏในเอกสารและวัฒนธรรมที่อายุเก่าแก่ถึง 1000 ปีก่อนคริสต์กาล ในบางธรรมเนียมย่อย มีการบูชาพระกฤษณะในฐานะ สวยัมภควัน (พระเจ้าสูงสุด) ในธรรมเนียมเช่นกฤษณลัทธิ ธรรมเนียมย่อยเหล่านี้เติบโตขึ้นในยุคขบวนการภักติในยุคกลาง วรรณกรรมที่เกี่ยวข้องกับพระกฤษณะยังมีอิทธิพลมากต่อศิลปนาฏกรรมมากมาย เช่น ภารตนาฏยัม, กถกาลี, กูชีปูดี, โอฑิสสี และ มณีปุรีนาฏกรรม มีการบูชาพระกฤษณะทั่วไปในทุกคติธรรมเนียมของศาสนาฮินดู และมีบูชามากเป็นพิเศษในแถบวฤนทาวัน รัฐอุตตรประเทศ, ทวารกะ และ ชูนครห์ รัฐคุชราต; บูชาในรูปปางชคันนาถ ในโอริศา, มายาปุระ รัฐเบงกอลตะวันตก; บูชาในรูปปางวิโฐพา ในปัณฒรปุระ รัฐมหาราษฏระ, ศรีนาถจี ในนาถทวาระ รัฐราชสถาน, อุทุปีกฤษณะในรัฐกรณาฏกะ, ปรรถสารถี ในรัฐทมิฬนาฑู, อรันมุละ, รัฐเกรละ และ คุรุวยูรัปปัน ในคุรุวยูร รัฐเกรละ นับตั้งแต่ทศวรรษ 1960s เป็นต้นมา คติการบูชาพระกฤษณะยังเผยแผ่ไปยังโลกตะวันตกและแอฟริกา โดยเฉพาะจากกิจการของอิสก์คอน