Tutlayt tamaziɣt taqqburt nɣ tamaziɣt tamzwarut (s tanglizt: Proto-Berber, Proto-Libyan) tga yat tutlayt tazaykut, nttat a zɣ d ffɣnt tutlayin timaziɣin lli iddrn ass ad.
Tkka tt inn tga yat tutlayt tafrusyawit, ayann a f gant tutlayin timaziɣin lli d zgis ffɣnin istis n ɛmmis n tutlayt tamiṣrit d tutlayin tikuciyin d tutlayin tisamiyin d tutlayin titcadiyin d tutlayin tumuṭiyin.
Tutlayt Tamaziɣt Tamzwarut | |
---|---|
Tawja n tutlayin |
|
Ingaln n tutlayt | |
ISO 639-3 | – |
Tṭṭaf tutlayt Tamaziɣt Tamzwarut kra n tɣawsiwin nna ur illin ɣ tutlayin tifrusyawiyin yaḍnin, macc tutlayin timaziɣin n ɣil ad mmrwasnt bahra ɣ ingratsn. Tbayn d tutlayt tamaziɣt tamzwarut ɣar 3000 isggʷasn aya mqqar tbḍa f Tutlayin tifrusyawiyint gr 9000 d 10,000 n isggʷasn aya. Iɣ d-nucka ad nẓṛ mad tettini tussna n usmzazal n tutlayin d umzruy, rad imassann nnan mas tzri tutlayt ad f sin tikliwin n tmhazt, ad tn igan:
Ɣ tasut tis 30 dat n tlalit n Ɛisa, bḍan middn lli sawalnin s tmaziɣt tamzwarut ɣ tfriqt n ugafa gr Lmɣrib d Miṣra. Ɣ tasut tis 10 dat ad iggz Ɛisa, ijṛa yan ttawassuɛ yaḍn nttan ad aɣ iskrn ma mi nttini ɣila igdudn imaziɣn lli nn izmmimn ɣ dar irumiyn. Ijra ttawassuɛ iggʷran ɣ yifḍ d kra ḍart Ɛisa, lliɣ nnucgn imuzaɣ nɣ itwargiyn lli yumẓn ɣila tanzruft imqqurn n tfriqt lli mi nttini Ṣṣaḥra.
Allas n tuṣka n iẓmuẓẓal iqqburn n tmaziɣt ibidd f usmzazal d tutlayin tifrsyawanin yaḍnin ɣ mnnaw iẓmuẓẓal, ibdd daɣ f usmzazal gr timzarayin n tutlayin timaziɣin titrarin nɣ d tmacaɣt nna igan, ɣ tannayt n kra n imrzutn zun d Prasse, tamzarayt lli bahra yaryn timẓlay n tmaziɣt tamzwarut.
Ɣ wallas n tuṣka n Kaṛl G. Pras d Martn Kuṣman, tamaziɣt tamzwarut kkan tt inn dars kraḍ iɣritn gzzulnin /ă/, /ĭ/, /ŭ/ d kkuẓ ɣzzifnin /ā/, /ī/, /ū/ d /ē/. Tugdutin nnsn ɣ tmaziɣt tatrart:
*Tamaziɣ Tamzwarut | Taẓnagt | Tamacaɣt / | Tamaziɣt n |
---|---|---|---|
*ă | ă | ă | ə |
*ĭ | ĭ | ə | ə |
*ŭ | ŭ | ə | ə |
*ā | ă | a | a |
*ē | ĭ | e | i |
*ī | ĭ | i | i |
*ū | ŭ | u | u |
Tṭṭaf Tɣdimst d Tmacɣt yan uɣri yaḍnin /o/ nna irwas is iga tazzigzt zɣ /u/ s tmsasit n uɣri ɣ Tmacɣt, tkk d *aʔ ɣ Tɣdimst.
Da ittals Kuṣman tuṣka i trgalin n Tmaziɣt Tamzwarut:
Anaw | Ancucan | Uglan/Adluglan | imḍfṛ-udlugl./ | Ulwiɣan | Ilḍṭan | Agranzazan | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Arsitan | Ankara | Arsitan | Attwancuc | ||||||||||||
Unzir | m | mː | n̪ | n̪ː | |||||||||||
Aggaɣ | t̪ d̪ | t̪ː d̪ː | d̪ˤ | d̪ːˤ | c? ɟ? | cː? ɟː? | k g | kː gː | ɢ | qː | ʔ | ||||
Amryan | f β | fː | s̪ z̪ | s̪ː z̪ː | z̪ˤ | z̪ːˤ | |||||||||
Aznaɣri | j | dʒ: | w | gːʷ | |||||||||||
Imidis | l̪ | l̪ː | |||||||||||||
Asmamay | r̪ | r̪ː |
Mkda iga lḥal g tmaziɣin titrarin, tugt n trgalin n tmaziɣt tamzwarut ṭṭafnt tugdut tamsasit tussidt, gin imslitn *β d *ʔ islidn waḥdu tn.
Ɣ amant trgalin *ɟ d *g ẓlint g kra n tutlayin tijanatin:
Tamaziɣt Tamzwarut | Tam. | Taɣd. | Tarif. | Tacnw. |
---|---|---|---|---|
*ɟ | g | ɟ | ʒ | ʒ |
*g | g | ɟ | y | g |
Ɣmk ann d kra n *c n Tmaziɣt Tamzwarut lli ittggan k ɣ kra n tutlayin ur ginin n Tijanatin, ig š ɣ Tjanat (maca llan mnnawt tugdutin tirluganin).
S umdya, căm "kmm (unti asuf)" ar ittaɣul šəm. (Asnfl ad ar ittjṛu ɣ Tnfust d Tsiwit dɣ nttnti).
ɣ tutlayin Timaziɣin tigmuḍanin:
*-əβ ɣ tmaziɣt taqqburt yaɣul d -i ɣ Tjanat (Taznatit). S umdya, *arəβ "ara" ar ittaɣul ari. (Asnlf ad ar ittjṛu ɣ kra n tmzarayin n waṭlas anammas, slawant akkʷ tantala n Iẓiyyan, ɣ Infusn d Tsiwit.)
Ɣar Taɣdimst d Twilant ka ad yaryn afunim n tmaziɣt tamzwarut *β am β; Ɣ tmaziɣin yaḍnin, ar tettaɣul h nɣ tafuḍ.
Amnni ad iga amud izdin d Tutlayin, isul imẓẓiy. Aws i Wikipidya s usnfl nns, tssimɣurt t. |
This article uses material from the Wikipedia Taclḥit article Tutlayt Tamaziɣt Tamzwarut, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Mayad illa ddu CC BY-SA 4.0 abla iɣ ittuybdar mas ur t-igi. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Taclḥit (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.