Aḥwac (s tfinaɣ : ⴰⵃⵡⴰⵛ, s tɛrabt : أحواش) iga yat tẓuri, d yan wanaw n umarg nna ittilin s trubba, illa dar imaziɣn n unẓul n Lmɣrib nttini iclḥiyn.
Iggut ɣ tmizar n Sus d Waṭlas imẓẓiyn d wad imqqurn. Kraygat tamazirt nɣ adɣar ittuyssan s wanaw uḥwac lli sis iẓlin. Tmun tẓuri ad d imasn n umarg d iwaliwn, ilin gisn inawn ggutnin.
Aḥwac lli igan tamunt ig tarabbut ig awd udm n twizi yaḍnin. isman uḥwac tarabbut n ufgan d umarg d uẓawan, isman s ɣikan isyafatn n middn. Ur iẓli uḥwac s urgaz ula tawtmt, ur igi win wid mẓẓiyn ula wid mqquṛn isman middn akkʷ, d ur igli middn s kra n uṭṭun, aḥwac ismun middn zɣ sin ar ifḍ n ufgan d uggar.
Tawalt n uḥwac tga assaɣ i kullu tirabbutin n uẓawan d umarg lli ɣʷmanin s tmagit n tussna tamaziɣt, zund kullu iḥwacn n Sus (amṣmudi), d iḥwacn n ayt uzaɣar d ayt udrar, macc ur nẓḍaṛ a ngli (lunast, timdyazin n ḥmada, lɛiṭa, ḥuran, tahramt, lhit, lmlḥun, takriḥt, tafrraḥt n trudant…) g wassaɣ n uḥwac lliɣ fllas dwrn wanawn ad n uẓawan, d urt sul rwasn s kigan, gan iḥwacn ttɛṛṛbnin lli sun ur igin amaziɣ, acku iɣ nna aḥwac nukz nn kigan n iḥwacn lli llan inn s tutlayt tamaziɣt lli ilsan tamagit tamaziɣt, g Sus d lḥuz d wasif n Dra. Waxxa illa uḥwac s kigan wanawn d kigan n ikʷlan d uẓawan macc iga yan s tɣarast nns iẓlin ɣ tussna tamaziɣt.
Anawn ad n iḥwacn mmrksnin llan g Sus, aḥwac n Ida Usmlal ur igi aḥwac n Uwluz, illa kra n uzilal grasn ɣ uẓawan d uklu d tɣarast lli sa gis tt ḥucn. Ilin tmnaḍin mqqar iga ism yan, macc aḥwac ur igi yan, anawn n iḥwacn illan ɣ udrar n Drn ur igi zun d iḥwacn illan g udrar n laṭlaṣ amṛwaṣu, ur mmrwasn ɣ izli ula imassn ula ur gin yan ɣ uklu n trabbut d tɣarast n uḥwac. Abṭṭu ad illan ngr aḥwac n udrar n drn mqquṛn d udrar amṛwaṣu d Sus akkʷ d Lḥuz, irwas is d ikka anaw n tzdgi d igamiwn lliɣ zdɣn imaziɣn, ig umzruy awd nttan zɣ a illi iffaln tifiras nns g tẓuṛi d tussna akkʷ.
Iḥwacn lli akkʷ illan ɣ tussna tamaziɣt mqqar gan anawn iggutn, iga yat tẓuṛi lli s tẓli tussna tamaziɣt, ig ayda lli d fln imzwura i ufgan dis yusin aklu n tɣrma d tmagit tamaziɣt.
Timlsit n uḥwac ur tgi yat, ku tamazirt man tmlsit lssan imurar g uḥwac. d kra iga tt tamurt tẓli tmlsit nnsn g tffugliwin nnsn d tmyurin nnsn, iɣ nẓṛa timlsit ɣ iḥwacn n ayt tmazirt n Waqqa d tsktant d Ṭaṭa ur gint zun d tmlsa n iḥwacn n ayt uzaɣar n Tznit, d xtid akkʷ ur gint zun d tinn lli lssan ayt udrar n laṭlaṣ, ig mayan a illi iẓlin s kra iga tt tamazirt. Anawn ad n tmlsa d ikʷlan ad immrkksn g tmizar iga afulki lli tla tɣrma tamaziɣt, lli mi iṛcm umzruy tifras nns.
Aẓawan n uḥwac ula nttan immrkks iggut iga anawn ɣ uḥwac amaziɣ. Ilin sin wanawn n isaffn n uẓawan, amzwaru : aẓawan amaziɣ azayku, lli ur iffaɣn isaffn n umarg azayku amaziɣ, ig ula nttan sin wanawn yan iga aclḥi wis sin iga abudrar, d wanaw wis sin ɣ isaffn n uẓawan illa : aẓawan n tafriqt, lli igan aẓawan d ikkan agʷns n tfriqt lli imann g yan uklu n izli ar as tt inin Gnawa nɣ Tagnawit.
Isaffn n uẓawan amaziɣ ar tn izuzzur wallun, d isaffn n uẓawan n tfriqt ar tn izuzzur ganga iman dis ula wallun. Aẓawan ad n tfriqt ar tt inn bahra nttafa g laṭlaṣ mẓẓiyn d ugʷns n iffus d iffus atawan.
Iḥwacn n umaziɣ llan f smmust tiwal (lackal), mqqar iga uḥwac win irgazn i waḍu nnsn niɣ iga win irgazn d tmɣarin niɣ win tmɣarin i waḍu nnsnt niɣ iga win tfrxin.
Aḥwac ur igi ɣar yan urkkz unzil, iga udm yaḍnin n tudrt nna d issnkarn asnflul d tmdyazt d ummutr ɣ ufulki, iga yat twlaft iddrn ar d ttrar amrara n ufgan amaziɣ d ukaraw nns agaman d unfgan ɣ umrara d issufuɣn inzgumn nɣd inaruzn nɣd tufrayin d timmutrin d tiwlafin ɣ umarur irar tnt s tɣarast n usnflul s tiwlafin n tẓuri ifulkin.
Ɣayann n umssugr amgraw, nna ɣ tswiri dis tagrawt tudrt nns tamktayt d amnlli, ɣ ammas n timyurin tiẓuriwin tidlsanin, nttat iɣ nra tga tamddit taẓawant turkkizt d anmiggir ismunun iẓuran n umsasa d idammn d tiddra, ɣ yan ummak amgraw imann, d iga yat tinml tanamunt ɣ tlla twizi ɣ tayri izddign ar tsxitir afrak anamun dar ifganen s izrfan nnsn d imafllaɣn-nnsn f unamur, d gratsn, ɣ uyddaɣ ttinin imdyazn n imukrisn d iswingimn ɣ yan ummak anamun ifulkin iɣudan s timyuriwin tiqburin tizaykutn.
Aḥwac tga yat tguri da twanna i ku anawn n urkkz anamun. Mk nna gan t talɣiwin d inyatn nns ɣ iffus n Lmɣrib ɣ tasgiwin n Waṭlas imẓẓiyn d itsn t ɣ Waṭlas imqqurn d inna ɣ llan t tiqbilin timaziɣin isawaln s tutlayt taclḥit. Anamk-nns: amun n imzdaɣ n tmazirt ɣ yan udɣar iga s yism "Asays" nɣd "Asrir" nɣd "Asarag", afad ad ḥucn, ɣ yat tmddit taẓurant innurẓmn i ku yan wanna iran ad idru s tguri nɣd tizlit nɣd anya.
Aḥwac tga yat trkkzt tanamunt ɣ ittdru ɣ tifri nns tarabbut n middn ur illi wattay nnsn, ilin t ula tiwtmin, d iẓil ad gnt tifddamin macc tinna yuwln ur aɣ tdrunt macc irgazn ur gisn tlli tfada ad.
Taskiwin, anaw n uḥwac amaziɣ, sul iddrn ɣ gr urarn n middn ili sul g iffuglutn n imaziɣn izdɣn ɣ iẓẓlmḍ n udrar n drn, mqqar ittidras uḥwac ad ar ittmtat ɣ tmyurin nnsn. Iga uḥwac ad n tskiwin ayda d fln imzwura imaziɣn i tussna n ufgan. tili dars tamatart iggutn ɣ iskkinn n tussna tamaziɣt, ifk wanaw ad n uḥwac tugga xf kigan n imsarn izrin ɣ umzruy izdin d imnɣi. aḥwac n taskiwin ila addur akswat g tussna d fln middn n zik, ig tandra n iman nnsn g tizi n imnɣan nnsn, ig awd taɣlaɣalt nnsn d ikkan zikk n tasutin. Iḥwac n taskiwin tga t ɣilad UNESCO ɣ uɣawas nns iẓlin s wayda d fln imzwura ɣ tussna n ufgan, d lliɣ ira uḥwac ad aḥṭṭu iggutn ḥma a iɣama ɣ tmyurt n ufgan amaziɣ ad ur immt.
Aḥwac n taskiwin araɣ issktay amzruy nnɣ d imnɣan izrin ɣ tmnaḍt ann ɣ illa wanaw ad n uḥwac, d imussutn n tunnunt lli gis illan, lli aɣ issktayn tiddas d turrgza n irgazn ɣ imnɣi, ig uḥwac n taskiwin tullist tt allsn middn f imnɣi lli izrin. Ar ssfaln imussutn n uḥwac n taskiwin s taɣḍft d tiggʷs ḥma ad kcmn i imnɣi (ijɣaym), d iɣ nn ukin f ufna (askkur - butska - ḥrrk uccn), d iɣ ukin iwutta d iḍṛṛasn, d iɣ gan imnayn (ahyyaḍ - lmizan - bjjr afullus), iɣ a ttllin s tmatart ifl ufna ɣ ḍaṛat nns, ar sis ttllin ( fttc akal), d iɣ rwln niɣ iɣ rkʷsn (amklb - hrd), d iɣ rnan imnɣi immt ufna (ufuɣ - assuss). imussutn ad munn d uzduqqṛ n wawgaln, d usinṣg n tgʷmamt, d uẓawan n wallun. Ar ttḥwacn imurar aḥwac ad ɣ yat tsutlt iqqnn, acku imurar gan zun d imnayn lli itt qqln s ufna ad t glin, tg tsutlt ad tamatart n twizi d tamunt n tqbilin g ussan n imnɣi, ku yan zɣ trabbut ann ar ittbddad ɣ udɣar nns, iḥuwc iẓṛ ula imddukkʷal nns lli dis ittḥwacn ɣ usays.
Aḥwac Imintanut
Ahwac n imintanut Iga yan wanawn n ihwacn ityawssan bahra ɣ tsga n sus artithucn ifrxan d tfrxin.
Ajmak n Wactukn Ayt Baha iga yan uhwac illan ɣ Sus. Lant tugt n tmsmunin fkant as atig ilin rways ila ɣ tsga n ctuka yan rays ujmak itussan bahra ismas said uwzru ilin tugt zund hmad rrih d hmad udris d aɣidda d hntjja d hmad u3ddi usltana d Umɣuɣd rays libahra mqqurn bihtti.
Aḥwac ad ittawssan g ( actukn - imi mqquṛn - ayt mẓal - ihlaln - ayt wadrim - sidi ɛabd llah lbucwari - tizi n takuct - targa n ticka - xmis ayt musa - iwsimn - tanalt - ayt walyaḍ - ayt baha udrar - ayt baha umlal - azaɣar n tiznit …), ar gis tt ḥwacn irgazn d tmɣarin, g sin imaɣʷdn ingabaln.
Lɛammt tga yan wanaw n tẓuṛi tamaziɣt g illa uṛkaḍ imunn d nnḍm, taẓuṛi ad tlla dar tugt n tqqbilin timaziɣin g Lmɣrib. Tettyussan bahra lɛammt g tqqbilt n infḍwak illan g tamnaḍt n Uzilal, tasga n Bni Mllal-Xnifṛa. Ar tettyawskar Lɛammt akud nna illa kra n uzmzzu iẓlin s tqqbilt nɣ s kra n usun nɣ aḍwwaṛ, zun ig tlla tmɣra dar usli nɣ taslit, ttlgit (anmuggur da skarn middn i lɛaml, lqqayd nɣ kra n ubṛlamani) n kra wudm imqqurn, asfuglu s kra n uzmzzu n tsrtit zun istayn nɣ kra n imnɣi. G irir n Lɛammt ar ttbddadn tugt n irgazn ar skarn adur, lsn tijlluba nɣ lfuqqiyyat tumlilin nɣ tiwraɣin (idrus ma g ttilint g kra n ukʷlu yaḍn), d idukan d titqacrin (ar asnt ttinin ttqqacṛ) ula nttnti g ma iggutn ar ttggant tumlilin nɣ tiwraɣin, gn f yixf nnsn acddad nɣ taṛẓẓit (ar as ttinin infḍwak ṛṛẓṭ) tawṛaɣt nɣ tumlilt nɣ ar lssan f ixfawn nnsn tacacit (nɣ ṭṭagiyya) ula nttat g ukʷlu umlil nɣ awraɣ; agʷln g iɣariwn (nɣ iɣṛaḍ) nnsn lkʷmmit, ku argaz ar dis isatti allun nɣ tallunt nns nɣ ar ittḥuc ɣar s ifassn nns, yili ditsn ula bab n ganga, ar ssntayn (nɣ ar bddun) irgazn llɣa nɣ tanḍḍamt ar kkatn allun ar ig iḥma ilmma kcmn d tfrxin (ar asnt ttinin timḥwacin) ilsan lqqṭib d tmlsa tiblday n tmazirt skrnt ula nttnti adur nnsnt dat adur n irgazn macc ur a ditsn ttxllaḍn ar ig ssrɣan lɛammt ilmma ku argaz ar d ilddi yat tfruxt ad dis ittḥuc. Tifrxin ar ttḥucnt s ifassn macc irgazn ar ttḥucn s ifassn nɣ s tallunt.
Aẓuṛ n yism n "Lɛammt" ur illi kra n usaɣul ittyaran fllas isawln, macc ar fllas sawaln middn g tudrt nnsn takuyast. G Lmɣrib ar aṭṭan middn ingr yan ufgan da iḥṣan lqqṛan d wid da ur t iḥṣin, middn da iḥṣan ar asn ttinin "ṭṭlba" (amyun ns Ṭṭalb) nɣ "lmsafrin" (amyun nns lmsafr, ar asn aqqran s ism ad acku ar ttsafarn afad ad ḥṣun lqqṛan); middn da ur iḥṣin Lqqṛan ar asn aqqran s "iɛammin" (amyun nns Aɛammi). Llan kra n iwnnan ittinin mas ism n Lɛammt ittyafka i tẓuṛi ad acku ar tt tturarn ɣaṛr middn da ur iḥṣin Lqqṛan nɣ "iɛammin", ɣayann af tga Lɛammt. Illa daɣ yan wawal yaḍn ittinin mas taguri n "Lɛammt" ar tt ttinin i tẓuṛi ad acku g mad izrin lɛammt ar tt tturarn middn akkʷ n iqqbiln, ku aqqbil nɣ ku usun ar ttmunan imzdaɣn nns akkʷ akud nna illa kra n usfuglu, middn n usun akkʷ ad igan lɛammt, ur ar ttinin mas tlla lɛammt abla ig ggutn middn.
This article uses material from the Wikipedia Taclḥit article Aḥwac, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Mayad illa ddu CC BY-SA 4.0 abla iɣ ittuybdar mas ur t-igi. Images, videos and audio are available under their respective licenses. ®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Taclḥit (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.