Ikinyarwanda ni ururimi rw’Abanyarwanda n'abavuga Ikinyarwanda badatuye u Rwanda.
Ikinyarwanda kivugwa mu Rwanda no mu burasirazuba bwa Repubulika Iharanira Demokarasi ya Kongo. Ibindi bihugu bikikije u Rwanda bifite indimi zijya gusa n'Ikinyarwanda: Ikinyarwanda gisa n’Ikirundi, ururimi rw’i Burundi, rukanasa n’Igiha cyo muri Tanzaniya. Itegekongenga ISO 639-3 kin.
Ikinyarwanda gifite umwanya ukomeye mu mibereho y’Abanyarwanda. Ni rwo rurimi ruha Abanyarwanda ubushobozi bwo kuranga isi, kugaragaza imbamutima, gushyikirana baganira, bungurana ibitekerezo no kugezanyaho ubutumwa.
Ururimi rw’Ikinyarwanda rufite uruhare rukomeye mu guhamya Umunyarwanda udafite isoni n’ubwoba by’umuco we kandi utisuzugura. Umuco w’u Rwanda ukeneye abawurinda n’abawubungabunga ngo hato imico y’amahanga itawumira. Iyo nshingano rero ni iy’Abanyarwanda ubwabo. Inzira ya mbere iriho ni ukwigisha Ikinyarwanda.
Ku wa 21 Werurwe buri mwaka, u Rwanda rwizihiza Umunsi Mpuzamahanga w'Ururimi Kavukire ari rwo: Ikinyarwanda.
Ikinyanduga si cyo Kinyarwanda cyonyine, uretse ko abapadiri bashatse kwandika Ikinyarwanda bahera ku Kinyanduga, kuko abacyanditse bari i Kabgayi.
Kwigisha Ikinyarwanda bihamye rero ni ugushimangira Ubunyarwanda. Ni ugushyikiriza umwana w’u Rwanda ibyo abakurambere bahanze bakabisigira Umunyarwanda wese ho umurage. Bityo kwiga Ikinyarwanda bikaba guhura n’ibyo kibumbatiye: uko giteye, ubugeni gihetse, umuco n’imyumvire y’Abanyarwanda. Ibi bisobanura ko kwigisha Ikinyarwanda ari ugufasha umwana w’u Rwanda kugicengera ari mu miterere yacyo no bwiza bwacyo: uko cyemerera ukivuga gutaka imvugo ye.
Kwigisha Ikinyarwanda rero bikwiye kuba umwanya wo guha Umunyarwanda ubushobozi bwo kwirinda kumirwa n’amahanga, ibyiza agisangamo akabyamamaza, ibyo anenga akabikosora, akagikungahaza ngo gihangane n’iterambere isi ihorana.
Ikinyarwanda kandi gifitemo amagambo menshi asa nayo mu rurimi rwitwa Ikizulu rw'abirabura bo muri Afurika y'Epfo,urugero;
umuntu, abantu, ingwe, amazi, umutwaro, ingata, inyama, inyoni, iminwa, marume, umukwe, abatwa.
Ikinyarwanda kigizwe n'inyuguti 24: a b c d e f g h i j k l m n o p r s t u v w y z
Izi nyuguti 24 zirimo ibice 2:
A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | W | Y | Z | ||||
a | b | c | d | e | f | g | h | i | j | k | l | m | n | o | p | r | s | t | u | v | w | y | z |
Indagi zivamo ibihekane bigizwe n'inyuguti ebyiri, eshatu, ndetse hari n'ibigizwe n'inyuguti 4 bikongerwaho nabyo buri gihe inyajwi kugirango bivugike neza.
inyaminwa | inyamwinyo | inyesongashinya | "Postalveolar" | inyarusenge | incarusenga | "Labiovelar" | "Glottal" | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Inturike | p b | t d | c ɟ | k ɡ | ||||
inkubyi | f v | s z | ʃ ʒ | ç | h | |||
inturike nkubyi | ts | tʃ | ||||||
inyamazuru | m | n | ɲ | ŋ | ||||
"Approximant" | j | w | ||||||
"Tap or Flap" | ɾ |
imbere | "Back" | |
---|---|---|
"Close" | i | u |
"Close-mid" | e | o |
inyatu | a |
umugereka | ubuke | urugero | |
---|---|---|---|
I | (u)mu- | (a)ba- | umuntu/ abantu |
II | (u)mu- | (i)mi- | umurima/ imirima |
III | (i)(ri)- | (a)ma- | iriba/ amariba |
IV | (i)ki- or (i)gi- | (i)bi- | ikiganza/ ibiganza |
V | (i)n- | (i)n- | indimu (imwe)/ indimu (ebyiri) |
VI | (u)ru- | (i)n- | urugero/ ingero |
VII | (a)ka- | (u)tu- | akarabo/ uturabo |
VIII | (u)bu- | (u)bu- | ubute/ ubute (?) |
IX | (u)ku- | (a)ma- | ukuguru/ amaguru |
X | (a)ha- | (a)ha- | ahantu (hamwe)/ abantu (henshi) |
"Class" | ubumwe | ubwinshi | ||
---|---|---|---|---|
indomo | Ikinyazina ngenera | indomo | Ikinyazina ngenera | |
1 | umu | wa | aba | ba |
2 | umu | wa | imi | ya |
3 | i, in | ya | i, in | za |
4 | iki | cya | ibi | bya |
5 | i(ri) | rya | ama | ya |
6 | uru | rwa | in | za |
7 | aka | ka | utu | twa |
8 | ubu | bwa | ama | ya |
9 | uku | kwa | ama | ya |
10 | aha | ha |
1 (ubumwe) | umu | mu | wa | uyu | uwo | uriya | wa | n, u, a | n, ku, mu |
1 (ubwinshi) | aba | ba | ba | aba | abo | bariya | ba | tu, mu, ba | tu, ba, ba |
2 (ubumwe) | umu | mu | wa | uyu | uwo | uriya | wa | u | wu |
2 (ubwinshi) | imi | mi | ya | iyi | iyo | iriya | ya | i | yi |
3 (ubumwe) | i, in | n | ya | iyi | iyo | iriya | ya | i | yi |
3 (ubwinshi) | i, in | n | za | izi | izo | ziriya | za | zi | zi |
4 (ubumwe) | iki | ki | cya | iki | icyo | kiriya | cya | ki | ki |
4 (ubwinshi) | ibi | bi | bya | ibi | ibyo | biriya | bya | bi | bi |
5 (ubumwe) | i | ri | rya | iri | iryo | ririya | rya | ri | ri |
5 (ubwinshi) | ama | ma | ya | aya | ayo | ariya | ya | a | ya |
6 (ubumwe) | uru | ru | rwa | uru | urwo | ruriya | rwa | ru | ru |
6 (ubwinshi) | in | n | za | izi | izo | ziriya | za | zi | zi |
7 (ubumwe) | aka | ka | ka | aka | ako | kariya | ka | ka | ka |
7 (ubwinshi) | utu | tu | twa | utu | utwo | turiya | twa | tu | tu |
8 (ubumwe) | ubu | bu | bwa | ubu | ubwo | buriya | bwa | bu | bu |
8 (ubwinshi) | ama | ma | ya | aya | ayo | ariya | ya | a | ya |
9 (ubumwe) | uku | ku | kwa | uku | ukwo | kuriya | kwa | ku | ku |
9 (ubwinshi) | ama | ma | ya | aya | ayo | ariya | ya | a | ya |
10(ubumwe/ubwinshi) | aha | ha | ha | aha | aho | hariya | ha | ha | ha |
This article uses material from the Wikipedia Ikinyarwanda article Ikinyarwanda, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Ibirimo birahari kuri CC BY-SA 4.0 keretse bivuzwe ukundi. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Ikinyarwanda (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.