هېکاته

نوموړې زیاتره د څلور لارو، د ننوتلو لارو، شپې، څراغ، جادو، جادو، سحرګرې، سپوږمۍ، د بوټو او زهرجنو بوټو د پوهې، قبرونو، څارویو، ارواح، له مړیو سره د اړیکو او تور جادو سره په ډول ډول اړوند ښودل شوې ده. په ادبیاتو کې د هغې لومړنۍ بڼه په اتمه پېړۍ مخکې له میلاد نه د هیسیوډ په اثر کې چې د تیوګوني (د خدایانو زیږون) تر نوم لاندې و، په آسمان، ځمکه او سمندر کې د سترې الهې په توګه انځور شوې ده. د هغې د اصلیت په اړه د پوهانو تر منځ اختلاف دی، خو نوموړې د تېسالي د ښځینه سحرګرانو تر منځ زیات پروان دلودل او د کوچنۍ آسیا په د لاګینا کې د کاریایي یونانیانو ترمنځ یې سپېڅلی مقام درلود.  

هېکاته د هغو خدایانو له ډلې وه چې په لرغوني اتن کې د زیوس، هیستیا، هرمیس او اپولو تر څنګ د اویکوس (کورنیو) له خوا د ساتونکې په توګه عبادت کېده. د کلداني الهي الهامونو په لیکنو (دوهمه – دریمه زږدیزو پېړیو کې) له عیسي وروسته لیکنو کې هغه د ځمکې، سمندر او اسمان کې د (ځینو) واکمنیو او همدارنګه عموماً د ژغورونکي (سوتیرا) په توګه، د پرېښتو د مور او دنیوي هستۍ د روح په توګه ګڼل کېده. د هغې د دیني دود د ماهیت په اړه، یادونه شوې چې، "هغه د یونان د څو معبودانو د مرکز په پرتله، زیاتره په کورني چاپېریال کې وه. نوموړې چې ذاتاً له مثبت او منفي اړخه او د څو ماهیتونو په درلودو سره، له دودیزو حدودو څخه تېرېده او د تعریف څخه لرې ګڼل کېږي."

روميانو هغه د تريويا په نوم پېژندله، دا داسې یو لقب و چې نوموړې د ډيانا/آرتيميس سره یوځای درلود، چې هره يوه يې د سفر او څلور لارو (تریویا، "درې لاره") د ساتونکو دندې درلودې.

د هېکاته (Hecate) (Ἑκάτη, Hekátē) د نوم سرچینه او د هغې د عبادت اصلي هېواد دواړه ناڅارګند دي، که څه هم بېلابېلې تیورۍ وړاندیز شوې دي.

یوناني ریښه

دا چې د هېکاتې به عبادت په یونان کې پیل شوی وي یا نه، ځینې پوهانو وړاندیز کړی چې نوم د یوناني ریښې څخه اخیستل شوی دی او زیاتره احتمالي سرچینې کلمې په دې اړه تشخیص شوې دي. د بېلګې په توګه، ἑκών، "اراده" (یعنې، "هغه څوک چې خپله اراده کار کوي" یا همدې ته ورته)، کېدای شي د هېکاتې له نوم سره تړاو ولري. خو هېڅ سرچینه اراده د هېکاتې د لویې ځانګړتیا په توګه نه وړاندیز کوي، چې د دې احتمال کموي. یوه بله یوناني کلمه چې د هېکاتې د نوم د ریښې په توګه وړاندیز شوې ده Ἑκατός Hekatos ده او د اپولو یوه ناڅرګنده بڼه او د "په لرې پرتو سیمو برلاسیتوب" یا "د ډېر چټک" په توګه تفسیر شوې دي. همدارنګه د ارتیمیس الهې د ځانګړتیاوو په درلودلو وړاندیز شوې، چې له اپولو سره کلک تړاو لري او زیاتره په کلاسیکه نړۍ کې د هېکاتې سره برابر انګېرل شوي دي. د دې ریښې ملاتړ کونکي وړاندیز کوي چې هېکاته په اصل کې د اولمپیا په معبد کې د وروسته ځای موندنې نه وړاندې د آرتیمیس یوه بڼه ګڼل کېده. په دې وخت کې، آرتیمیس د پاکوالي او زوکړې خورا ځواکمنه الهه ګڼل کېده، پداسې حال کې چې د هغې اصلي تور صفات لکه د جادو اړوند، د مړو رواحې او شپه د هغې تر هېکاته لقب لاندې په جلا توګه پرستش کېدل. که څه هم زیاتره د نوم ترټولو احتمالي سرچینه یوناني ګڼل کېږي، د Ἑκατός تیوري په کوچنۍ اسیا کې د هغې د عبادت لامل نه ګڼل کېږي، چې په دې ځای کې د آرتیمیس سره د هغې تړاو او متضادې تیورۍ ګڼل کېږي او له تورو اړخونه او جادو سره د هغې تړاو په اصل کې د هغې د دیني دود برخه نه وو.

آر اس بیکېس یو یوناني ریښه رد کړه او د یونان څخه دمخه ریښه یې وړاندیز کړه.  

مصري ریښه

د دې نوم د بهرنۍ ریښې لپاره ډېره شونتیا ښایي د Heqet (ḥqt) کلمه وي، چې د څونګښې سر لرونکې مصري د زیږون او بلاربتوت الهه ګنل کېده چې نوموړې د د هېکاتې په څېر، حقا حاکم سره تړاو درلود. په مصري ژبه کې د "هېقا" کلمه هم د "سحر" کلمه ده او هم د جادو او طب د خدای نوم، هیکا دی.

اناتولیایي ریښه

هېکاته (Hecate) ښایي د اناتولیایي د کاریایانو تر منځ کې رامنځ ته شوې وي، چې په دې سیمه کې د خدایانو ډېری نومونو د هېکاتې ته استناد کېږي، لکه هېکاتیوس یا هېکاتومنس، چې د موسولوس پلار و. همدارنګه، په دې ځای کې هېکاته په تاریخي وختونو کې د سترې الهې په توګه پاتې شوې ده چې دا لاګینا سایټ کې د هغې ساری دیني کلتور په ګوته کوي. خو یاتره څېړونکي د دا اناتولیايي ریښه بولي، دا استدلال شوی چې "هېکاته باید د یونان الهه وي." په فریګیا او کاریا کې د هېکاتې لرغوني آثار او ودانۍ بې شمېره دي خو د لږ لرغونتوب لري.   

ویلیم برګ وایي، "لکه څنګه چې ماشومانو ته د ډار شیان نه یادول کېږي، ویلای شو چې د کاریایان خدایي نومونه چې هېکاته پکې هم پکې راځي – هغو سترو خدایانو ته اشاره کوي چې له تورو او د عالم اموات له بدو ځانګړتیاوو څخه پاک دی او همدارنګه د کلاسیک اتن د هېکاتې سره د اړوند سحر سره تړاو نه لري." په ځانګړي ډول، داسې شواهد شته چې نوموړې ښایي د ورته ځانګړتیاو پر بنسټ د ځایی لمر الهې (ارینا ته مراجعه وکړئ) څخه اخیستل شوی وي.

که د هېکاته دیني دو له اناتولیا څخه یونان ته خپور شوی وي، نو ښایي یو تضاد وړاندې کړي، چې د نوموړې ځای له وړاندې په یوناني خدایانو په معبد کې د نورو مشهورو خدایانو له لور، په ځانګړې توګه، د آرتیمیس او سیلین له لوري، ډک شوی وي. د استدلال دا کرښه د هغه منل شوې فرضیې تر شا ولاړه ده چې نوموړې یوه بهرنۍ الهه ګني چې د یونان د خدایانو په معبد کې یې ګډون درلود. له تیوګوني (خدای پېژندنې) پرته، نورې یوناني سرچینې د هغې د نسب یا د یونان د خدایانو په معبد کې د هغې د اړیکو ثابته کیسه نه وړاندې کوي.

پخوانی انګلیسي تلفظ

په لومړۍ عصري انګلیسي کې، دا نوم هم په غیر هجایي ډول تلفظ شوی و (لکه ، /ˈhɛk.ɪt/ ) او ځینې وختونه د Hecat په ډول لیکل شوی دی. په انګلیسي کې په معمول ډول د نوموړې نوم په دوه هجاوو کې تلفظ کېږي، حتی کله چې ۱۹ پېړۍ کې وروستي e هم ورسره لیکل کېده.

د Hecat  لیک بڼه د ارتور گولډینګ د ۱۵۶۷ کال د  1567 د Ovid's Metamorphoses د ژباړې له امله ده، او دا لیک بڼه پرته له وروستي E څخه وروسته د الیزابېت-جاکوبین دورې په نندارو کې څرګندېږي د نوم د هغه وخت د غیرهجایي تلفظ لپاره، د ۱۸۶۶ کال د وېبسټر قاموس په ځانګړي ډول د شکسپیر اغېز د اهمیت وړ ګني.