د توکم انتقادي نظریه

د بېلګې په توګه: د CRT تصوراتي چوکاټ د دې مطالعې لپاره یوه لار ده، چې څنګه او ولې د امریکا محکمې د ځینو توکمونو د نشه یي توکو سوداګرو ته د نورو توکمونو د سوداګرو په پرتله نرمه سزا ورکوي. په خپل نوم کې د انتقاد کلیمه یوه علمي اصطلاح ده، چې انتقادي فکر، انتقادي نظریې او علمي انتقاد ته اشاره کوي، نه پر وګړو نیوکه یا د هغوی ملامتول دي. دا لومړی ځل په ۱۹۷۰ ز لسیزه کې رامنځته شوه، لکه د نورو «انتقادي» فکري مکتبونو په څېر د بېلګې په توګه: انتقادي حقوقي مطالعات په دې اړه څېړنه کوي، چې څنګه حقوقي قوانین، د اوسني حالت ساتنه کوي.

د CRT مهم مفهوم یوه تقاطع ده او هغه لار ده، چې د نابرابرۍ او هویت بېلابېل ډولونه د توکم، طبقې، جنسیت او ناتوانۍ د اړیکو تر اغېزې لاندې راځي. د CRT پوهان توکم ته د ټولنیز جوړښت په سترګه ګوري، چې هېڅ بیولوژیکي بنسټ نه لري.

CRT په امریکا کې د مدني حقونو په وروستۍ دوره کې پیل شو، ځکه چې د  ۱۹۶۰ز لسیزې د مدني حقونو قوانین له منځه تلل او ښوونځي بیا جلا کېدل. توکمیزو نابرابریو د مدني حقونو د قوانینو له تصویبېدو وروسته هم دوام درلود، په ۱۹۷۰ او ۱۹۸۰ز لسیزو کې د CRT پوهانو د طبقو، اقتصادي جوړښت او قانون په اړه حقوقي انتقادي نظریې بېرته له سره پیل کړې او پراختیا یې ورکړه، ترڅو د توکم پالنې په دوام کې د امریکا د قوانینو ونډه وڅېړي. CRT د تحلیل او تجزیې یو چوکاټ دی، چې پر انتقادي نظریې ولاړ دی. دا د ۱۹۷۰ ز لسیزې په نیمایي کې د زیاترو امریکایي حقوق پوهانو په لیکنو کې راڅرګند شوی، لکه: ډېریک بل، آلن فریمن، کیمبرل کرینشا، ریچارډ ډیلګاډو، شریل هریس، چارلز آر، درېیم لارنس، ماري ماتسودا او پاتریشیا جې ویلیمز.

د CRT علمي منتقدین استدلال کوي، چې دا د شواهدو او دلیلونو پر ځای د کیسې ویلو پر بنسټ ولاړ دی، ریښتیا او وړتیا ردوي او له لیبرالیزم سره مخالفت کوي. له ۲۰۲۰ز کال راهیسې د امریکا محافظه کارو قانون جوړونکو په لومړیو او ثانوي ښوونځیو کې د CRT او نورې هغه زده کړې چې د توکم پالنې په اړه دي، منع کړې. دغه قانون جوړونکي په دې تورن شول، چې د CRT اصول او ارزښت یې په غلطه بڼه تشرېح کړي. د دوی موخه د توکم پالنې، برابرۍ، ټولنیز عدالت او د توکم تاریخ د بحثونو لړۍ خاموشول وو.

په ۲۰۰۵ز کال کې تارا جي یوسو CRT د یو داسې چوکاټ په توګه تشرېح کړ، چې د تیورۍ، پلټنې او ګواښونې لپاره کارول کېدای شي، د توکم او توکم پالنې لارې، په ښکاره او واضح ډول پر ټولنیزو جوړښتونو، طریقو او خبرو اترو اغېز کوي.

CRT په ۱۹۹۵ز کال کې د ګلوریا لاډسن بیلینګز او د هغه د ملګري ویلیم ټایټ له خوا د زده کړې په ډګر کې معرفي شوی و. په ۲۰۱۵ز کال کې یې وویل چې: دا د بېلابېلو علومو په برخه کې په ټولنه کې پر توکمیزو نابرابریو د پوهېدو او ورسره د مبارزې لپاره هڅې کوي. کينډۍ:Sfnm

د CRT پوهان وایي، چې توکم په بیولوژیکي او طبیعي ډګر کې نه دی مطرح شوی، بلکې دا په ټولنیز ډول یوه جوړه شوې مقوله ده، چې د بېلابېلو توکمونو د ظلم او استثمار لپاره کارول کېږي. توکم پالنه یو ذهني انحراف نه دی، بلکې د امریکایي ټولنې یوه عادي ځانګړنه ده. د CRT په وینا: هغه منفي کلیشې چې د لږه کیو ډلو غړو ته کارول کېږې، سپین پوستو ته ګټه رسوي او توکمیز ظلم زیاتوي. وګړي کولای شي، له بېلابېلو هویتي ډلو سره اړیکې ولري. د تقاطع مفهوم، چې د CRT له اصلي مفهومونو نه دی، د حقوق پوه کیمبرل کرنشاو له خوا را وپېژندل شو.

ډېریک البرټ بیل (۱۹۳۰- ۲۰۱۱ز کال)، چې یو امریکایي وکیل، پروفیسور او د مدني حقونو فعال دی، لیکي: توکمیزه برابري «ناشونې او خیالي» ده او  په امریکا کې توکم پالنه دایمي ده.

CRT پوهان د انټونیو ګرامسي، سوجورنر ټرث، فردریک داګلاس او ډیوبایس له څېړنو نه کار اخلي. بیل د پل رابسون باور شریک کړ، چې د تور پوستو پر ځان تکیه او د افریقایي کلتور دوام باید د تور پوستو د نړۍ لید معرفتي اساس رامنځته کړي. د دوی له لیکنو نه د ۱۹۶۰ او ۱۹۷۰ز لسیزو خوځښتونه، لکه: تور ځواک، چیکانو او افراطي فیمینیستان هم خبر شوي وو. د توکم انتقادي نظریه له انتقادي نظریې، انتقادي حقوقي مطالعاتو، فیمینیستي فقهې او له استعمار وروسته نظریې سره ډېرې فکري ژمنې شریکوي.

اسټرالیا

د ۲۰۲۱ز کال په جون کې د رسنیو له راپورنو وروسته وویل شول چې: وړاندیز شوی ملي نصاب د اسټرالیا د اصلي اوسېدونکو له ظلم، تبعیض او مبارزې سره مخامخ دی. د اسټرالیا سنا مجلس یوه طرحه تصویب کړه، چې د ښي اړخي سناتور پلین هانسون له خوا وړاندیز شوې وه او له فډرالي دولت نه یې وغوښتل، چې CRT رد کړي، سره له دې چې په نصاب کې شامل نه و.

انګلستان

د انګلستان په حکومت کې محافظه کارانو د ۲۰۲۰ز کال په وروستیو کې پر CRT نیوکه پیل کړه. د برابرۍ وزیر کیمي بېډونک، چې نایجریایي دی، د یوې پارلماني مناظرې په لړ کې یې د تور پوستو د تاریخي میاشتې په اړه وویل: موږ نه غواړو چې ښوونکي دې زده کوونکو ته د سپین پوستو د غوره والي او د میراثي توکمیز جرم په اړه درس ورکړي.

متحده ایالات

د توکم انتقادي نظریه، د متحده ایالاتو په حقوقي مطالعاتو کې روایت ته وده ورکول، د خیالي قانون د کارولو پر وړاندې له «وسیله یي قانون» نه ملاتړ کول او توکمیزو برابریو ته د ودې ورکولو لپاره د حقوق پوهانو هڅول د دې لامل شول چې، په امریکا کې مخالفتونه رامنځته شي.

د اسیا د توکم انتقادي نظریه

د اسیا د توکم انتقادي نظریه، پر اسیایي امریکایانو د توکم او توکم پالنې اغېزې او د متحده ایالاتو په تعلیمي سیسټم کې د دوی تجربې پلټل دي. د لاتیني توکم د انتقادي نظریې په څېر، د اسیا د توکم انتقادي نظریه د کډوالۍ پر نظریې او تګلارې باندې د ټینګار په برخه کې د CRT له اصلي بنسټه جلا ده.