سید ہاشم شاہ

جم:	1735
موت:	1843
کم_میدان:	صوفی
شہریت:	بھارتی
بولی:	پنجابی
دور:	اٹھارویں صدی
موضوع:	صوفی
مکھ  رچنا:	سسی

ہاشم شاہ (1753 - 1843) پنجابی دا شاعر سی۔ جگدیو کلاں ضلع امرتسر چ حاجی محمد شریف دے گھر جمیا۔ پیو تے ہور عالماں کولوں عربی فارسی دی پڑھائی کیتی۔ ہاشم شاہ نے قصہ سسی پنوں تے دوہڑے لکھے۔

جیون

شاعر ہاشم شاہ دا اصلی تے پورا ناں سید محمد ہاشم سی۔ ہاشم شاہ دا جم 27 نومبر سن 1735 عیسوی وچ ضلع امرتسر دے پنڈ جگدیؤ کلاں وکھے پیؤ ہازی محمد شریف دے گھر ہویا۔ سید ہاشم شاہ عرب دے قریش خاندان نال متعلق سن اتے سیداں دی ہسنی شاخ دے چن-چراگ سن۔ اوہناں دے وارث اج تک سید اکھواؤندے ہن۔

ہاشم دی ودیا-سکھیا اناں دے ودوان تے کرنی والے پیؤ دے ہتھی بچپن وچ ہی شروع ہو گئی سی۔اوہناں نے فارسی، عربی، حکمت، سنسکرت اتے پنجابی وچ مہارت حاصل کیتی۔میر کرامت الا تے میاں مولٰی بخس کشتہ مطابق آپ نوں رمل اتے جوتش تعلیم دا وی سوک سی۔اس لئی آپ الا صاحب بٹالوی دے چیلے ہوئے۔

شاعر ہاشم شاہ دا سن 1823 وچ انتقال ہو گیا ۔ضلع سیالکوٹ دے پنڈ تھرپال وچ آپ دا مزار اے۔انتقال ویلے شاعر ہاشم چونہٹھ وریاں دا سی۔

انج شاعر ہاشم مہاراجہ رنجیت سنگھ دا ہم عصر ہویا سی۔

تعلیم

ہاشم شاہ دی تعلیم سکھیا اوہناں دے ودوان تے کرنی والے پیؤ دے ہتھی بچپن وچ شروع ہو گئی۔ اوہناں نے عربی، فارسی، ہکست، سنسکرت تے پنجابی وچ مہرت حاصل کیتی۔ آپ امیر الا صاحب بٹالولی دے چیلے ہوئے عربی، فارسی توں علاوہ آپ نوں رمل تے علم جوتش دا وی علم سی۔ ویاہ-سنتان :- کشتہ مطابق ہاشم نے تن ویاہ کیتے۔ اک رام داس، اک جنڈیالا گرو اتے اک براہمن تیویں نال۔ دے گھر دو پتر پیدا ہوئے احمد شاہ تے محمد شاہ۔

ہاشم شاہ تے مہاراجہ رنجیت سنگھ

ہاشم شاہ تے مہاراجہ رنجیت سنگھ دے سمضموناں بارے کوئی پرمانک نہیں اے۔ کئی ودوان ہاشم شاہ نوں مہاراجہ رنجیت سنگھ دا راج شاعر مندے ہن تے کئی درباری شاعر۔ پر تریخی طور تے اس دی کوئی پرمانک نہیں ملدی۔ خاندانی روایت مطابق سید ہاشم شاہ مہاراجہ رنجیت سنگھ نال گوڑھے تعلقات سن تے مہاراجہ نے آپ نوں کئی مہراں دتیاں سن۔ ہاشم شاہ دے ناں نال کئی بولیاں وچ کئی پرکار دے موضوعاں تے ونگیاں دی رچنا متعلق اے۔ اوہ شاعر وی سن فقیر وی تے گرہستھی وی نالے حکمت تے جوتش دے وی جانو تے ابھیاسی سن۔

رچناواں

پنجابی

1. ہیر رانجھے دی برتی
2. قصہ سوہنی مہینوال
3. قصہ سسی پنوں
4. شیری فرہاد کی بارتا
5. قصہ محمود شاہ رازنوی
6. دوہڑے
7. ڈیوڈھاں
8. گنجے اسرار(سیہرفیاں)
9. بارانماہ
10. مئدنِ فیض(مناجاتاں)
11. فٹکل رچناواں تے کجھ غزلاں

ہیر رانجھا

ہاشم نے ہیر دا قصہ صرف اک ہی حرفی وچ لکھن دی کمال کیتی۔ اسنے 150 پنگتیاں وچ ایہہ گاتھا دا بیان کردیا اپنے وچارا نوں مختصر روپ وچ اﷲ دی صفت کردیا ایہہ وچار دتا اے کہ آشکا کاملاں دا قصہ سہنا وی بندگی اے۔ اسنے اس کہانی وچلے وستھارا دی تھاں اسدی مولبھاونا مطلب عشقَ وچ کٹھے ہوئے پریمیا دی پیڑھ نوں ہی موضوع بنا کے کہانی لکھی اے۔3

سوہنی مہینوال

ہاشم نے پنجاب دی سوہنی مہینوال دی پریت کہانی نوں مکمل قصے دے روپ وچ سبھ توں پہلاں کوتایاں اے۔ اس کہانی ول پنجابی ساہت وچ پرتھم اشارہ بھائی گرداس ای۔ دی وارستائی وچ ملدا اے اتے دسم گرنتھ تے چتروکھیان 101 وچ ایہہ کہانی بیان کیتی گئی اے۔ کتھانک پکھ سوہنی مہینوال دی کہانی ہیرو، لیانڈر دے دکھانت نال میل کھاندی اے۔4

سسی پنوں

سسی پنوں ہاسم دی سبھ توں مشہور اتے مکمل رچنا اے۔ ہاشم شاہ دا سبھ توں ودھ مشہوری پاؤن والا قصہ سسی اے۔ شاعر نے 124 دوئیا وچ بڑے دردناک ڈھنگ نال ایہہ پریت-کہانی بیان کیتی اے۔ سمچے پنجابی دنیا وچ اوہناں دی مشہوری تے مقبولیت دا مکھ بنیاد وی اجے تک ایہو اے۔ اس نے تاں اوہناں دے ہم عصر تے کڑتوڑ شاعر، مولوی احمد یار جاے ودوان چیستی تے بے لحاظ نقاد توں وی بھرپور تعریف حاصل کیتی اے۔ ایہہ اوہناں نے ہی لکھیا سی:

باوا بدھ سنگھ مطابق ہاشم نے سسی کاہدی آکھی، آکھی گھر گھر کھہرا دا موآتا لا دتا۔ پریم دے بھامبڑ بال، بالو ول جگمگّ کرا دتا۔

دہوڑے تے ڈیوڈھا

دوہڑے تے ڈہنڈھاں دے برہا اتے بجوگ شعری دا سوز بھریا اتم ۔.۔.۔ ہن۔ اناں رچناواں کرکے ہی ہاشم لوک پرء ہویا اتے اسدے دوہڑے گھر-2 گئے، سوے جان لگے۔5

ہندی

1. علم پرکاش (گیان-مالا ناں وی اے)
2. سلوک
3. چنتاہر
4. پوتھی سیاست
5. پوتھی حکمت وا رمل
6. ٹیکا پنج گرنتھی

فارسی

1. دیوان ہاشم
2. مثنوی ہاسم
3. چہار بہار ہاشم
4. گنجے موانی جاں فکرناما
5. مئدن فیض

ایہناں توں علاوہ کجھ ہور رچناواں

1. کافیاں
2. بارانماہ
3. س۔ مہاں سنگھ بارے وار جاں مرثیہ
4. قصہ لیلیٰ مجنوں۔
5. ارزوئیاں(اردو وچ)

موضوع پکھ

سید ہاشم شاہ اک انوبھوی فقیر شاعر سن۔ اوہناں دی پنجابی رچنا اوہناں دے اندرلے من دا اچھال اے اتے اسے کرکے اس دا موضوع وستو اوہناں دے فقیری سبھاء اتے سکھشیئت دا عکس اے۔ اسدا مکھ موضوع سیرمنی تتّ دے مہان دھرا آدرشک ‘عشقَ` جا ‘پریت` اے۔ ‘عشقَ` جاں ‘پریت` وی اوہ جو سرو مکمل اے جو سارے جگّ دا مول اے۔ جسدا شکار اس سرشٹی نوں رچنہار آپ وی اے۔

شعری کلا

سید ہاشم شاہ دی وڈیائی صرف اوہناں دے وشے-وستو دی مہانتا وچ ہی نہیں، سگوں سٹائل دی خوبصورتی تے کشلتا وچ وی اے۔ اوہ اک سچیت کلاکار تے سچجے شیلیکار وی ہن۔ اوہناں دی کاو-کلا دا لوہا میاں محمد بخش ورگے اگھے شاعر تے نرپکھّ سمالوچک نے وی منیا اے۔ میاں صاحب نے وارث نوں “سخن دا وارث” کہن توں بعد ہاشم نوں “ملک سخن دا سرکر دا راجا” آکھیا اے۔ لکھدے ہن:

ہاشم نے بمب چتر تے النکار وی چوکھے ورتے ہن؛ پر شاعری نوں سنگارن لئی نہیں عامَ طور تے جذبات نوں پرگاٹاؤن لئی۔ اوہ وی انے ہچکچاہٹ تے ڈھکاء نال کہ کوئی وادھو زور جاں فالتو رنگریزی ورتی ہوئی محسوس نہیں ہندی۔

ہاشم نامی حکیم سی، منیا دنیا فقیر سی۔ شاعری وچ تاں اوہ آپ اپنی صدی دا پرتیندھ اے،اس دی مدھرتا، مایہ نوں لونڈی بناؤن والی اے؛ اس لئی اس فقیر دی امیری شنکا دی متھاج نہیں۔

شاعری دا ادھارن

نازک پیر ملوک سسی دے مہندی نال شنگارے - بالو ریت تپے وچ تھل دے جیوں جوں بھنن بھٹیارے

سورج بھج وڑیا وچ بدلی، ڈردا لشک ناں مارے - ہاشم دیکھ یقین سسی دا، صدقوں مول ناں ہارے

حوالے

معاون کتاباں :- ہاشم شاہ (جیونی تے رچنا) - ہرنام سنگھ شان سسی ہاشم - بھاگئندر کور ہاشم رچناولی - پرو۔ پیارا سنگھ پدم

پنجابی لکھاری
ناول لکھاری	اوم پرکاش گاسو  • امرتا پریتم  • سنت سنگھ سیکھوں  • سوہن سنگھ سیتل  • شاہ چمن  • کرنل نرندرپال سنگھ  • کرمجیت کسا  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • گردیال سنگھ  • جسونت سنگھ کنول  • نانک سنگھ  • نرنجن تسنیم  • بلدیو سنگھ سڑکناما  • بوٹا سنگھ شاد • بھائی ویر سنگھ  • رام سروپ انکھی  • محمد منشا یاد  • فرزند علی
شاعر	اللہ یار خاں جوگی • شاہ مراد  • امتوج  • سوِیتوج  • شمیل  • اوتار سنگھ پاش  • لُطف علی  • سنت رام اداسی  • شِو کمار بٹالوی  • سرجیت پاتر  • ہربھجن ہلواروی  • گیانی گرمکھ سنگھ مسافر  • گرچرن رامپوری  • جسونت ظفر  • جسونت دید  • جلھن جٹ  • جگتار  • تارا سنگھ  • نند لال نورپوری  • پرمندر سوڈھی  • پروفیسر موہن سنگھ  • باوا بلونت  • بسمل فریدکوٹی  • بھائی ویر سنگھ  • لال سنگھ دل  • پورن سنگھ  • بلبیر آتش  • بابا نجمی  • شریف کنجاہی  • افضل پارس  • مولا بخش کشتہ  • راجا رسالو • احمد راہی  • اختر حسین اختر  • سائیں اختر  • منیر نیازی  • سجاد حیدر • فقیر محمد فقیر  • فضل حسین گجراتی  • جوگی جہلمی  • ظفر اقبال  • درشن سنگھ آوارا • لوک راج (شاعر) • احسان اللہ طاہر  • استاد دامن • ستھرا شاہ • ساجن بابو  • منور حسین چشتی  • اعزاز احمد آذر  • ارشاد سندھو  • غلام حسین ندیم  • طارق گجر  • طارق عزیز  • سرفراز انور صفی
مخولیا شاعر	انور مسعود  • سید سلیمان گیلانی  • امام دین گجراتی • عبیر ابوذری • خالد مسعود • گیانی ہری سنگھ بڑبولا • کنول مشتاق • ہزارا سنگھ رمتا • عاشق راں • ڈاکٹر انعام الحق جاوید • م ش عالم • راجا نثار احمد یاور • مسافر لودھی • مجید سالک • مشتاق عالم گوگا • محمد صدیق میرپوری
عورت لکھاری	امرتا پریتم  • اجیت کور  • سکھوِندر امرت  • دلیپ کور ٹواݨا  • نینا ٹواݨا  • بچنت کور  • منجیت ٹواݨا  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ترسپال کور • ہاجرہ مشکور ناصری • فرخندہ لودھی • پِیرو پریمن  • منجیت اندرا • شفقت سلطانہ
صوفی شاعر	شاہ حسین  • شاہ شرف  • ہاشم شاہ  • بلھے شاہ  • وارث شاہ  • بابا وجید  • بابا فرید  • علی حیدر  • سلطان باہو  • خواجہ غلام فرید  • سائیں مولا شاہ  • بابو رجب علی  • عاصم بخاری  • نوشہ گنج بخش  • میاں محمد بخش
کہاݨی کار	سنتوکھ سنگھ دھیر  • سنت سنگھ سیکھوں  • سجان سنگھ  • صوبا سنگھ  • کلبیر سنگھ کانگ  • کرپال سنگھ کسیل  • کرتار سنگھ دگل  • گلزار سنگھ سندھو  • گربچن سنگھ بھلر  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • جیت سنگھ سیتل  • پیارا سنگھ داتا  • پریم گورکھی  • بلونت گارگی
غزل گو	سادھو سنگھ ہمدرد  • سرجیت پاتر  • جگتار • جسوندر (غزل گو)  • دیپک جیتوئی
قصا کار	احمدیار  • ہاشم شاہ  • پیلو  • قادریار • مولوی غلام رسول  • جوگا سنگھ  • فضل شاہ  • میاں محمد بخش  • امام بخش • دمودر • مقبل • حافظ برخوردار • احمد گجر
وار تے جنگنامہ	شاہ محمد  • پیر محمد
ناٹک لکھاری	اجمیر سنگھ اولکھ  • ایشور چندر نندا
ڈاکٹر لکھاری	ڈاکٹر جسونت گلّ  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ڈاکٹر عارف محمود  • ڈاکٹر شہباز ملک  • ڈاکٹر حسن رضوی • ڈاکٹر جاوید سوز  • ڈاکٹر محمد بشیر گورایا • ڈاکٹر سرفراز حسین
تریخ لکھاری تے ہور	کرم سنگھ  • کاہن سنگھ نابھا  • ڈاکٹر کرپال سنگھ  • ڈاکٹر. گنڈا سنگھ  • تیرا سنگھ چن  • گرنام سنگھ تیر  • ایشر سنگھ ایشر  • گیانی گردتّ سنگھ • گیانی دتّ سنگھ • بلبیر سنگھ  • اچھرو سنگھ  • باوا بدھ سنگھ
لکھاری	ایشور چترکار • صاحب سنگھ  • پنڈت شردھا رام • تیجا سنگھ  • گیانی گیان سنگھ  • ڈاکٹر چرن سنگھ  • لال سنگھ کملا اکالی  • برج لال شاستری  • ہرندر سنگھ روپ  • پریتم سنگھ  • سرون سنگھ  • عجائب کمل  • ارشاد احمد پنجابی
تنقید نگار	ستندر سنگھ نور  • لابھ سنگھ کھیوا • ڈاکٹر سرفراز حسین
ہور	سادھو سنگھ دھامی  • نرندر سنگھ کپور
اردو لکھاری	سعادت حسن منٹو  • ساحر لدھیانوی  • اُپیندر ناتھ اشک  • راجندر سنگھ بیدی  • مجید امجد