Sarny: Miasto na Ukrainie w obwodzie rówieńskim

Ten artykuł dotyczy miasta ukraińskiego. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Węzeł kolejowy. W 2001 liczyło 28 257 mieszkańców.

Sarny

Сарни

Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	rówieński
Populacja (2001) • liczba ludności	28 257
Położenie na mapie obwodu rówieńskiego Sarny
Położenie na mapie Ukrainy Sarny
51°22′N 26°36′E/51,366667 26,600000
Multimedia w Wiki Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Miasto, które powstało jako węzeł kolejowy, łączy w sobie historię Ukraińców, Polaków, Żydów i Romów.

W 1859 roku Sarny (Dorotycze) były wsią własnościową, była drewniana cerkiew, kaplica rzymskokatolicka i gorzelnia, 132 podwórka i 1100 mieszkańców (547 mężczyzn i 553 kobiety), w tym 1088 prawosławnych, 8 Żydów, 4 rzymskich katolików.

W 1885 roku na skrzyżowaniu linii kolejowych Równe–Łuniniec i Kowel–Korosteń (zob. Kolej Kowelska) zbudowano mały drewniany budynek. Tak na mapie połączeń kolejowych pojawiła się nazwa stacji – „Sarny”. Zaczęto budować mieszkania dla pracowników stacji, a populacja zaczęła zauważalnie rosnąć. Dalszy rozwój miejscowości był więc ściśle związany z koleją. W 1902 roku wybudowano filię Kijów–Sarny–Kowel. Następnie we wsi wybudowano parowozownię i plac wagonowy.

3 czerwca 1917 roku dekretem Rządu Tymczasowego o przekształceniu 41 osad wiejskich w miasta wieś w pobliżu stacji Sarny obwodu rówieńskiego guberni wołyńskiej otrzymała status miasta. W 1920 r. władze sowieckie, nie uznając zarządzeń „starego ustroju”, ponownie nadały Sarnom status miasta.

W 1921 roku, po zawarciu pokoju ryskiego, Sarny znalazły się na terytorium Polski i były siedzibą powiatu sarneńskiego w województwie poleskim, a od 16 grudnia 1930 r. w wołyńskim. 45% mieszkańców stanowili Żydzi (4070 w 1937 roku), drugą najliczniejszą grupą narodowościową byli Ukraińcy. Od 1930 do 1939 był garnizonem Korpusu Ochrony Pogranicza. Stacjonowało w nim dowództwo pułku KOP „Sarny”.

18 września 1939 roku miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną. Pani J.R. z Wołynia pisała o mordzie na polskich policjantach w Sarnach, wkrótce po wkroczeniu Sowietów do tego miasta: „Żydzi z bronią krótką w ręku wraz z kilkoma żołnierzami radzieckimi prowadzili polską Policję Państwową, plując na nich, krzycząc „przepuścić tych psów”. Policja szła bez pasów, z rękami w górze, szli na śmierć. Szli w pięciu grupach, około 300 osób. Szli w stronę mostu na rzece Słucz w las. Przez te ciężkie lata nigdy żadna wzmianka o ich losie, grobach, nie przywróciła ich pamięci. Więcej w tej sprawie nie mogę powiedzieć, ponieważ musieliśmy uciekać w stronę Lwowa na Przemyśl (…) Cześć ich pamięci! Chyba w tej sprawie znajdą się inni Polacy, co widzieli”. (Cyt. za: R. Szawłowski, op.cit., t. 1, s. 390) Gen. Stanisław Sosabowski (wspomnienia Droga wiodła ugorem): „Gdy się zjawiłem przy ul. Halickiej, starsza siostra żony i ciotka – rodzice bowiem już nie żyli – zachowały się tak, jakbym był duchem. – Na miły Bóg – mówiły – uciekaj stąd, tu się dzieją straszne rzeczy – zaczęły wyliczać, kto został aresztowany, kto już rozstrzelany. – Miejscowi nacjonaliści ukraińscy, Żydzi denuncjują wszystkie byłe wybitniejsze osobistości”.

W pierwszych dniach lipca 1941 roku, po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, w miejscowym areszcie NKWD zamordowało od 70 do 100 więźniów. Od lipca 1941 miasto znajdowało się pod okupacją niemiecką. 2 kwietnia 1942 Niemcy utworzyli w Sarnach getto dla Żydów miejscowych i przesiedlonych z okolicznych miejscowości, wskutek czego liczba ludności żydowskiej w mieście wzrosła do 13 tysięcy. W dniach 27–28 sierpnia 1942 roku Sicherheitsdienst przy udziale niemieckiej żandarmerii, ukraińskiej policji i Wehrmachtu rozstrzelało Żydów w podmiejskich lasach. Według niektórych źródeł 3 tys. osób zdołało zbiec przed egzekucją.

Podczas rzezi wołyńskiej w 1943 roku Sarny były miejscem, do którego ściągali polscy uchodźcy z eksterminowanych przez UPA wsi. W maju 1943 Niemcy utworzyli w Sarnach oddział policji złożony z Polaków, który bronił miasta i pacyfikował ukraińskie wsie. Polskich uchodźców Niemcy sukcesywnie wywozili do Generalnego Gubernatorstwa oraz na roboty przymusowe w III Rzeszy.

Od stycznia 1944 ponownie zajęte przez wojska sowieckie.

W mieście rozwinął się przemysł spożywczy, metalowy oraz meblarski.

• Władysław Arendarski – polski duchowny katolicki, kapłan diecezji łuckiej, wikariusz w Sarnach,
• Czesław Bobrowski – polski ekonomista, prezes Centralnego Urzędu Planowania, profesor zwyczajny Uniwersytetu Warszawskiego,
• Witold Czarnecki (architekt) – polski architekt, profesor zwyczajny Politechniki Białostockiej, żołnierz Armii Krajowej – 3. Brygady Partyzanckiej „Szczerbca” AK.
• Franciszek Gomułczak – polski duszpasterz katolicki, proboszcz w Sarnach,
• Aleksander Grygorowicz – polski architekt, profesor zwyczajny Politechniki Poznańskiej,
• Kamil de Pourbaix – polski działacz społeczny na Wołyniu, ziemianin, założyciel Związku Ziemian w Sarnach,
• Bolesław Świętochowski – polski twórca fundamentalnej w naukach rolniczych specjalności ogólna uprawa roli i roślin, kierownik Zakładu Doświadczalnego Uprawy Torfowisk w Sarnach,
• Martin Wołkow – ukraiński działacz społeczny, proboszcz w Sarnach,
• Piotr Ostaszewski – pilot w bitwie o Anglię.

Do 1939 roku w mieście funkcjonowały kluby piłkarskie Słucz Sarny i Zagończyk Sarny.

  Nidzica
  Nowy Dwór Gdański

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Sarny

• Strona miasta (ukr.)
• Radziecka mapa 1:100 000 – północna połowa miasta. sunsite.berkeley.edu:8085. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-14)].
• Radziecka mapa 1:100 000 – południowa połowa miasta. sunsite.berkeley.edu:8085. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-14)].
• Sarny (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 325 .
• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona